Σκέψεις για την ευρωπαϊκή κρίση

Ήδη από τις αρχές του ΚΑ΄ αιώνα είχε αρχίζει να διαφαίνεται μία αλαζονεία στη γερμανική πολιτική, μία τάση να κυριαρχήσουν πολιτικά στην ΕΕ χάρη στη μεγάλη τους οικονομική δύναμη. Ειδικά όμως μετά την κρίση στα τέλη της πρώτης δεκαετίας του νέου αιώνα, η αλαζονεία αυτή άρχισε να αποκαλύπτει ένα εθνικιστικό πρόσωπο. Ο παλιός μεσοπολεμικός εθνικισμός είχε αρχίσει να εμφανίζεται ξανά στο προσκήνιο με την οικονομική αίγλη των αθρόων εξαγωγών προς το ευρωπαϊκό νότο και την ανατολή και με την επιβολή μίας χρηματοπιστωτικής πολιτικής που μόνο το γερμανικό δόγμα εξυπηρετούσε ιδεολογικά και οικονομικά.

Στο χρόνο που πέρασε η Γερμανία προσπάθησε και προσπαθεί να ενισχύσει τη θέση της και εκμεταλλευόμενη τις περιπλοκές της κρίσης και την καλύτερη οικονομική της θέση να μετατραπεί σε ηγεμονική δύναμη. Και σε αυτό είχε βρει πρόθυμο σύμμαχο τη Γαλλία, σχηματίζοντας ένα γαλλογερμανικό μέχρι τη στιγμή που αναφάνηκε το αδιέξοδο της πολιτικής λιτότητας κι εσωτερικής υποτίμησης.

Η Γερμανία, ωστόσο, ήταν και παραμένει μία περιφερειακή δύναμη με σοβαρά μειονεκτήματα πολιτικής αντίληψης και κουλτούρας, εμφανιζόμενη ως στην παρούσα φάση σαν αυστηρός παιδαγωγός επιβάλλοντας τιμωρίες και ποινές στα άτακτα κράτη. Όπως επισημαίνει τόσο διαχρονικά ήδη από τη δεκαετία του 1990 ο Κονδύλης[1] για να γίνει η Γερμανία ηγεμονική δύναμη στην Ευρώπη απαιτεί τη μεγάλη εμπειρία και τις πολιτικές ικανότητες που ανέπτυξαν τα μεγάλα ιμπεριαλιστικά έθνη της Δύσης, με επικεφαλής τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία. Οι λεπτοί συνδυασμοί, τους οποίους συναποτελούν η επίδειξη ισχύος, δεν υπήρξαν τα συνήθη προϊόντα των γερμανικών πολιτικών εργαστηρίων αυτού του αιώνα.

Η πεισματική στροφή προς τον ηθικό και οικονομικό παράγοντα έχει ως σκοπό την οριστική αποκοπή από την «πολιτική της ισχύος», ενώ η ευημερία των τελευταίων σαράντα ετών φαίνεται να αποδεικνύει προς γενική ικανοποίηση ότι η ηθική δεν ευνοεί μόνο την ψυχή, αλλά και την κοιλιά. Οι Γερμανοί έχουν να μάθουν πολλά από την πολιτικά υπέρτερη πολιτική ελίτ της Γαλλίας και θα διέπρατταν σφάλμα πρώτου μεγέθους αν με υψωμένο δάχτυλο έπαιζαν εδώ το ρόλο του ηθικού παιδαγωγού».

Σε ανάλογο πνεύμα ο Joseph Halevi[2] υποστηρίζει ότι η ευρωπαϊκή κρίση δεν ξεκίνησε λόγω του υπερβολικού ελληνικού ελλείμματος.  Αντίθετα, η ελληνική ήταν η οδός που επέλεξε το Βερολίνο για να τροποποιήσει τον κώδικα συμπεριφοράς σε βάρος της Γαλλίας. Η θέση για το μέγεθος της ελληνικής δημοσιονομικής ανεπάρκειας κι δυναμίας ήταν υπερβολική. Θα μπορούσαν να το χειριστούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο επινοώντας κοινές πολιτικές για τη βελτίωση της ευρωπαϊκής, και ειδικότερα της ελληνικής ανάπτυξης, καθώς αυτή είναι η μόνη θεραπεία που δεν σκοτώνει τον ασθενή. Οι δραστικές περικοπές στις δημόσιες δαπάνες, αποσυντονίζουν ολόκληρο το σύστημα των υπηρεσιών και υποδομών στο οποίο στηρίζεται μια σύγχρονη κοινωνία, μειώνοντας το ποσοστό του χρέους οριακά ή και καθόλου.

Αλλά από τη νεομερκαντιλιστική σκοπιά του Βερολίνου, μια συνεταιριστική επιλογή δεν αντιμετωπίζεται καθόλου επειδή η Γερμανία βλέπει την ευρωζώνη ως σταθερό σύστημα ισοτιμίας συναλλάγματος που ο μόνος στόχος του είναι να αποτρέπει ανταγωνιστικές υποτιμήσεις. Η ρήτρα της μη μεταφοράς που έχει εγγραφεί στις συνθήκες του Μάαστριχτ, του Δουβλίνου και του Άμστερνταμ πρέπει να διατηρηθεί, καθώς ο βασικός ρόλος της Δυτικής Ευρώπης είναι να παρέχει καθαρή ζήτηση για τις εξαγωγές της Γερμανίας.

Σε αυτή την ιδιαιτερότητα μπορούμε να προσθέσουμε τις πιέσεις που δέχονται χώρες της ευρωζώνης που δεν μπορούν να τυπώσουν δικό τους νόμισμα. Οι απόπειρες να επιβληθεί δημοσιονομική εξυγίανση για να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του ευρώ αναγκαστικά θα είναι αντιπληθωριστικές και θα οδηγήσουν σε υψηλότερα επίπεδα ανεργίας. Καθώς υποχρεώνονται να ακολουθήσουν αντιπληθωριστικές πολιτικές, μειώνουν τα ελλείμματα του προϋπολογισμού με περικοπές των δημόσιων δαπανών και αυξήσεις στους φόρους. Έτσι, όμως πλήττονται άμεσα τα έσοδα των δημοσίων υπαλλήλων, των οποίων η αγοραστική δύναμη ελαττώνεται με αλυσιδωτές αντιδράσεις στον ιδιωτικό τομέα[3]. Και καθώς το πρόγραμμα του Ευρώ είχε σχεδιαστεί γύρω από μια νεοφιλελεύθερη ατζέντα, η ευρωζώνη στερήθηκε μηχανισμών με τους οποίους οι χώρες θα μπορούσαν να επιλύσουν τα προβλήματα των ελλειμμάτων τους προς όφελος της μεσαίας τάξης.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες έδρασαν με τρόπο που να αποφεύγει μια μελλοντική κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος, αποφεύγοντας έτσι και την κατάρρευση του συστήματος του ευρώ, αλλά από την άλλη πλευρά, δεν γίνεται τίποτα για να δοθεί μια νέα ώθηση στην Ελληνική οικονομία[4]. «Κυριολεκτικά εγγυόνταν πως η Ελλάδα, η Ισπανία, και άλλες χώρες με μεγάλα ιδιωτικά και δημόσια χρέη θα καταδικαστούν σε χρόνια οικονομική ύφεση και υψηλά επίπεδα ανεργίας»[5].

---

[1] Παναγιώτης Κονδύλης, Από τον 20^ο στον 21^ο αιώνα, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 2000.

[2] Joseph Halevi, Η Ευρώπη σε κρίση.

[3] Philip Arestis και Malcolm Sawyer, Οι Μεσογειακές χώρες έχουν καταδικαστεί σε υψηλή και αυξανόμενη ανεργία.

[4] Matthieu Méaulle, Ελλάδα: Ανάκαμψη, λιτότητα και διεθνείς ανισορροπίες.

[5] SD. Rodrik (2010), « Who lost Europe ? », (Ποιος έχασε την Ευρώπη;) Social Europe Journal, τεύχος Ιουνίου.