Ο χρόνος είναι φυσικό μέγεθος της εξέλιξης

Ας ελαφρύνουμε λίγο τη θεματολογία,
ως μικρό διάλειμμα από τις εκλογές.
Κάποτε ρωτήθηκα για το χρόνο. 
Τόσο αγαπημένο θέμα φιλοσόφων και ιστολόγων... 
Πόσες σελίδες και πόσο μελάνι χύθηκε για το χρόνο...

Τι είναι τελικά ο χρόνος;
Ο χρόνος είναι μία αντικειμενική ιδιότητα. Μια ιδιότητα μετρήσιμη, αρκεί να βρούμε μια παγκόσμια -κατά Νεύτων- σταθερά. Και τούτο επειδή ο χρόνος έχει διαφορετική προσέγγιση μέσα στο σύμπαν εξαρτώμενη στην αντίληψή τους από το ον, τη συμπαντική του θέση του πλανήτη και την εξελικτική του πορεία.
Ουσιαστικά δεν είναι τίποτε άλλο από μία κυκλική και πολυδιάστατη καταγραφή της εξέλιξης, της γέννησης, της φθοράς και του ενεργειακού μετασχηματισμού[1]. Ταυτίζεται με την Αλλαγή, τη Διαφορετικότητα, τη Μεταμόρφωση, με αλλαγές που παρατηρούνται σε ολόκληρο το σύμπαν, με αλλαγές που φέρνουν κίνηση, δημιουργία, θνησιμότητα.
Κάθε ον εκλαμβάνει διαφορετικά το χρόνο, με τις δικές του σταθερές, σταθερές που ορίζονται όμως αντικειμενικά για κάθε ον από ίδια τη φύση του.  Παρά την αντικειμενική του όμως διάσταση είναι τόσο περίπλοκος ως έννοια που καταγράφεται και νοείται/εκλαμβάνεται από κάθε ον και κάθε άτομο με τρόπο υποκειμενικό.  
Ο άνθρωπος ορίζει το χρόνο βάσει του δικού του κύκλου ζωής. Όλα καταγράφονται χρονικά στη συνείδησή του, στη σκέψη του. Αυτή ακριβώς η καταγραφή είναι και ο χρόνος όπως εκλαμβάνεται από τον άνθρωπο. Ο χρόνος όμως για τον αστερία που ξεπερνά το προσδόκιμο των 4οο γήινων ανθρωπίνως καταγεγραμμένων ετών, και κινείται με το γνωστό αργόσυρτο για τον άνθρωπο ρυθμό, συναισθάνεται διαφορετικά το χρόνο. Διαφορετικά τον εκλαμβάνουν και τα ζώα που πέφτουν σε χειμερία νάρκη, όπως και η χλωρίδα. Αντίθετα, ένα τετραδιάστατο ον (που με επιστημονικούς όρους, μπορούμε αξιωματικά να αποδεχτούμε ότι υπάρχει), έχει διαφορετική αντίληψη για το χρόνο.
Έτσι, ο χρόνος καταντά μία έννοια υποκειμενική, μέσα στην αντικειμενικότητά τους, εφόσον συνδεθεί με τη συναίσθηση ή τη συνείδηση. Τα ζώα τον συναισθάνονται, οι άνθρωποι τον συνειδητοποίησαν και τον κατέγραψαν, η φύση τον ακολουθεί και τον καταγράφει με τις δικές της αλλαγές. Έτσι, ο ανθρώπινος χρόνος συνδέεται άμεσα με τη συνείδηση και την παρατήρηση των αλλαγών.
απεικόνιση τετραδιάστατου κύβου
Είναι η ανάγκη μας για την καταγραφή του ώστε να στρέψουμε τη φύση προς όφελός μας. Ωστόσο, η ανθρώπινη διάσταση που βιωματικά του δίνουμε αποκρύπτει ακριβώς τη φυσική ιδιότητα του μεγέθους (όπως ο χώρος και η μάζα).
Οι αρχαίοι έλληνες είχαν από νωρίς αντιληφθεί τη φυσική ιδιότητα του χρόνου και τον έθεσαν σε μία ενότητα με τον χώρο και τη μάζα. Μόνο υπό το πρίσμα της ενότητας αυτής μπορούσε ο χρόνος να γίνει κατανοητός.
Στο αρχαίο θέατρο ο χρόνος είχε ορίσει όλη την πλοκή μιας τραγωδίας ή κωμωδίας. Έπρεπε να υπάρχει μία ενότητα τόπου και χρόνου, και ο μύθος εξελίσσονταν όλος σε πραγματικό χρόνο μπροστά στα μάτια των θεατών. Τα πρωθύστερα γεγονότα ήταν διήγησις των υποκριτών και τα παράλληλα γεγονότα σε άλλο τόπου ήταν αντικείμενο διηγήσεως του αγγέλου (=αγγελιαφόρου).
Ακόμα και η φυσική αντίληψη άλλων διαστάσεων ή η θεωρία της σχετικότητας, ερμηνεύουν το χρόνο μέσα ακριβώς από την ενότητά του με το χώρο και τη μάζα. Αλλαγή μάζας ή χρόνου, αλλάζουν τα δεδομένα στην καταμέτρησή του, στη συνειδητοποίησή του. Ωστόσο, χωροχρονικές συντεταγμένες δεν έχουν ένα αντικειμενικό νόημα ως ανεξάρτητες φυσικές οντότητες, αφού ο χώρος και ο χρόνος είναι στοιχεία μιας γλώσσας που χρησιμοποιείται από ένα παρατηρητή, για να περιγράψει το περιβάλλον του[2].
Έτσι, όμως, επανερχόμαστε στην αρχική θέση, ότι ο χρόνος διαμορφώνεται από τη συμπαντική εξελικτική θέση. Η εξέλιξη είναι η αντικειμενική αποτύπωση του χρόνου, η απόλυτη επιβεβαίωση της ύπαρξής του. Εντέλει η ίδια η ύπαρξή μας επιβεβαιώνει μέσω της εξέλιξης την ύπαρξη του χρόνου.
Το αύριο και το μετά δεν είναι παρά δύο συντεταγμένες στην κυκλική πολύχρωμη πρισματική και πολυδιάσταση αντίληψη του χρόνου. Γιατί αν ο άνθρωπος έχει λόγω φύσης γραμμική αντίληψη για αυτόν, ετούτος, είναι πολύχρωμος και πολυδιάστατος, επειδή ακριβώς ξεπερνά τον Άνθρωπο και τα δημιουργήματά του. Ίσως εντέλει ο χρόνος να ταυτίζεται με το θείο, αφού καλύπτει το χωροχρονικό και μαζικό συνεχές με μία δραστηριότητα εξωανθρώπινη. Ο χρόνος, άλλωστε, συνδέεται με τη δράση. Αν αποδεχτούμε τη θέση ότι ταυτίζεται με την εξέλιξη, τότε υποχρεωτικά τον θέτουμε δίπλα στη φυσική δράση.

[1] Αντουάν Λωράν Λαβουαζιέ. Σε αυτόν οφείλονται επίσης η αρχή διατήρησης της μάζας, σύμφωνα με την οποία η συνολική μάζα ενός συστήματος σωμάτων διατηρείται σταθερή ανεξαρτήτως των εσωτερικών αλληλεπιδράσεων (περίπου ισοδύναμη πρόταση είναι ότι η ύλη μπορεί να αλλάζει μορφές, αλλά η ποσότητά της παραμένει σταθερή).
[2] M. Sachs: Space Time and Elementary Interactions in Relativity Αναφέρεται, σελ. 193: F. Capra: Il Tao della Fisica: ed. Adelphi 1984.

17 έκριναν :

Ασκαρδαμυκτί είπε...

Νομίζεις πως έτσι "ελάφρυνες" τη θεματολογία;

akrat είπε...

τελικά βρε δήμε....

και μουά δεν πολυγουστάρω να μιλάω για τις εκλογές....


και το μυαλό μου αλλού ταξιδεύει...

και ο χρόνος...


καιρός φέρνει τα λάχανα καιρός τα παραπούλια...

Ανώνυμος είπε...

Συναρπαστικός ο χρόνος Δείμε. Πολύ επιστημονικός βέβαια για μένα ο λόγος αυτός. Είμαι σίγουρος πως κάποια στιγμή όταν έρθει η ώρα να ''φύγω'' θα μείνω με το παράπονο πως δεν ταξιδέψαμε ποτέ μπρος ή πίσω!

saltapidas είπε...

πραγματικά, θα συμμεριστώ το 1ο σχόλιο και θα δηλώσω πως εν τέλει, δεν κατάλαβα τίποτα...

ο δείμος του πολίτη είπε...

Με κάψατε... Εγώ είπα να ελαφρύνω το πολιτικό κλίμα, ρε Άσκαρ, akrat και Νέστορα. Ο Μπορχές αφιέρωσε δεκαετίες από τη ζωή του για το χωροχρόνο και ο Νταλί το μισό του έργο. Δεν ξέρω τι είναι το δυσκολότερο, η κατανόηση ή η αποδοχή;

maviakoufetaria, το θέμα είναι ότι τελικά η φύση μας μάς ορίζει το εμπρός και το πίσω, βάσει των βιωμάτων και της φθίνουσας ζωής μας.

ο δείμος του πολίτη είπε...

Συμπληρώνω εδώ μερικές ακο΄μα σκέψεις:

Ο χρόνος είναι μια αντικειμενική ιδιότητα (μέγεθος στη φυσική, μαζί με το χώρο και τη μάζα). Είναι μετρήσιμος όπως τα άλλα δύο μεγέθη με τουλάχιστον μία συμβατική αρχή. Η έναρξη καταγραφής του χρόνου όμως είναι συμβατική έννοια και ορίζεται εντελώς αυθαίρετα βάσει της δημιουργίας του σύμπαντος.
Ωστόσο, είναι μία έννοια αυθύπαρκτη (αιώνια) όπως ακριβώς τα άλλα μεγέθη της φυσικής (η μάζα/ύλη και ο χώρος).
Δεν μπορεί να θεωρηθεί ανθρώπινη επινόηση, επειδή ακριβώς ο χρόνος τρέχει από τη δημιουργική στιγμή της Μεγάλης Έκρηξης του σύμπαντος. Τα ζώα και τα φυτά συναισθάνονται το χρόνο που περνά, επειδή ακριβώς καταγράφεται στα κύτταρά τους, τη μέρα και τη νύχτα βάσει των διατροφικών τους αναγκών και της θνησιμότητάς τους, των περιοδικών τους μετακινήσεων κλπ. Ο χρόνος φυσικά προϋπάρχει και του ανθρώπου, όπως αποτυπώνεται στην εξελικτική πορεία των γήινων όντων ή των ίδιων των γεωλογικών της σχηματισμών μέσα στο διάβα του.

Eleni K. είπε...

Με άλλα λόγια, πιο κατανοητά, ο χρόνος μοιάζει με ένα φίδι που σέρνεται αργά.(Κυματική μορφή του χρόνου). Εξ ου και το "φείδου χρόνου" των, οπωσδήποτε, προγόνων μας!!!!

Hades είπε...

Αν πιάσεις να δεις τι έχουν γράψει οι αρχαίοι για τον χρόνο, Δείμε, θα σοκαριστείς (αν δηλαδή δεν το έχεις κάνει): αἰὼν παῖς ἐστι παίζων πεσσεύων· παιδὸς ἡ βασιληίη, έγραφε ο μέγιστος των μεγίστων (κατ' εμέ).
Και μην ξεχνάμε ότι ο Κρόνος έτρωγε τα παιδιά του, έτσι; Γιατί άραγε; Δεν έχει πει μόνο ο Χόκινγκ στο Χρονικό του Χρόνου ενδιαφέροντα πράγματα, έχει πει και ο Γραμματικάκης στην Κόμη της Βερενίκης.

ο δείμος του πολίτη είπε...

Ιδιαίτερα σημαντικό κείμενο σχετικά με τη συμπαντική διαδρομή του χρόνου είναι και αυτό το δοκίμιο του άθεου.

Άδη, ο χρόνος σε φιλοσοφικό και δοκιμιακό επίπεδο πάντα εξετάζονταν από καθαρά ανθρωποκεντρική οπτική. Η συμπαντική του διάσταση απασχόλησε πολύ λίγους μη αστροφυσικούς (Μπορχές, Νταλί κλπ) και η λογική της μέτρησής του βάσει της εξέλιξης μόνο εμένα (πρωτοπορία, φίλε, πρωτοπορία).

Άθεος είπε...

Μου άρεσε που ιδιαιτέρως τόνισες την αντικειμενικότητα του χρόνου και επιπλέον τον συνέδεσες και με την δράση, πράγμα που δείχνει το βέλος του χρόνου, ότι δηλαδή ο χρόνος έχει κατεύθυνση!
Όμως ο χρόνος είναι άπειρος και το άπειρο δεν έχει ούτε αρχή, ούτε τέλος!
Κυρίως όμως δεν είναι υποκειμενικός. Σαν αντικειμενικό μέγεθος, ο χρόνος ρέει, είτε υπάρχουμε εμείς, είτε όχι!
Ευχαριστώ και για την παραπομπή στην τελευταία μου ανάρτηση.

ο δείμος του πολίτη είπε...

Αθεό, έκανα μία προσπάθεια δοκιμιακού χαρακτήρα. Δεν μελέτησα εμβριθώς το θέμα (όπως εσύ ο σύμπαν), αλλά θα γίνει και τούτο. Ειδικά κείμενα σαν το δικό σου είναι πολύ καλή ύλη, έτσι όπως τα εκλαϊκεύεις.

thinks είπε...

Ακούμπησες την έννοια της "ανθρωπομορφικής" εξήγησης αλλά την άφησες ουσιαστικά ανεξερεύνητη. Ακούμπησες την έννοια των διαστάσεων αλλά την άφησες ανεξερεύνητη. Όλο το κείμενο ήταν μια ερώτηση που δείλιαζε να προσεγγίσει οποιαδήποτε διατύπωση ή εξήγηση, γιατί φοβόταν να ξεπεράσει την ανθρώπινη εμπειρία. Γιατί δεν τόλμησε να κάνει ένα βήμα μακριά από τον ανθρωπομορφισμό.

Ο χρόνος είναι μια διάσταση και όχι γραμμική πραγματικότητα. Η ενέργεια υφίσταται στην κατάσταση που εμείς ονομάζουμε ταχύτητα "c" η οποία δεν είναι ούτε "ταχύτητα" ούτε "φως" (για να υπάρξει ταχύτητα χρειάζεται χρόνος, άρα δεν μπορούμε να εξηγήσουμε τον χρόνο με ταχύτητα, και φως είναι ελάχιστα μήκη κύματος ενεργείας που ερεθίζουν τα ανθρώπινα μάτια, άρα και αυτή η έννοια είναι ανθρωπομορφική). Στην κατάσταση "c", ο χρόνος μεταξύ της αρχής και του τέλους του σύμπαντος είναι μηδέν, όπως ορίζει η Γενική Σχετικότητα, μια που κατ' αυτήν στην κατάσταση "c" η μάζα αποκτά τιμή άπειρη και ο χρόνος σταματά. Η γραμμική εμπειρία του χρόνου υφίσταται μόνο σε τιμές μικρότερες του "c" οι οποίες συνιστούν την εμπειρία των οργανισμών οι οποίοι αποτελούνται από συγκεκριμένα τμήματα της άπειρης μάζας του σύμπαντος.

Για να καταλάβεις τον χρόνο σκέψου τον κινηματογράφο όπου βλέπουμε 24 στατικές φωτογραφίες το δευτερόλεπτο, οι οποίες οι μια μετά την άλλη αποτελούν τα καρέ του φιλμ και δίνουν στον εγκέφαλο την αίσθηση της κίνησης σε γραμμικό χρόνο. Τώρα, φαντάσου ότι αντί τα καρέ του φιλμ να είναι το ένα μετά το άλλο, τα κόβεις ένα-ένα (129.600 καρέ για μια ταινία 90 λεπτών), και τα ακουμπάς το ένα πάνω στο άλλο, και μετά τα συμπιέζεις όλα ώστε να αποτελούν ένα αντικείμενο. Αυτό είναι το εκτός γραμμικού χρόνου σύμπαν όπου ο χρόνος είναι η τέταρτη διάσταση. Η εμπειρία μας βρίσκεται μέσα σε αυτό το ένα αντικείμενο, και αντιλαμβάνεται τα καρέ ξεχωριστά και γραμμικά.

Δηλαδή, το σύμπαν που εννοούμε στην εμπειρία μας δεν υπάρχει. Η μεγαλύτερη μαθηματική εφεύρεση ήταν η εφεύρεση του αριθμού "0" (μηδέν) την οποία εφεύρεση έκαναν η Άραβες. Κάποια μέρα ίσως να καταλάβουμε τι σημαίνει πραγματικά "μηδέν" (μηδέν δεν σημαίνει "τίποτα": σημαίνει κάτι πολύ διαφορετικό).

ο δείμος του πολίτη είπε...

Δημήτρη, υποκλίνομαι. Η αλήθεια είναι ότι το κείμενο ήταν μια πρώτη προσπάθεια προσέγγισης του θέματος (μετά μας έπιασαν οι εκλογές). Θα επανέλθω το καλοκαίρι. Έχεις δίκιο στην κριτική σου, αλλά σε κάποια σχόλια έθεσα κι άλλες βάσεις στο διάλογο, κι άλλες θέσεις (ιδιαίτερα για τη συμπαντική του διάσταση).

thinks είπε...

Δες το και έτσι:

Έστω ένα μηχανάκι που αποτελείται από μια λάμπα και ένα μεγάφωνο. Συνδέεις ένα καλώδιο και ένα κουμπί το οποίο όταν το πατάς ανάβει για ένα δευτερόλεπτο η λάμπα και ακούγεται ο ήχος "Μπιπ".

Πάρε 10 τέτοια μηχανάκια και τοποθέτησέ τα σε ευθεία γραμμή από εσένα, το πρώτο 343 μέτρα από εσένα και τα άλλα 343 μέτρα από το καθένα, όλα σε ευθεία γραμμή από εσένα. Το πρώτο είναι 343 μέτρα μακριά από εσένα και το δέκατο 3.430 μέτρα από εσένα. Όλα είναι συνδεδεμένα με το ίδιο καλώδιο και εσύ κρατάς το κουμπί που ενεργοποιεί την λάμπα και το "μπιπ".

Πάτα το κουμπί.

Θα δεις και τις δέκα λάμπες να ανάβουν την ίδια στιγμή, γιατί η απόσταση των 3,43 χιλιομέτρων είναι για την αντίληψη του εγκεφάλου αμελητέα μπροστά στα 300.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο που διανύει το φως.

Όμως δεν θα ακούσεις και τα 10 "μπιπ" μαζί. Θα ακούσεις το πρώτο "μπιπ" ένα δευτερόλεπτο αφού πατήσεις το κουμπί, και μετά θα ακούς ένα "μπιπ" κάθε δευτερόλεπτο για άλλα εννέα δευτερόλεπτα, μια και η ταχύτητα του ήχου είναι 343 μέτρα το δευτερόλεπτο. Αν και όλα τα "μπιπ" έγιναν την ίδια στιγμή.

Αν βάλεις τα μηχανάκια 300.000 χιλιόμετρα το ένα από το άλλο, τότε όταν πατήσεις το κουμπί θα δεις τις λάμπες να ανάβουν διαδοχικά, όχι όμως ένα δευτερόλεπτο η μία μετά την άλλη. Χρειάζεται ένα δευτερόλεπτο για την ηλεκτρική εκκένωση του κουμπιού να φτάσει στην πρώτη λάμπα και άλλο ένα δευτερόλεπτο για το φως της πρώτης λάμπας να φτάσει εσένα. Άρα το φως από το πρώτο μηχανάκι θα το δεις 2 δευτερόλεπτα αφού πατήσεις το κουμπί, και το φως από το τελευταίο μηχανάκι θα το δεις 20 δευτερόλεπτα αφού πατήσεις το κουμπί. Το "μπιπ" από το τελευταίο μηχανάκι θα το ακούσεις 101,23 μέρες αφού πατήσεις το κουμπί.

Και στις δύο περιπτώσεις η ενέργεια του να πατήσεις το κουμπί ήταν μία και έγινε σε συγκεκριμένη στιγμή. Αλλά η εμπειρία σου του να δεις το φως και να ακούσεις τον ήχο διέφερε πολύ λόγω των τριών πρώτων διαστάσεων και της τρισδιάστατης φύσης της ύπαρξής σου.

Αν πάρεις αυτές τις σκέψεις και τις προσθέσεις στο παράδειγμα των καρέ του κινηματογράφου από το παραπάνω μου σχόλιο, θα αρχίσεις να έχεις τα ερεθίσματα που πιθανώς να σου δείξουν τον δρόμο για μια νοητή πόρτα την οποία ίσως να δεις, αλλά δεν μπορείς να την διαβείς γιατί είσαι τρισδιάστατος άνθρωπος.

Πρόσθεσε σε αυτά την ερώτηση του αν ένα δέντρο κάνει θόρυβο όταν πέσει, στο δάσος, αν δεν είναι κανείς εκεί να τον ακούσει (η απάντηση είναι ότι το δέντρο ΠΟΤΕ δεν κάνει "θόρυβο" αλλά προξενεί διακυμάνσεις στην ατμόσφαιρα που λέγονται από εμάς "ηχητικά κύματα" επειδή επηρεάζουν τα αυτιά μας -αλλά αν δεν υπάρχει ατμόσφαιρα δεν θα υπάρχουν οι διακυμάνσεις).

Έχεις αρχίσει να πιάνεις τι σημαίνει "χρόνος";
(Παρεμπιπτόντως, το Big Bang εμείς το βλέπουμε γραμμικά στο παρελθόν. Αλλά για προσπάθησε να συλλάβεις τι σημαίνει για το Big Bang να μην είναι γραμμικός ο χρόνος...)

ο δείμος του πολίτη είπε...

Δε διαφωνώ, μόνο που εμένα δε με ενδιαφέρει ο τρόπος μέτρησης του χρόνου, αλλά η σχέση του με την αντικειμενικότητα και την εξέλιξη.

thinks είπε...

"Αντικειμενικότητα" είναι ένας στόχος που ξεκινά από υποκειμενικότητα και εκ του ορισμού δεν μπορεί να επιτευχθεί κατά 100%. Το ποσοστό που παραμένει ανεπίτευκτο (αφού επιτευχθεί ένα ποσοστό αντικειμενικότητας) είναι η ποσοστιαία μονάδα λάθους του συμπεράσματος.

"Εξέλιξη" υπάρχει μόνο σε γραμμικό χρόνο. Άρα η διατύπωση "σχέση του χρόνου με την εξέλιξη" είναι κυκλική.

ο δείμος του πολίτη είπε...

Δημήτρη, η άποψή μου για το χρόνο σχηματικά είναι πως είναι κυκλικός και πολύχρωμος...

ShareThis