στρατόπεδο "Παύλου Μελά"

Το πρώην στρατόπεδο του “Παύλου Μελά” στη Σταυρούπολη της Θεσσαλονίκης μέχρι πρόσφατα ήταν απροσπέλαστο από τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης. Το προσφυγικό κύμα αρχικά και η έντονη μεταπολεμική αστυφιλία που οδήγησαν στην ταχύτατη, άναρχη και αυθαίρετη πολλές φορές δόμηση, ενσωμάτωσαν το στρατόπεδο στο πολεοδομικό συγκρότημα και το εγκλώβισαν στο δυτικό αστικό ιστό. Η απομάκρυνση των στρατιωτικών μονάδων από τα στρατόπεδο των αστικών κέντρων της χώρας, άφησε στην περίπτωση αυτή ένα αξιοσημείωτο αστικό κενό.

Προβολή μεγαλύτερου χάρτη

Ο χώρος του στρατοπέδου βρίσκεται σε μία τέτοια πλεονεκτική θέση που του προσδίδει ιδιαίτερη αξία. Γεωγραφικά τοποθετημένο πάνω στην κεντρική δυτική είσοδο της πόλης (τη διαπλατυσμένη πλέον οδό Λαγκαδά), πολύ κοντά στο κέντρο της Θεσσαλονίκης με τακτικές γραμμές των αστικών συγκοινωνιών και πάνω στην προγραμματισμένη γραμμή του μετρό, το στρατόπεδο αποτελεί ένα κομβικό σημείο της πόλης με άμεση κι εύκολη πρόσβαση από κάθε Θεσσαλονικιό. Παράλληλα, ευρισκόμενο σε ένα χώρο ιστορικής και αρχιτεκτονικής αξίας, πολύ κοντά στη Μονή Λαζαριστών και τη Μονή Καλογραιών, πάνω στο τέλος της οδού Καραολή & Δημητρίου (που συνδέει τους δυτικούς δήμους και το σταθμό των υπεραστικών λεωφορείων) και στα όρια τριών Δήμων (Σταυρούπολης, Πολίχνης, Νεάπολης) με κοινό προσφυγικό παρελθόν πολλές σύγχρονες οικονομικής φύσης ομοιότητες, το πρώην στρατόπεδο αποκτά ένα αξιοσημείωτο υπερτοπικό ενδιαφέρον και τόπο συνάντησης πολιτιστικών δρωμένων της Δυτικής Θεσσαλονίκης με εμβέλεια σε όλο το πολεοδομικό συγκρότημα.

Ο χώρος του στρατοπέδου διατήρησε στο πέρασμα του χρόνου ένα σύνολο φυσικών και κατασκευασμένων στοιχείων που συνθέτουν την ιδιαιτερότητα του χώρου. Αρκετά στοιχεία από το φυσικό περιβάλλον, που σπάνια επιβιώνουν ή ανιχνεύονται στον αστικό ιστός μιας πόλης, διατηρούνται ακέραια στον αραιοδομημένο χώρο του πρώην στρατοπέδου. Στοιχεία όπως το φυσικό του ανάγλυφο (με κλίση προς τη συμβολή των οδών Λαγκαδά και Δαβάκη), το πράσινο (πευκόφυτα τμήματα, υψηλές δενδροστοιχίες εκατέρωθεν των εσωτερικών του οδών, και αλσύλλια), οι οπτικές φυγές, η θέα και οι ήχοι προσδίδουν χαρακτηριστικά υπαιθριακής ανάπτυξης.

Όλα αυτά απλωμένα σε όλη την έκταση χαρίζουν μία ποιότητα στη βεβαρημένη, πυκνοκατοικημένη και άναρχα δομημένη περιοχή της Δυτικής Θεσσαλονίκης και δημιουργούν συνθήκες ανάπαυλας και αναψυχής σε μία όαση πρασίνου που μπορεί πολύ εύκολα να συνδυάζεται με πολιτιστικές δράσεις. Ο επισκέπτης απομονώνεται από το θόρυβο της πόλης, αλλάζει παραστάσεις από το τσιμέντο και την άσφαλτο, απολαμβάνει την ηρεμία ενός τοπίου που έχει ταυτιστεί με σημαντικά ιστορικά γεγονότα της σύγχρονής μας Ιστορίας.

Η μοναδικότητα αυτή της θέσης του και η ασύγκριτη ιστορική και περιβαλλοντική του αξία, αποτελούν συγκρίσιμα στοιχεία για τη μετεξέλιξή του σε ένα σημείο αναφοράς της δυτικής πόλης με αναφορά σε όλη τη Θεσσαλονίκη. Η πρόταση του Δήμου Σταυρούπολης και του Οργανισμού Ρυθμιστικού Θεσσαλονίκης για τη δημιουργία εκεί ενός Μητροπολιτικού Πάρκου είναι απόλυτα συμβατή τόσο με τον ιστορικό και αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του στρατοπέδου όσο και με την περιβαλλοντική υφή του.

Η ανάγκη πια της απόδοσης του στρατοπέδου του “Παύλου Μελά” είναι επιτακτική. Αποτελεί την τελευταία ελπίδα για την αναβάθμιση της ζωής των κατοίκων της Δυτικής Θεσσαλονίκης, για να μετατραπεί σε ένα χώρο που χρήζει σεβασμού για την ιστορική και πολεοδομική του αξία.

Προτείνεται, λοιπόν, η ανάδειξη του δομημένου κι ελεύθερου χώρου σε τόπο συλλογικό, τόπο συνάντησης κι επικοινωνίας των πολιτών και πολιτιστικής δημιουργίας. Ο χώρος μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα αειφόρου ανάπτυξης στη Θεσσαλονίκη, με έμφαση στην επαναφορά της φύσης μέσα στην πόλη, στην αποκατάσταση της ιστορικής συνέχειας της ίδιας της πόλης.

Προϋπόθεση και κύριος όρος όμως για όλα αυτά είναι ο χώρος να αποτελέσει αντικείμενο συνολικού κι ενιαίου σχεδιασμού. Ένα Μητροπολιτικό Πάρκο σε ένα τέτοιο σημείο δεν μπορεί να δεχτεί μεμονωμένες επεμβάσεις (όπως στην περίπτωση της ΔΕΗ ή την προτεινόμενη ανέγερση οικισμού αξιωματικών) που θα αλλοιώσουν επικίνδυνα τον ιστορικό και περιβαλλοντικό χαρακτήρα του.

Ο χώρος οφείλει να μείνει αδόμητος, αδιαίρετος και προσπελάσιμος. Προτείνεται η απαγόρευση κατασκευών και διαμορφώσεων που δε συνάδουν με όλους τους παραπάνω χαρακτηρισμούς. Μπορούν, ωστόσο, να χρησιμοποιηθούν τα υπάρχοντα με ιστορική ή αρχιτεκτονική αξία κτίρια που χαρακτηρίζονται ως μνημεία.

Ως βασικό στοιχείο σε επίπεδο αστικού σχεδιασμού θα χρησιμοποιηθεί η έννοια του χρηστικού πρασίνου και πρακτικών εξοικονόμησης ενέργειας, η ανάδειξη και η σύνδεση των λιγοστών δημόσιων κτιρίων, των ιστορικών, φυσικών και κατασκευασμένων στοιχείων (π.χ. Βοτανικός Κήπος, ποδηλατόδρομοι που ακτινωτά θα συνδέουν τη Δυτική Θεσσαλονίκη με το Πάρκο. Όλα αυτά είναι στοιχεία που μπορούν να αποτελέσουν σημεία αναφοράς μέσα στο άναρχο κι έρημο τοπίο του τσιμέντου και να ενεργοποιήσουν τον ενδιαφέρον των κατοίκων της περιοχής για το δημόσιο χώρο δημιουργώντας παράλληλα κι έναν τόπο συνάντησης των κατοίκων όλης της Θεσσαλονίκης.

Ο ενιαίος σχεδιασμός θα διαφυλάξει την ακεραιότητα του χώρου του πρώην στρατοπέδου η δε επανάχρηση των κτιρίων με διαμόρφωση των ελεύθερων χώρων του στην κατεύθυνση της αειφόρου ανάπτυξης και του πολιτισμού θα κάνει ελκυστικό το πλέον ίσως υποβαθμισμένο τμήμα της Θεσσαλονίκης. Παράλληλα, η σύνδεση των όμορων γειτονιών θα μετατρέψει το χώρο σε ζωντανό κομμάτι της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της πόλης.

Αξίζει όμως να σημειώσουμε και τις ιδιαίτερα σημαντικές επιπτώσεις που θα έχει το ενιαίο Μητροπολιτικό Πάρκο σε όλη την πόλη. Ακαδημαϊκοί (π.χ. ο κ. Νικολάου) έχουν ήδη τονίσει τις θετικές επιπτώσεις στο κλίμα της περιοχής. Η ελεύθερη κίνηση του αέρα με την παράλληλη ύπαρξη πρασίνου και αλσυλλίων θα απομακρύνουν τα ρυπογόνα σωματίδια των οχημάτων και των κοντινών βιομηχανικών μονάδων από την ατμόσφαιρα. Επιπρόσθετα, το ίδιο το μικροκλίμα θα αλλάξει κάνοντας τη ζωή πιο υποφερτή (δροσιά το καλοκαίρι, ηπιότεροι χειμώνες) οι συνέπειες όμως αυτές λόγω της οδού Λαγκαδά, που δρα ως αέριος αγωγός, θα γίνονται αισθητές μέχρι το κέντρο της πόλης.

Η επαναφορά, λοιπόν, του φυσικού στοιχείου σε συνδυασμό με πολιτιστικές δράσεις, θα αναβαθμίσουν και θα αναπτύξουν μία περιοχή εγκαταλειμμένη και υποβαθμισμένη τόσο περιβαλλοντικά όσο και οικονομικά.