σχολική αξιολόγηση και κοινωνική προέλευση ΙΙ

συνέχεια από το προηγούμενο και τα πρόσφατα άρθρα σχετικά με τις ερμηνείες της σχολικής ανισότητας και με τη σχολική διαρροή στο ελληνικό σχολείο.

Η ευφυΐα

Η ευφυΐα εμφανίζεται άνισα μοιρασμένη στις κοινωνικές ομάδες-τάξεις ώστε φαίνεται οι φτωχοί να είναι κουτοί και οι πλούσιοι έξυπνοι. Τα παιδιά χειρωνακτών φαίνονται λιγότερα έξυπνα, με μικρότερη αφαιρετική ικανότητα, αφομοιώνουν την περιγραφική και όχι την αναλυτική γνώση, έχουν χαμηλότερη δημιουργικότητα και μικρότερη έφεση για μάθηση με λιγότερη περιέργεια και λιγότερη αντίληψη.

Η ανισότητα στην ευφυΐα είναι στις κατώτερες κοινωνικές ομάδες (χειρώνακτες, μαύροι, γυναίκες). Οι δοκιμασίες νοημοσύνης μετρούν ορισμένες ικανότητες κοινωνικά καθορισμένες που αποκτιούνται με την εμπειρία και δε μετρούν εγγενείς ικανότητες· η ευφυΐα αναπτύσσεται με την πρακτική άσκησή της. Οι δοκιμασίες είναι εργαλεία κατασκευασμένα με βάση κοινωνικά κριτήρια επιτυχίας και αξίες καθορισμένες κοινωνικά και πολιτισμικά χωρίς να είναι αντικειμενικοί μετρητές.

Κατακρίθηκαν για ρατσισμό, ταξικό διαχωρισμό και πολιτικό όπλο. Είναι ίσως χρήσιμες για τη μέτρηση της σχολικής ικανότητας σε μια στιγμή, τον εντοπισμό αδυναμιών και σύγκριση σε όμοια ομάδα.

Στη βιογενετική οι νοητικές ικανότητες είναι σε άγνωστο βαθμό κληρονομικές και προσδιορίζονται από ποικίλους και ισχυρούς περιβαλλοντικούς παράγοντες· σε άπειρο βαθμό οι δυνατότητες προσαρμόζονται στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον και είναι εξελίξιμες. Η ανθρώπινη νόηση είναι αγνώστου διαμετρήματος, με τεράστια ικανότητα προσαρμογής και ανάπτυξης και εξελίξιμη. Ενώ η κληρονομικότητα έχει ιδιαίτερη σημασία, η ίδια η ευφυΐα δεν μετριέται γιατί τα φυσικά χαρακτηριστικά επηρεάζονται-διαμορφώνονται και αλλοιώνονται από το περιβάλλον σε τέτοιο βαθμό που δεν μπορεί να διαπιστωθεί η ομοιότητα στη γενετικό παράγοντα (όπως συμβαίνει και στο ύψος).

Στην Κοινωνιολογία η ευφυΐα έχει κοινωνική και πολιτισμική προέλευση και διάσταση καθώς επηρεάζεται από τη μόρφωση και την εκπαίδευση· η κοινωνική ανισότητα ευθύνεται για την άνιση κατανομή της και η οικονομική, κοινωνική, μορφωτική εξέλιξη βελτιώνει τις επιδόσεις ευφυΐας.

Στη λάθος μελέτη του Τζένσεν με δίδυμα μαύρων σε νέγρικο και λευκό περιβάλλον, ακολούθησε μία ρατσιστική θεωρία. Η αξιολόγηση της ευφυΐας είναι ριζωμένη παραδοσιακά στον άνθρωπο. Οι θεωρίες αυτές περί κληρονομικότητας διαδίδονται γιατί απενοχοποιούν τους προνομιούχους με επιστημονικοφανή επιχειρήματα, καθώς στρέφονται κατά των μειονοτήτων, της μειοψηφίας και των κατώτερων ομάδων.

Γλώσσα και σχολική επίδοση

Σε έρευνα φαίνεται ότι οι μαθητές από εργατικά στρώματα έχουν φτωχότερο λεξιλόγιο, ενώ οι μαθητές των ανώτερων στρωμάτων πλουσιότερο. Η διαφορά είναι στον αριθμό των χρησιμοποιουμένων λέξεων και την κατανόησή τους. Επιπλέον, σημαντική ήταν και η σύνταξη, καθώς τα παιδιά κατώτερων στρωμάτων έχουν απλούστερη δομή.

Σε έρευνα στις Η.Π.Α. εξήχθησαν συμπεράσματα σύμφωνα με τα οποία τα παιδιά λαϊκών στρωμάτων κάνουν περισσότερα λάθη στα βοηθητικά ρήματα με διπλή άρνηση και λάθη στις προσωπικές αντωνυμίες, ακολουθούν απλούστερη δομή· ο εμπλουτισμός της γλώσσας μεγαλώνει από τα μεσαία στρώματα στα ανώτερα, ενώ η ίδια η γλωσσική ικανότητα συνδέεται με την ικανότητα ανάπτυξης συλλογισμών· με το πέρασμα του χρόνου η διαφορά μεγαλώνει (λόγω εγκατάλειψης μελέτης και τακτικής ανάγνωσης), αλλά και η ικανότητα γραφής σχετίζεται με την κοινωνική και οικονομική προέλευση.

Σημαντική είναι η ακρίβεια των εργαλείων μέτρησης στη γλώσσα. Ουσιαστικά σημασία έχει στις μελέτες ποια γλωσσική νόρμα έχουν καθορισμένη στο μυαλό τους οι ερευνητές και η κοινωνία (π.χ. πλουσιότερο είναι το λεξιλόγιο στις ΗΠΑ όταν έχει βρετανικούς όρους και στην Ελλάδα αυτό που έχει αρχαιοπρεπείς ή σύνθετες λέξεις). Επιπλέον, σημασία έχουν και οι συνθήκες δοκιμασιών (σε πανεπιστημιακές αίθουσες, εργαστήρια και όχι στο φυσικό παιδικό χώρο;). τα παιδιά επηρεάζονται και από το χώρο, αλλά και τη φυλή του ερευνητή. Επιπρόσθετα, αν τα παιδιά από χαμηλότερα στρώματα είναι από πριν εξοικειωμένα με την εξέταση δίνουν καλύτερα αποτελέσματα.

Κατά τον Labov η γλωσσική ικανότητα μετριέται με γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες της επίσημης γλώσσας κι έτσι οι μαύροι και τα κατώτερα στρώματα φαίνονται κατώτεροι γλωσσικά. Αυτό οφείλεται στα διαφορετικά ερεθίσματα από την οικογένεια μια και δεν ακούν φράσεις γραμματικά και συντακτικά ορθές και άρτιες φράσεις, αλλά και στο γεγονός ότι δε χρησιμοποιούν αφηρημένες έννοιες και έχουν περιορισμένο λεξιλόγιο επειδή ο λόγος τους είναι πιο συγκεκριμένος.

Κάθε ανθρώπινο γλωσσικό σύστημα είναι αποτελεσματικό και κάθε γλώσσα εκφράζει οποιαδήποτε έννοια, απλά διαφορετικά· δεν υπάρχουν ανώτερες και κατώτερες γλώσσες. Έτσι, κάθε αξιολόγηση αγνοεί τη σύγχρονη γλωσσολογία (όταν κατατάσσει σαν ανεπάρκεια τη γλωσσική διαφορά).

Κατά τον Labov τα νεγράκια έβλεπαν με καχυποψία το λευκό εξεταστή και αυτός αγνοούσε τελείως τη γλώσσα, τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής των μαύρων· όταν ο εξεταστής ήταν μαύρος που μεγάλωσε σε γκέτο, τα αποτελέσματα ήταν καλύτερα. Οι γλωσσικές αποκλίσεις είναι μια διαφορετική γλώσσα με κανόνες συντακτικούς και λεξιλόγιο δικό τους. Το παιδί όταν πάει σχολείο έχει διαμορφωμένη ήδη γλώσσα από την οικογένεια (μητρική) και τους συνομηλίκους του. Έπειτα, διαμορφώνεται από το σχολείο και την επαγγελματική ομάδα.