η φύση μέσα στην πόλη

Μέσα στο σύγχρονο αστικό βούρκο, ταλαιπωρημένο από την ατμοσφαιρική ρύπανση και την ατέλειωτη εικόνα μπετόν μπορούμε να κάνουμε λόγο για ύπαρξη αστικού στρες[1]. Έτσι, το αστικό πράσινο γίνεται μία αναγκαιότητα ψυχικής υγείας και ταυτόχρονα οικολογικής-περιβαλλοντικής επιβίωσης. Είναι γεγονός ότι στις πόλεις, το όποιο φυσικό περιβάλλον (πάρκα-άλση, πλατείες, περιαστικό πράσινο, αλέες) υπάρχει επειδή οι αστικές κοινωνίες το έχουν ανάγκηΜάλιστα, οφείλουν να το διαφυλάσσουν και να το διαχειρίζονται ως «φύση μέσα στην πόλη», στο πλαίσιο της γενικότερης διαχείρισης της πόλης (urban management). Με το αστικό πράσινο όμως δεν ορίζουμε κάθε λογής πρασινάδα, πάρκων και πλατειών με δέντρα και χλόη. Το αστικό πράσινο είναι η φυσική βιοποικιλότητα μέσα ή στις παρυφές της πόλης· είναι η χλωρίδα που προσελκύει μία πλούσια πανίδα ικανή να συγκριθεί με το φυσικό τοπίο της υπαίθρου. Το αστικό πράσινο ουσιαστικά δεν μπορεί παρά να καλύπτει μεγάλες εκτάσεις σε ενιαία μορφή και όχι αυτή των αποσπασματικών και διακεκομμένων πάρκων.
Δεδομένου μάλιστα ότι η μεταβολή των μετεωρολογικών φαινομένων επηρεάζεται από τη διαφορά θερμοκρασίας και υγρασίας των αερίων μαζών της κατώτερης ατμόσφαιρας και ότι επιφάνειες του εδάφους που έχουν μεγάλη θερμοχωρητικότητα[2] απορροφούν μεγάλες ποσότητες θερμότητας την ημέρα που τις αποδίδουν την νύκτα[3], ενώ υδάτινες επιφάνειες και δάση ακόμη και την ημέρα είναι ψυχρότερα, η  συνέπεια είναι αυτονόητη: οι αέριες μάζες επάνω από τις θερμές επιφάνειες θερμαίνονται και ανέρχονται ενώ τις θέσεις τους καταλαμβάνουν οι βαρύτερες ψυχρές μάζες που λόγω των δασών ή των υδατίνων επιφανειών είναι επιπλέον και φορτισμένες με υδρατμούς. Έτσι, προκαλούνται οι πρωινοί άνεμοι από τα γύρω βουνά προς τις πεδιάδες, οι λεγόμενοι «καταβατικοί άνεμοι» ή από το δασωμένο περίγυρο των πόλεων προς τις πόλεις, και κατά το μεσημέρι η θαλάσσια αύρα από την θάλασσα προς την ενδοχώρα[4]. Επομένως, σε έναν αστικό χώρο που περιβάλλεται από δάση ή λίμνες και θάλασσα, υπάρχει μια κίνηση δροσερού και υγρού αέρα ο οποίος καθαρίζει τον αστικό χώρο από την ατμοσφαιρική ρύπανση[5].
Πρέπει να τονιστεί ότι η ύπαρξη του πρασίνου σε οποιαδήποτε μορφή είναι ευεργετική τόσο στο μικροκλίμα όσο και στον αυτοκαθαρισμό της ατμόσφαιρας. Πράσινο στην πόλη υπάρχει σε πολλές μορφές. Η σημαντικότερη είναι τα άλση και οι πλατείες, που πρέπει να είναι σε πυκνή κατανομή στον ιστό της πόλης ώστε να δημιουργούν πηγές μείωσης της θερμοκρασίας και καθαρισμού της ατμόσφαιρας, πέρα από τη χρήση τους ως χώρου αναψυχής των κατοίκων. Όμως σήμερα αναπλάθονται κατά το χειρότερο τρόπο και μετατρέπονται σε επιφάνειες από μπετόν και άσφαλτο με ελάχιστο ή και καθόλου πράσινο· και όπου αυτό υπάρχει είναι απλά γκαζόν και μικροί θάμνοι. Πολλές φορές ακόμη και αν υπάρχουν ψηλά δέντρα, κλαδεύονται με τρόπο που τελικά μένει ο κορμός και τελικά το δέντρο ξεραίνεται. Άλλοτε οι δενδροφυτεύσεις δε στηρίζονται πάνω σε δασικές και γεωπονικές μελέτες ως προς την επιλογή των δένδρων, το κλάδεμά τους, τη λίπανση και τη θέση τους στον αστικό χώρο.
Τούτη η επέκταση της φύσης μέσα στα τσιμεντένια δάση των μεγαλουπόλεων τελικά μπορεί να οδηγήσει σε ιδιαίτερη ανάπτυξη. Οι επισκέπτες των πόλεων θα έχουν πλέον ένα λόγο παραπάνω να διανυκτερεύσουν επιπλέον μέρες δίνοντας ώθηση στην τουριστική ανάπτυξη. Και τουρισμός, φυσικά, δεν είναι μόνο οι ξενοδοχειακές μονάδες, αλλά και όλες εκείνες οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις που στηρίζουν κάθε επισκέπτη (καταστήματα εστίασης, μικρά εμπορικά, καφετερίες κλπ). Έτσι, δίπλα στην προαναφερόμενη αντι-αγχοτική δράση του πρασίνου γενικότερα, η τοπική αρχή με τη δημιουργία χώρων φυσικού πλούτου μπορεί να συμβάλλει και αναπτυξιακά.
Εκτός, όμως από τα άμεσα φανερά κέρδη, ας συμπληρώσουμε και τα θετικά οφέλη στην υγεία που οδηγούν σε μία μείωση των ασθενειών. Εξάλλου, στόχος μιας πολιτισμένης κοινωνίας κι ενός κράτους πρόνοιας δεν μπορεί να είναι η αύξηση των νοσοκομείων, αλλά η μείωση των ασθενών. Το ίδιο το κλίμα, παράλληλα, σταδιακά με τη μείωση του τσιμέντου και την ανάπτυξη της χλωρίδας θα αλλάξει καθώς η θερμοκρασία θα μειώνεται αισθητά· μία μείωση που θα οδηγήσει με τη σειρά της σε λιγότερη δαπάνη ενέργειας για κλιματισμό τουλάχιστον[6].
Το αστικό πράσινο -όπως το ορίσαμε- και οι νησίδες μη-μπετόν[7] θα πρέπει να τεθούν υπό την προστασία ενός πολυσυλλεκτικού φορέα διαχείρισης. Προεξάρχοντα ρόλο θα έχει η οικεία δημοτική αρχή και οι όμορες, ακαδημαϊκοί και μαζικοί φορείς της περιοχής. Και καθώς η νεοφιλελεύθερη προοπτική των ελεύθερων χώρων επιβάλλει μία επιχειρηματική ανάπτυξη στο όνομα της συντήρησης τέτοιων εκτάσεων, ας αντιπροτείνουμε πράσινα προγράμματα κρατικών κι ευρωπαϊκών επιχορηγήσεων. Έτσι, στο πρότυπο της χρηματοδότησης των προστατευόμενων περιοχών και των περιοχών φυσικού κάλλους, μπορούν να εκπονηθούν και να υλοποιηθούν μακροχρόνια προγράμματα οικονομικής στήριξης είτε από τον εθνικό είτε από τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό.

απόσπασμα απόσπασμα από το νέο μας βιβλίο 
"Τοπική Αυτοδιοίκηση, προοπτικές ανάπτυξης των τοπικών κοινωνιών"

Όποιος θέλει, μπορεί να το προμηθευτεί στη συμβολική τιμή των 5€ με ένα mail

[1] Πρόκειται για μια μορφή άγχους που επηρεάζει τους νεότερους σε ηλικία κατοίκους των αστικών κέντρων, που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν εκεί και σαν ενήλικες πια διακατέχονται από μία ψυχολογική πίεση που ιδιόρρυθμα επιβαρύνει σχεδόν αποκλειστικά τους κατοίκους των μεγαλουπόλεων· μετά το σχολικό άγχος σήμερα πια ως εργαζόμενοι και γονείς πνίγονται από τους σύγχρονους γρήγορους ρυθμούς της επαγγελματικής και κοινωνικής ζωής και παράλληλα από την απουσία του φυσικού πρασίνου ως διεξόδου
[2] βλ. χέρσα εδάφη, βραχώδεις εκτάσεις, πόλεις που αποτελούνται από μπετόν και άσφαλτο.
[3] Σημειώνουμε πως η θερμότητα ρέει από τα θερμά στα ψυχρότερα µε τελικό αποτέλεσμα την θερμική ισορροπία και την ίδιου επιπέδου θερμοκρασία, «η Φύση απεχθάνεται τις διαφορές» όπως λέγεται επιγραµµατικά.
[4] Σε τέτοιες περιπτώσεις πολλές φορές το καλοκαίρι ιδίως, προκαλούνται έτσι καταιγίδες επάνω από τις πόλεις, οι λεγόμενες «αστικές καταιγίδες» από συσσώρευση επάνω από την πόλη υδροφόρων νεφών που προέρχονται από τα γύρω δάση ή θάλασσα. Οι καταιγίδες αυτές ξεσπούν τις μεσημβρινές ή τις πρώτες μεταµεσηµβρινές ώρες τις πολύ ζεστές μέρες του καλοκαιριού.
[5] Αν όμως στην περιβάλλουσα περιοχή δεν υπάρχουν δάση ή ύδατα τότε δεν υπάρχει και διαφορά θερμοκρασίας ούτε υγρασία, µε αποτέλεσμα τη στασιμότητα των αερίων μαζών και τον εγκλωβισμό της ρύπανσης, όπως συμβαίνει σε πολύ μεγάλες περιοχές της Αθήνας µε την καταστροφή του εσωτερικού πρασίνου λόγω της πολυκατοικιοποίησης και του περιαστικών δασών και λόγω της οικοπεδοποίησης και της καταστροφής τους.
[6] Ας σημειώσουμε παρενθετικά τη ραγδαία αύξηση των ενεργειακά φτωχών Ελλήνων. Πρόκειται για μία αποσιωπημένη από τη νεοφιλελεύθερη λογική της κατανάλωσης και της σπατάλης ενέργειας εικόνα, όπου μεγάλο μέρος του εισοδήματος χάνεται στην ενέργεια για τη διαβίωση και τη συντήρηση του καταναλωτικού προτύπου. Έτσι, ως ενεργειακά φτωχός ορίζεται αυτός που δαπανά πάνω από 10% του εισοδήματός του για ενέργεια -ηλεκτρισμό, θέρμανση, κλιματισμό. Ως ενεργειακά πολύ φτωχός ορίζεται αυτός που δαπανά πάνω από το 20% του εισοδήματός του για τέτοιες δαπάνες. Και σε αυτά δε συνυπολίζεται το κόστος των μεταφορών.
[7] Επιλέγουμε αυτό τον αδόκιμο όρο σε αντιδιαστολή με το φυσικό πράσινο που καλύπτει συνεχείς επιφάνειες.

5 έκριναν :

teleytaios είπε...

Δήμο, πραγματεύεσαι ένα πολύ μεγάλο θέμα. Λόγω της επιστήμης μου, έχω να προσθέσω πολλά πράγματα στις ήδη εύστοχες και πραγματικές παρατηρήσεις σου, αλλά κάτι τέτοιο θα οδηγούσε σε ένα μακροσκελές σχόλιο. Αντί αυτό, το μόνο που θα ήθελα να επισημάνω, είναι ότι γενικά τα αστικά και περιαστικά άλση είναι στις περισσότερες των περιπτώσεων υποβαθμισμένα από άποψη τόσο βιολογική όσο και οικολογική. Σ' αυτό θα πρέπει να εστιαστεί κυρίως η προσοχή. Στη βελτίωση και αναβάθμισή τους.

Την καλημέρα μου.

ο δείμος του πολίτη είπε...

Πράγματι, Κώστα, το πρόβλημα είναι μεγάλο και δυσεπίλυτο. Στο βιβλίο καταθέτω και προτάσεις πώς με τη συμμετοχή των πολιτών και μία ενεργή δημοτική αρχή -όχι έναν παρατηρητή- μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα. Στόχος μου, εξάλλου, δεν είναι να κάνω μόνο παρατηρήσεις, αλλά να καταθέτω και προτάσεις...

thinks είπε...

Καλά τα λες, αλλά υπάρχει πρόβλημα γλώσσας όσον αφορά εκείνους που πρέπει να τα διαβάσουν. Όταν η γλώσσα κάποιου έχει λεξιλόγιο και κανόνες γραμματικής όπως «πέτα τα όλα από το παράθυρο του αυτοκινήτου, και όπου δεις χώμα η χορτάρι κάλυψέ το με γόπες, χαρτιά, πλαστικές σακούλες, προφυλακτικά, μισοφαγωμένα φαγητά και τσίχλες» τι να καταλάβει κανείς από ότι γράφεις; Η πραγματικότητα είναι Δήμο ότι δεν τους ενδιαφέρει. Είπαμε: Εγωκρατία.

Άλλωστε, πόλεις που επιδεικνύουν αυτά που ευαγγελίζεσαι σχεδιάστηκαν και επεκτάθηκαν με αυτά κατά νου. Την σημερινή αυθαίρετη ζούγκλα του τσιμέντου της Αθήνας, τώρα που την κάναμε, πώς να την αλλάξουμε; Η μόνη λύση είναι να κυκλοφορούν όλοι με μια γλάστρα στο κεφάλι αντί καπέλου, αλλά θα πέφτουν και θα σπάνε καθώς θα σπρώχνει ο ένας τον άλλον στις ουρές…

ο δείμος του πολίτη είπε...

Σχετικά με την πρώτη παράγραφο, Δημήτρη, διαβάζοντας το βιβλίο θα δεις ότι ένας δήμος έχει δεκάδες ευκαιρίες να ευαισθητοποιήσει μέσα από οργανωμένες καμπάνιες τους κατοίκους του.

Για το πράσινο θα δεις επίσης ότι υπάρχουν τα αστικά κενά και κάποιοι αδόμητοι που μπορούν να προσφέρουν κάτι. Δε θα αλλάξουν την κατάσταση, αλλά τουλάχιστον θα δώσουν μια ανάσα, μια μικρή έστω εικόνα πρασίνου.

thinks είπε...

Συμφωνώ, αλλά, σοβαρά τώρα, νομίζω πως στο βιβλίο της ευαισθητοποίησης, το κεφάλαιο περί ρύπανσης και ανατροφής είναι πριν από το κεφάλαιο που σωστά αναπτύσεις...

ShareThis