ενδοοικογενειακή βία ΙΙ (παιδιά)

η παιδική κακοποίηση

Η μακρά ιστορία της παιδικής ηλικίας έχει μια ζοφερή πορεία κακοποιήσεων. Οι κακοποιήσεις συνδέονται με την απόλυτη εξουσία των γονιών στα παιδιά τους και συχνά εκλαμβάνονται μάλιστα και ως παιδαγωγικές πρακτικές. Στοιχεία που αφορούν την ανατροφή των παιδιών των ανώτερων κοινωνικών τάξεων, γιατί γι' αυτές κυρίως έχουμε πληροφορίες, περιλαμβάνουν εγκαταλείψεις, βασανισμούς, σεξουαλική κακοποίηση, παιδοκτονίες και γενικά μια ιστορία ανείπωτης βαναυσότητας με την οποία οι γονείς ασκούσαν το δικαίωμα ζωής και θανάτου που είχαν στα παιδιά τους.

Έρευνα του 1984 (του Παρίτσης και συνεργατών του σε αντιπροσωπευτικό δείγμα μαθητών 13-15 χρόνων από όλη την Ελλάδα) έδειξε ότι το 15% των μαθητών είχαν υποστεί σοβαρή σωματική τιμωρία από τους γονείς τους τον τελευταίο μήνα. Πάντως σύμφωνα με τα στοιχεία άλλης μελέτης (του Finkelhor το 1994, σε 14 ευρωπαϊκές χώρες) στην Ελλάδα το 33% των σεξουαλικών κακοποιήσεων κοριτσιών και το 23% των σεξουαλικών κακοποιήσεων αγοριών συμβαίνουν μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Από την ίδια μελέτη διαπιστώνουμε ότι οι συνθήκες και τα ποσοστά συχνότητας του φαινομένου στη χώρα μας δε διαφέρουν αισθητά από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ωστόσο, τα ποσοστά εκεί παρουσιάζονται κάπως υψηλότερα, πράγμα που πιθανότατα οφείλεται στις αποτελεσματικότερες μεθόδους εντοπισμού και καταγραφής του προβλήματος. Στην Αγγλία συγκεκριμένα εκτιμάται ότι 1 στα 1000 παιδιά όλων των ηλικιών κακοποιείται σοβαρά, ενώ μόνο το 1985 στις Η.Π.Α. καταγράφηκαν πάνω από 6,5 εκατομμύρια περιπτώσεις σοβαρής βίας.

Από αλλού μαθαίνουμε [Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού 1992] ότι 1/8 κορίτσια και 1/10 αγόρια μπορεί να είναι θύματα κάποιας μορφής σεξουαλικής κακοποίησης πριν την ηλικία των 18 ετών. Παράλληλα, 1/25 κορίτσια και 1/33 αγόρια έχει αναφέρει σε κάποιον ότι έχει υποστεί βιασμό ή αιμομιξία. Κατά 25% ο δράστης είναι μέλος της οικογένειας και κατά 50% είναι γνωστός ή φίλος της οικογένειας. Ακόμα χειρότερα, στην έρευνα φαίνεται ότι 8 στις 10 φορές το παιδί μπορεί να είναι θύμα επαναλαμβανόμενης σεξουαλικής κακοποίησης. Έτσι είναι φανερό ότι οι περιπτώσεις υψηλού κινδύνου βρίσκονται κυρίως στα πλαίσια της οικογένειας.

Επιπρόσθετα, το 2005 δηλώθηκαν ως θύματα κακοποίησης 73 παιδιά, ενώ για το πρώτο μόνο πεντάμηνο του 2006 ο αριθμός τους ανέβηκε στα 69. Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, στις περιπτώσεις κακοποίησης ανήλικων παιδιών θύτης ή δράστης είναι τις περισσότερες φορές ο πατέρας ή ο πατριός. Καταγράφηκαν επίσης περιπτώσεις που παππούδες κακοποιούσαν σεξουαλικά ανήλικα εγγονάκια τους.

Χωρίς να υπάρχουν σαφή επιδημιολογικά δεδομένα για την έκταση του προβλήματος στην Ελλάδα, άλλες μελέτες υπογραμμίζουν ότι το 0,60% παιδιών που νοσηλεύονται στο Νοσοκομείο Παίδων "Αγία Σοφία" οφείλεται στην παιδική σωματική κακοποίηση ή παραμέληση. Επιπλέον, υπολογίζεται ότι το 68% περίπου των κρανιοεγκεφαλικών τραυμάτων σε παιδιά κάτω των 2 ετών, όπως και οι περισσότεροι θάνατοι σ' αυτή την ηλικία οφείλονται σε κακοποίηση από τους γονείς.

Σύμφωνα με μία τεχνική έκθεση καταστάσεις δυνατόν να συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο εξάσκησης ψυχολογικής βίας στο παιδί είναι όταν οι γονείς είναι ουσιοεξαρτημένοι ή αλκοολικοί ή όταν τα παιδιά γεννήθηκαν χωρίς να το θέλουν οι γονείς τους. Άλλοτε οι ίδιοι οι γονείς βρίσκονται σε μια εχθρική, διαφιλονικούμενη διαδικασία διαζυγίου ή τα παιδιά ζουν με γονείς σωματικά ή διανοητικά ανάπηρους. Βέβαια, και αυτή η καταγραφή παρά τον κίνδυνο ρατσιστικής αντιμετώπισης αποτελεί μόνο μέρος της εικόνας την παιδικής κακοποίησης. Αλλού βλέπουμε ότι οι γονείς έχουν σημαντική δυσκολία να ελέγξουν τον εαυτό τους ή διακρίνονται από ένα αίσθημα ανεπάρκειας για το γονεϊκό τους ρόλο και για την εικόνα του εαυτού τους γενικότερα, ενώ στο αντίποδα κίνδυνο διατρέχουν και τα παιδιά από γονείς με έντονες ναρκισσιστικής φύσης ανάγκες προσοχής από άλλους, τις οποίες τείνουν να καλύπτουν χρησιμοποιώντας τα παιδιά τους. Παράλληλα, άλλη επικίνδυνη ομάδα είναι οι γονείς που είχαν κακές σχέσεις με τους δικούς τους γονείς. Με την κακοποίηση του παιδιού τους τείνουν ασυνείδητα να ανακουφίζουν και να ελέγχουν τα δικά τους παιδικά ψυχικά τραύματα μέσα από τη διαδικασία της "ταύτισης" με τον βίαιο και επιθετικό γονιό τους (ο λεγόμενος μηχανισμός "ταύτισης με τον επιτιθέμενο"). Ενίοτε χαρακτηριστικό αποτελεί η χρησιμοποίηση λεκτικής επιθετικότητας, σωματικής τιμωρίας και επιβολής δύναμης στα παιδιά συγκριτικά με φυσιολογικούς γονείς ή η τάση να αντιλαμβάνονται και να περιγράφουν το παιδί με τρόπο αρνητικό ("δύσκολο", "κακό", "προβληματικό"). Έτσι αρνητικά άλλωστε βλέπουν και τον ίδιο τους τον εαυτό.

Δράστης, από την άλλη, σε ποσοστό 75% είναι άντρας. Περιγράφεται ως άτομο με κυριαρχική συμπεριφορά, στερημένο στην παιδική ηλικία ή φέρει εμπειρίες διαφόρων μορφών βίας, σωματικής κακοποίησης, παραμέλησης, σεξουαλικής ή ψυχολογικής κακοποίησης. Ειδικότερα ο πατέρας-δράστης ζηλεύει και επιθυμεί το παιδί του, στη ζωή του οποίου επεμβαίνει έντονα, ανεξάρτητα από την ηλικία του και συχνά είναι ένα άτομο που αναζητάει στη σχέση με τη γυναίκα του μια εξιδανικευμένη εικόνα της μητέρας του. Τυπικός δράστης είναι συνήθως ο πατέρας, θύματα κορίτσια, με τη σταδιακή όμως διερεύνηση του προβλήματος αποκαλύπτονται όλο και μεγαλύτερα ποσοστά με δράστες γυναίκες και θύματα αγόρια.

Οι περισσότεροι δράστες είναι άτομα τα οποία το παιδί γνωρίζει καλά και εμπιστεύεται. Αυτή ακριβώς η σχέση εμπιστοσύνης, σε συνδυασμό με την ανηλικότητα, την υποδεέστερη δηλαδή θέση του παιδιού σε σχέση με το δράστη, διευκολύνει την απόκρυψη της κακοποίησης. Τα παιδιά που κακοποιούνται δέχονται και απειλές από το δράστη ή απλά πείθονται με αποτέλεσμα η σεξουαλική κακοποίηση να μη συνοδεύεται απαραίτητα από σωματική κακοποίηση, η οποία είναι τις περισσότερες φορές ορατή.

Πάντως από όλες τις προηγούμενες γίνεται φανερό ότι η παιδική σεξουαλική κακοποίηση είναι βία ενάντια στις γυναίκες. Ωστόσο, στον αντίποδα ο αριθμός των κακοποιημένων αγοριών είναι σχεδόν διπλάσιος από αυτόν των κοριτσιών. Η τάση των Ελλήνων γονέων (κυρίως μητέρων) να χτυπούν περισσότερο τα αγόρια από ότι τα κορίτσια, ή να έχουν υψηλότερες προσδοκίες από τα αγόρια (π.χ. να συνεχίσουν το όνομα της οικογένειας) έχουν προταθεί ως πιθανές εξηγήσεις για τη συχνότερη βία κατά των αγοριών.

Ιδιαίτερο όμως ενδιαφέρον προκαλεί η στάση της ίδιας της μητέρας. Τις περισσότερες φορές γνωρίζει τι συμβαίνει. Ιδιαίτερα αδύναμες είναι οι γυναίκες που είχαν παρόμοιες εμπειρίες και δεν μπορούν να ανταποκριθούν στο συζυγικό και μητρικό τους ρόλο επειδή συχνά δεν έχουν τα απαραίτητα εφόδια αλλά ούτε και την τόλμη να αυτονομηθούν και να αναλάβουν οι ίδιες την προστασία των παιδιών τους. Συχνά στο όνομα του οικογενειακού δεσμού, όχι μόνο δεν στηρίζουν το παιδί τους στην αποκάλυψη της κακοποίησης, αλλά πολλές φορές το παροτρύνουν να μην αντιδρά και να υπακούει στο δράστη ή ακόμη το κατηγορούν πως λέει ψέματα.

Συναφές όμως και το πρόβλημα της μη κατάδοσης περιπτώσεων κακοποίησης παιδιών από άτομα εκτός της πυρηνικής οικογένειας. Από έρευνα φαίνεται ότι μόνο το 25% των ενηλίκων που γίνονται μάρτυρες κακοποίησης παιδιών το καταγγέλλουν, όταν οι μισοί σχεδόν ενήλικες έγιναν μάρτυρες μιας τουλάχιστον παιδικής κακοποίησης. Το 72% των παιδιών-θυμάτων είναι κάτω των 12 ετών κι αυτό οφείλεται στο ότι τα παιδιά φοβούνται, έχουν άγνοια, ή υπάρχει συγκάλυψη από ενήλικες, αιτίες που οδηγούν τα περισσότερα από αυτά να μη δημοσιοποιούν το πρόβλημά τους.

Στην παιδική κακοποίηση όμως πρέπει να συμπεριλάβουμε και κάθε μορφή εκμετάλλευσης ή εγκατάλειψης και παραμέλησης. Σύμφωνα με το χαμόγελο του παιδιού το 2006 το 15% των περιπτώσεων που εξετάστηκαν αφορούσαν κακοποίηση παιδιών ή σεξουαλική παρενόχληση ενώ το 2005 τα περιστατικά ήταν 17,16%[1].

---

[1] Πιο αναλυτικά το 2005 υποβλήθηκαν 293 καταγγελίες, ενώ από 1/1 έως 31/10 του 2006 έγιναν 446 καταγγελίες, που αφορούσαν κακοποίηση 873 παιδιών. Το 59% αφορούσαν παραμέληση, το 30% σωματική κακοποίηση, το 4% εξώθηση ανηλίκου σε επαιτεία, το 4% σεξουαλική κακοποίηση και το 3% εξώθηση σε πορνεία. Το 35% των καταγγελιών αφορούσαν σε κακοποίηση και από τους δύο γονείς το 37% από τη μητέρα, το 18% από τον πατέρα και το 10% από άλλο πρόσωπο.