Πρώτη του Μάη σήμερον

Πρώτη του Μάη ονομάζεται η σήμερον[1], και ο νους τρέχει σε άλλες χρονιές, άλλες εποχές κόκκινες από αίμα, γεμάτες πανό με συνθήματα που θυμίζουν αιτήματα ξεχασμένα. Μακρινά πολύ από το σήμερα και μοιάζουν όλα υπερβολικά. Πρώτη του Μάη καλείται η σήμερον γιατί ξεκινά ένας νέος μήνας που τον σημαδεύει αίμα αθώων απεργών που μόνο σκοπό λέγανε είχαν την βελτίωση της πικρής ζωής τους· να διώξουν τη φτώχεια τους και να μορφώσουν τα παιδιά τους, έστω και στις πρώτες τάξεις του δημοτικού, ώστε να μπορούν ίσα-ίσα να διαβάζουν και να γράφουν.

Μια μέρα σαν τη σημερινή φαίνεται νά ’ταν και το πρωινό εκείνο. Ο ήλιος έλαμπε και χαίρονταν τον ερχομό της άνοιξης, που έμελλε όμως να αλλάξει τη ζωή όλων των ανθρώπων. Φωνές, πανό και αιτήματα έσχιζαν την πρωτομαγιάτικη ηρεμία. Ακολουθούν πυροβολισμοί και αίμα ρέει. Μια ανοιξιάτικη μέρα, που έγινε παγκόσμιο συλλαλητήριο εργατών για καλύτερη ζωή λίγες ώρες εργασίας, αυξήσεις, δωρεάν Παιδεία και ειρήνη.

Πρώτη Μάη καλείται η σήμερον γιατί ξεκινά ένας νέος μήνας βομβαρδισμών σε μία μικρή και φανερά φτωχή χώρα, που μόνο να πολεμά μαθαίνει.

Πρώτη Μάη λέω τη σημερινή χρονιά, γιατί φέτος οι λαοί έμαθαν να ενώνουνε το αίμα τους με εκείνο των απεργών του Σικάγο, με το αίμα του 1890 στο Παρίσι και το ίδιο δημοκρατικό αίμα που κύλησε στην ίδια πλατεία την επόμενη χρονιά. Είναι όμοιο με το αίμα -κόκκινο κι αυτό- που χύνουν, αν οι βόμβες τούς το επιτρέψουν και δε διαλυθούν με μιας ή εξαϋλωθούν, σε μια μικρή χώρα που δοκιμάζεται τόσες μέρες αργότερα από τον πόνο ενός Χάρου ΝΑΤΟϊκού και που οδεύει προς το έδαφός της σφυρίζοντας, όπως οι βόμβες που πέφτουν από ένα αεροπλάνο ή τραγουδά ομοίως των πυραύλων και τα ουρλιαχτά των συναγερμών.

Μία ακόμη Πρωτομαγιά με θύματα αθώους πολίτες, πού ’θελαν μια δημοκρατία για να ζήσουν ελεύθεροι και ζωντανοί. Μια πρωτομαγιά που οι βόμβες και πάλι ξέσκισαν στη μέση σαν εκείνον το σοφέρ στην απεργία του καπνεργατών το 1936 στη Σαλονίκη. Πλάι στα χαλάσματα να κείτεται το αίμα των παιδιών, που από «λάθος» -λένε κοροϊδευτικά, μπας και πείσουν κάποιους- χάθηκαν μια τέτοια μέρα ή τη χτεσινή γιατί φάνηκε σαν φάλαγγα από άρματα μάχης -σε μπλε χρώμα- ή γιατί το λεωφορείο μια εβδομάδα αργότερα πέρασε πριν τη βόμβα από τη γέφυρα.

Τίποτα δε φαίνεται να διαχωρίζει την Πρωτομαγιά των 102 ετών που διαβήκαμε από τη φετινή που άπλωσε το κόκκινο αιματοβαμμένο σεντόνι παντού.

Μια ακόμα Πρωτομαγιά και η ειρήνη τούτη φαίνεται να χάνεται χρόνο με το χρόνο, μέρα με τη μέρα, πόλεμο με τον πόλεμο. Το αίμα ζεστό χάνεται στη γη, που το γέννησε· ποτίζει το χώμα και τη συνείδηση μέσα στα χαλάσματα. Οικογένειες να χάνονται, παιδάκια μέσα στον πόνο του ακρωτηριασμού να ζητούν τη μάνα τους κι εκείνη να κείτεται νεκρή, επειδή ήθελε κι αυτή -όπως και τόσοι άλλοι- ελευθερία στο λαό και το έθνος της μακριά από σχηματισμούς πολέμου και σφαγών. Και τώρα αυτοί τη σκότωσαν.

Μέσα στα χαλάσματα ακούγονται οι φωνές της φρίκης και του πόνου, όσων προσποιούνταν ότι ζούσαν εύκολα και ειρηνικά τις μέρες εκείνες του πολέμου. Κραυγές οδύνης για την καταστροφή της περιουσίας, που μόνο μια ολάκερη ζωή χρειάζεται για να μπορέσουν να την ξαναστήσουν. Είναι οι ίδιες φωνές που ακούγονται στα νοσοκομεία και αναζητούν μιαν αιτία γα τον όλεθρο παιδιών και γονέων. Και στο πλάι των μπαζών που δημιουργούν οι βόμβες και οι πύραυλοι, αφουγκράζονται οι θρήνοι όσων επέζησαν και είδαν τη φρίκη ενός πολέμου που όμοιός του δεν έφτασε σε μάτια ειρηνικά. Και ομοίως ακροάζονται οι οδυρμοί όσων έχασαν φίλους και συγγενείς μέσα στα χαλάσματα και καταριούνται τη στιγμή που κάποιος πιλότος ή πολιτικός αποφάσισε τη ρίψη μιας τέτοιας καταστροφής.

Μία πρωτομαγιά σαν τη φετινή, που κάνει νέους και γέρους σε όλο το γύρω χώρο να φωνάζουν κατά του πολέμου και υπέρ μιας ειρήνης χωρίς όρους υποταγής και καταστροφής. Γέροντες που θυμούνται τις χειρότερες ανάλογες εποχές και συγκρίνουν τα γεγονότα με εκείνα του Πολέμου, όταν κι άλλοι καταχτητές θέλησαν να πατήσουν τη γη τους και βομβάρδιζαν ανελέητα σπίτια και εργοστάσια.

Ένας πόλεμος που κύριο στόχο φαίνεται να έχει την καταστροφή εργοστασίων και άλλων οικονομικών μονάδων, ώστε συντόμως η χώρα να υποταχθεί στις απαιτήσεις κάποιων μονοπωλίων με την ελπίδα και πάλι να μπορέσει ν’ ανθήσει ο τόπος προς όφελος των λίγων τούτων εταιριών, χωρίς όμως να είναι σε θέση να ορθοποδήσει η μοιραία χώρα από μόνη της.

Πρώτη του Μάη ονομάζεται η σήμερον και όλα τα τηλεοπτικά κανάλια τρέχουν να απαθανατίσουν όλες τις σκηνές με τα διαλυμένα πτώματα που κείτονται στο χώμα και τα χαλάσματα και τα γυμνά νεκρά κορμιά που σέρνονται από τραυματίες συγγενείς κλαίγοντας τη μοίρα τους. Εντοπίζουν τα θύματα του πολέμου σαν κοράκια που ορμούν στα πτώματα και ελπίζουν να θησαυρίσουν με το αίμα που προβάλλουν στις μικρές οθόνες των σπιτιών. Αιχμαλωτίζουν τα δάκρυα των όποιων ζωντανών στα νοσοκομεία ζουμάροντας τα κομμένα μέλη του κορμιού τους… Συναγωνίζονται για το ποιος θα μπορέσει να προβάλλει το περισσότερο αίμα και τον περισσότερο πόνο προσφύγων για να συγκινήσει και να παρασύρει σε δρόμους απλής ανέχειας όσους αντέξουν τελικά να παρακολουθούν ως το τέλος τις ειδήσεις τους.

Σκλαβώνουν τα δάκρυα και την οργή των θεατών τους για να δουν τα νούμερα της τηλεθέασης να αυξάνονται, ώστε να ανταποκριθούν με τον καλύτερο τρόπο σε περισσότερες διαφημίσεις με όμορφα μοντέλα της πασαρέλας για προϊόντα αγοράς των εταιρειών του τρόμου και του ολέθρου. Και τι ειρωνεία! Ανάμεσα στα πτώματα που κοσμούν τα χαλάσματα και στα παιδικά κορμάκια με τα κομμένα άκρα που στολίζουν κλίνες νοσοκομείων, να παρουσιάζονται γυναίκες με μαγιό ή γυμνές για να διαφημίσουν ένα αυτοκίνητο…

Πρώτη του Μάη ονομάζεται η σήμερον και τα προσφυγικά καραβάνια έχουν από πολλές εβδομάδες ξεκινήσει να προχωρούν σε άγνωστα μονοπάτια ειρήνης κι ελπίδας. Ελπίδα για μια νέα ζωή που μοιάζει με αναρρίχηση σε άβατες πλαγιές ορεινών όγκων, σαν κι αυτούς που πασχίζουν να περάσουν με παιδιά, εγκυμονούσες και γέροντες. Ελπίδα για ένα νέο ξεκίνημα σε μια ζωή που στάθηκε αντίθετη σε όσες προσπάθειες έγιναν για να ορθοποδήσει η οικογένεια και να ζήσει ήρεμα. Μια ακόμη ελπίδα που αναφάνηκε φρούδα εξαιτίας κάποιων εταιρειών που ήθελαν απλά και μόνο να αποκτήσουν τον έλεγχο σε μια περιοχή που αγωνίστηκε για την αυτονομία της.

Και το καραβάνι συνεχίζει να οδεύει προς άγνωστες κατευθύνσεις, άγνωστοι μεταξύ τους - με μόνο κοινό γνώμονα τις ελπίδες - και ταλαιπωρημένοι. Για να φτάσουν σε κέντρα υποδοχής που περισσότερο μοιάζουν με τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του αγκυλωτού σταυρού και με εκείνα που φρόντιζαν για τις «ανάγκες» των Εβραίων. Καραβάνια που αποτελούνται από διάφορα θρησκεύματα και έθνη για να διαχωριστούν βάση πολιτικών ρατσισμού και να μοιράσουν τα τόσα λίγα εφόδια διαβίωσης μόνο σ’ όσους δεν αντιστέκονται στα νέα δόγματα των Συμφώνων.

Και ενώ ο πόλεμος συνεχίζεται, οι πρόσφυγες κι απ’ τα δύο στρατόπεδα συνεχίζουν τη μακρόσυρτη πορεία τους προς την άγνωστη ελπίδα. Και χάνονται όλες οι σκέψεις και τα αλλοτινά όνειρα που σχεδίαζαν τη μελλοντική ζωή και την οικογένειά τους. Και το θέαμα παραμένει το ίδιο: διαλυμένες οικογένειες που βίαια απομακρύνονται κατά την επιβίβαση σε μεταφορικά μέσα, επίγεια και εναέρια, για την αποστολή σε άλλες χώρες και άλλα προσφυγικά στρατόπεδα - έτσι ονομάζονται οι σύγχρονες περιφραγμένες φυλακές προσφύγων. Χώρους συγκέντρωσης χιλιάδων ανθρώπων χωρίς να πληρούνται οι βασικές ανάγκες υγιεινής· όπου το νερό είναι σπάνιο και μόνο όσοι φέρουν χρήματα -αν οι στρατιωτικοί ληστές το επέτρεψαν και τούτο- μπορούν να αγοράσουν· όπου το φαγητό αποτελεί μια πολυτέλεια προκειμένου να γεμίσει το στομάχι και να χορτάσει ο άνθρωπος· όπου οι ασθένειες αρχίζουν πολύ γρήγορα να ταλαιπωρούν τον πληθυσμό και να σκοτώνουν αργά και σταθερά.

Και ό,τι δεν προλάβουν να το θερίσουν οι νόσοι -ο λοιμός- φροντίζουν οι οβίδες κι οι πύραυλοι να το πραγματοποιήσουν. Φαίνεται σαν να θέλουν να προλάβουν τα προσφυγικά καραβάνια και τις αρρώστιες που θα εκδηλωθούν αργότερα κι έτσι φροντίζουν να τους σκοτώσουν νωρίτερα και ανώδυνα σε σχέση με τις όποιες κακουχίες συναντήσουν. Μα είναι τόσο σπλαχνικοί και μεγαλόψυχοι! Χτυπούν κομβόι από τρακτέρ, λεωφορεία προσφύγων, τρένα και όποιο άλλο μέσο μπορεί να τους μεταφέρει μακριά από το καθημερινό ολοζώντανο θρίλερ. Και όλα τα χτυπήματα είναι όλο κυνικότητα από «λάθος»! Και τα «λάθη» συνεχίζονται χωρίς να πιέζονται να τα διορθώσουν και συνέχεια επαναλαμβάνονται.

Η λέξη επιείκεια μοιάζει να απουσιάζει από το λεξιλόγιο των λαών που ακολουθούν την πολιτική των βομβαρδισμών ή τουλάχιστον οι πολιτικοί εκείνοι που ώτων μη έχοντες κωφεύουν στις φωνές διαμαρτυρίες των φίλων και συμμάχων.

Όπως έγραψε κάποτε και η Ζακλίν ντε Ρομιγύ, η πρόοδος στην ιστορία της γλωσσολογίας είναι σαφής από την Αρχαιότητα και εξής. Η λέξη επιείκεια, ιδίως εκείνο το συναίσθημα του δικαίου, η ανοχή συναντάται 4 φορές στον Ηρόδοτο, 4 στους τραγικούς, 9 στον Θουκυδίδη, 42 στον Ισοκράτη, 33 στον Δημοσθένη, 92 στον Αριστοτέλη. Ταυτόχρονα, ανακαλύπτεται το ‘‘συγχωρώ’’ στη λέξη συγγιγνώσκω με την έννοια του ‘‘σκέφτομαι, αισθάνομαι μαζί’’, όταν την ίδια εποχή η Λατίνοι είχαν τη λέξη ignosco με την έννοια του ‘‘δεν θέλω να γνωρίζω, να το ξέρω’’. Και η Ιλιάδα κλείνει με το «τίποτε ανθρώπινο δεν μου είναι ξένο», γιατί ξένος είναι ο ‘‘ξένος’’ και ο ‘‘άλλος’’.

Αλλά, πολλά ανθρώπινα τους είναι ξένα με την έννοια του ‘‘άγνωστου’’.

Πρώτη του Μάη σήμερον και παρατηρώντας φωτογραφίες ασπρόμαυρες χαράζω τη φρίκη του πολέμου, καθώς τη βλέπω ζωγραφισμένη στα μάτια και τα πικρά χείλη των ζωντανών ομήρων κατά πράξη στα χέρια των συνοδών στα προσφυγικά στρατόπεδα. Διαβάζοντας τη ρήση του πλανητάρχη: «πρέπει ο λαός τους ν’ αλλάξει πορεία...» Κι αν όχι από μόνος του μαζί με οβίδες και πυραύλους.

Το σκληροτράχηλο πρόσωπο του πατέρα στέκει ανέκφραστο· οι ρυτίδες του αυξήθηκαν, όπως και η ηλικία του σε λίγες μέσα μέρες. Είναι σκυθρωπός με τα χείλη του ερμητικά κλεισμένα. Ατημέλητος και ως θαύμα κατορθώνει να σταθεί όρθιος υπό το βάρος του πόνου Αγκαλιάζει την μόλις ενήλικη κόρη του. Δε θέλει να του ξεφύγει ούτε λέξη, ούτε βογκητό προκειμένου να μην γίνει χειρότερα εκείνη· είναι ό,τι του απέμεινε στη ζωή.

Εκείνη στηρίζεται στον ώμο του, υπό την προστασία της αγκαλιάς του. Θέλει κι αυτή να είναι ψύχραιμη, αλλά τα δάκρυα ποτίζουν το στεγνό μάγουλό της. Ατημέλητη, μα τόσο όμορφη, χάνει τη γλύκα του προσώπου της και τη ζωντάνια της ηλικίας της.

Διακρίνεται ήδη ένα δάκρυ στη έξω κόψη του πράσινου οφθαλμού της, που ξέφυγε και ακολουθείται από ένα άλλο... Δε μπορεί να τα συγκρατήσει... Πιέζεται, αλλά φαντάζει ακατόρθωτο κάτι τέτοιο. Και τα δάκρυα ξεχειλίζουν κι απ’ τ’ άλλο μάτι... Είναι πια κοκκινισμένα απ’ το βαλάντωμα. Οι σφιγμένοι μυς του προσώπου της, τα μαζεμένα υγρά μάτια της δηλώνουν με μουντό, βουβό τρόπο, μα και τόσο ζωντανά, τον πόνο που βαραίνει το κορμί και την ψυχή της. Κοιτά με απλανές το βλέμμα· σφίγγεται στην πατρική αγκαλιά για προστασία και χάνει τη ματιά και τη σκέψη της στο υπερπέραν, στην άβυσσο που της έφεραν οι εχθρικές ή συμμαχικές βόμβες των αεροπλάνων.

Η ματιά της στέκει καρφωμένη προς την κηδεία της μητέρας της. Το μοιρολόι των κυράδων του χωριού επιτείνει τον πόνο της. Το αγοράκι σε κατάσταση σοκ πλαντάζει στο κλάμα.

Σε άλλο πλάνο, στο βάθος του τοπίου της κηδείας, ο πόνος του καραβανιού διαγράφεται ζωηρά στα σφιγμένα πρόσωπα των ανθρώπων. Είτε Σέρβοι, είτε Αλβανοί ξεκίνησαν το ταξίδι για τη νέα ζωή, με ελάχιστες τις ελπίδες για επιστροφή στο σπίτι του. Στοιβαγμένοι ανάμεσα στα απαραίτητα -τραπέζι, κατσαρόλια και κάποιο ρουχισμό- στέκουν στην καρότσα αποσβολωμένοι στη μοναξιά της μετοίκησης.

Τα παπούτσια του αθλητικά, από εκείνα που αγόρασε μετά την ανατροπή του καθεστώτος, σκισμένα, με τα κορδόνια φαγωμένα τόσο ώστε να δένουν σε δυο ή τρεις τρύπες· οι σόλες διαλυμένες και ξεκολλημένες, απλά να συγκρατούνται με δυο ραφές στο χέρι, για να μη γδέρνεται το γυμνό πόδι απ’ την οδοιπορία. Τα δάχτυλα δραπετεύουν απ’ τα διαλυμένα παπούτσια· είναι βρώμικα από τις λάσπες και τη σκόνη του δρόμου και ματωμένα· καταπονημένα και γεμάτα πληγές.

Και τα μάτια δε λένε να ξεκολλήσουν από το παιδάκι εκείνο που πάσχιζε να ξεφύγει από το βάρος της μητέρας του που το καταπλάκωνε. Δεν καταλάβαινε γιατί εκείνη που το φιλούσε και τόσο συχνά του χαμογελούσε, τώρα το πονούσε με το βάρος της· γιατί δεν κινούνταν. Έκλαιγε και ούρλιαζε κοιτώντας τους αμίλητους γύρω του ανθρώπους. Και έσπρωχνε το άψυχο σώμα, μα μάταια… Η μητέρα που έθεσε το σώμα της ασπίδα για να σωθεί τούτο το ανθρωπάκι, τώρα ήταν ένα βάρος που το πονούσε και ίσως το απειλούσε. Έχασκε νεκρή με τα χέρια της ακόμα να σφίγγουν το μωρό για να τρέξουν στο καταφύγιο. Τα θραύσματα της οβίδας την είχαν πετύχει… γιατί Δε γελούσε πια

Και στις μαρτυρίες το μάτι ευθύς ως πέσει, ανατριχιάζει το κορμί: «…στην κοιλάδα του Μπλάτσε σε 20 στρέμματα γης οι μάζες του κόσμου, είχαν να αντιπαλέψουν -πέρα από την αγωνία και το φόβο για το αύριο- και τα καιρικά φαινόμενα. Εννέα παιδιά απροστάτευτα πέθαναν μέσα σε ένα βράδυ απ’ τις κακουχίες… Οι άνθρωποι αυτοί δεν είχαν προλάβει να πάρουν μαζί τους ούτε τα υπάρχοντά τους. Ακόμα και τα λιγοστά ρούχα που φορούσαν, τους τα αφαιρούσαν οι δυνάμεις του ΝΑΤΟ για να χωρέσουν περισσότεροι στα λεωφορεία…». Το δράμα των λαών περνάει τα σύνορα, αγγίζει ψυχές και αιχμαλωτίζει τη σκέψη· ανθρώπους που η φυγή από τις εστίες τους δεν υπήρξε σε καμία περίπτωση δική τους επιλογή.

Κάπου εκεί φαίνεται η ερμηνεία του μεγάλου Κούντερα. Ο εν λόγω λογοτέχνης εκφράζοντας ένα από τα αδιέξοδα του ευρωπαϊκού πολιτισμού, ταυτίζει την ατομικότητα με κάτι τόσο στενό και συρρικνωμένο όσο και η ιδιωτικότητα. Κάπως έτσι, φαίνεται να εκφράζεται και ο εγωισμός του ιμπεριαλισμού των δυνατών του πλανήτη τούτου.

---

[1] Το κείμενο γράφτηκε το Σάββατο 1 Μάη του 1999, κάπου εν μέσω ΝΑΤΟϊκών βομβαρδισμών στην πάλαι ποτέ Γιουγκοσλαβία. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτό που γίνεται στο Ιράκ, γινόταν και σε διπλανή χώρα. Τότε ήμουν φαντάρος.