Αρχιτεκτονική μνήμη, ιστορικά κτίρια, κοινωνικός βίος και πολιτιστικές δράσεις

αναδημοσίευση από τη μελέτη μας Τοπική Αυτοδιοίκηση: προοπτικές ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής

Και φυσικά δεν μπορούμε να παραβλέπουμε την πολιτισμική σημασία των διατηρητέων κτιρίων και εκείνων ακόμα που αποτελούν απομεινάρια του παρελθόντος και μνημείο αλλοτινών εποχών άξια λόγου για την τοπική κοινωνία. Στα κτίρια μιας πόλης, ιδιαίτερα στα δημόσια, αποτυπώνεται η ιστορία και ο πολιτισμός του τόπου και των κατοίκων της. Η πόλη θεωρείται ως ο τόπος όπου καταγράφεται η συλλογική μνήμη των λαών. Είναι ένας τόπος γεμάτος από μνήμες που στοιβάζονται η μία πάνω στην άλλη, που μπορούν να υπάρχουν στο σήμερα μονάχα μέσα από την αντιστοιχία τους με το τώρα. Μία αντιστοιχία που προκαλείται από το «εγώ» του παρατηρητή, που μετατρέπει συνεχώς μέσα από την ιδιαίτερη βιωματική εμπειρία τις εικόνες των πραγμάτων σε αναμνήσεις των πραγμάτων. Η αρχιτεκτονική της πόλης δημιουργείται από τον άνθρωπο που βιώνει το χρόνο. Η πόλη εμποτίζεται με τα ίχνη που αφήνει ο άνθρωπος και εκείνος με τα ίχνη που αφήνει ο χρόνος[1].

Και μία δημοκρατική τοπική διοίκηση έχει ηθικό και πολιτικό καθήκον να προστατεύσει την περιοχή ευθύνης της από την αρχιτεκτονική μαζοποίηση, τον κομφορμισμό που φέρνει η νεοφιλελεύθερη ανάγκη της αγοράς κατοικίας· έχει υποχρέωση να εκφράζει την ανησυχία και αντίθεσή της στη βαθμιαία καταστροφή του ιστορικού αστικού περιβάλλοντος. Οι παραδοσιακοί οικισμοί και τα ιστορικά κέντρα για την τοπική κοινωνία είναι μείζονος σημασίας, καθώς αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς και της αρχιτεκτονικής παράδοσης.

Η θεώρηση του αρχιτεκτονήματος ως αυτάρκους, μεμονωμένου αντικειμένου, που δεν συνδιαλέγεται με το φυσικό και το πολεοδομικό του περιβάλλον είναι προβληματική (το πρόβλημα επιδεινώνεται με τις επικρατούσες τάσεις για αφαιρετικές και ψηφιακές συλλήψεις του αρχιτεκτονήματος...). Η παραπάνω ισορροπία είναι επιτακτική και συνάμα εφικτή, για την αναβάθμιση της φθίνουσας ποιότητας του περιβάλλοντος, και ζωτική προϋπόθεση για τις μελλοντικές γενιές[2].

Η ανάπτυξη δράσεων προστασίας και ανάδειξης τους συντελούν σημαντικά στην ένταξή τους στην σύγχρονη πολεοδομική  και κοινωνική πραγματικότητα με μεθόδους συμβατές με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους και όχι απλά την διατήρηση  κτιριακών ή μορφολογικών στοιχείων και χαρακτηριστικών.

Με σεβασμό στο αρχιτεκτονικό παρελθόν οφείλει να προστατεύσει κτίρια που άλλοτε έδιναν οικονομική ή πολιτιστική και κοινωνική πνοή στην κοινότητα (βιομηχανικά κτίρια, εκπαιδευτήρια, κατοικίες πνευματικών ανθρώπων κλπ). Τα κτίρια τούτα όμως πρέπει να ενσωματωθούν στη σύγχρονη κοινοτική ζωή λαμβάνοντας υπόψη όμως την αλλοτινή χρήση τους. Έτσι, μπορούν να ιδρυθούν εκεί μικρά μουσεία σχετικά με τη δράση του προσώπου ή των κοινωνικών και πολιτιστικών καταστάσεων της εποχής δίνοντας. Με τον τρόπο αυτό όχι μόνο τα κτίρια θα αποτελούν παιδευτικά εφαλτήρια για μια ζωντανή βιωματική κριτική σκέψη, συνδέοντας το παρελθόν με το παρόν, αλλά και δύνανται να συντελέσουν αναπτυξιακά.

Παράλληλα, μπορούν να μετατραπούν σε κυψέλες πολιτισμού φιλοξενώντας πολιτιστικές δράσεις και στεγάζοντας αντίστοιχες υπηρεσίες και φορείς. Τι καλύτερη σύνδεση μπορεί να επιτευχθεί όταν κτίρια στα οποία γεννήθηκαν ή κατοίκησαν ή δημιούργησαν άνθρωποι της Τέχνης χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια του ερασιτεχνικού πολιτισμού αφήνοντας να δράσει η πολιτιστική κληρονομιά στη μοντέρνα δημιουργία, επιτρέποντας μέσα σε χώρους ιστορικούς να μπολιαστεί η σημερινή παραγωγή κουλτούρας από το πνεύμα καλλιτεχνών του παρελθόντος;

---

[1] Β. Πετρίδου, Η αρχιτεκτονική ως μνήμη στο έργο του Aldo Rossi, ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ, ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ,  τευχ. 45, σελ. 62.

[2] Μ. Βιδάλης, Η προβληματική της πράσινης αρχιτεκτονικής, ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ, ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ,  τευχ. 44, σελ. 54.