Η "Αθηνά" της αγοράς

Κεντρικό εκπαιδευτικό θέμα της εβδομάδας είναι το σχέδιο Αθηνά για την αλλαγή του ακαδημαϊκού χάρτη της χώρας. Αφού σημειώσω ότι ο χάρτης αυτός στήθηκε πάνω στις πλάτες των πολιτών απλά και μόνο για να εξασφαλιστούν ψήφοι σε βουλευτές και υπουργούς και πως ανάπτυξη με ίδρυση τμημάτων δεν έρχεται, αν τα Τμήματα στέκουν απόμακρα από τις τοπικές κοινωνίες (με ευθύνη τοπικών αρχών, ακαδημαϊκών και ίσως φοιτητών), ας κάνουμε μερικές παρατηρήσεις.

Το Δελτίο Τύπου και οι ανακοινώσεις του Υπουργείο αποκαλύπτουν πλήρως τις διαθέσεις της κυβέρνησης. Το πανεπιστήμιο πρέπει να γίνει κομμάτι της αγοράς, πρέπει να συνδεθεί με τον αναπτυξιακό χάρτη της χώρας. Βέβαια, μία απορία είναι κατά πόσο τα πανεπιστήμια σήμερα μένουν μακριά από την αγορά;

Τι σημαίνει σύνδεση με την αγορά; Μέχρι σήμερα έβγαινε προσωπικό με μεγάλη εξειδίκευση, αλλά η αγορά δεν το ήθελε, αλλά αύριο μετά τις συγχωνεύσεις θα το θελήσει; 

Αλλά το σημαντικότερο ερώτημα -φιλοσοφικής και πολιτικής βάσης- που πρέπει να κάνουμε είναι: το πανεπιστήμιο πρέπει να συνδεθεί με την αγορά ή με την εθνική οικονομία και την κοινωνία; Γιατί, τελικά, το πανεπιστήμιο πρέπει να συνδέεται με την τοπική κοινωνία, όχι με την αγορά. Το πανεπιστήμιο δεν είναι οικονομικός θεσμός, αλλά κοινωνικός κι αποτελεί επένδυση στην κοινωνία. Το πανεπιστήμιο συνδέεται με την αγορά από την ίδια του την ύπαρξη. Ωστόσο, όταν η αγορά βρίσκεται στη λαιμητόμο της μονόπλευρης πολιτικής λιτότητας τότε κανένας ακαδημαϊκός χάρτης δε θα βοηθήσει. Η ακαδημαϊκή έρευνα συνδέεται ούτως ή άλλως με την αγορά, με μία υγιή αγορά βέβαια που ακολουθεί αναπτυξιακή πορεία, αλλά η σύνδεση αυτή δεν αποτελεί τον αυτοσκοπό του. 

Και το πρόβλημα δεν είναι η σύνδεση με την αγορά, αλλά η ίδια η κίνηση της αγοράς. Και αν θέλουμε να συνδεθεί το πανεπιστήμιο με την κοινωνία (και με την αγορά) χρειάζονται χρηματοδοτικά ερευνητικά προγράμματα είτε στους ΟΤΑ είτε στα ακαδημαϊκά ιδρύματα. Το σχέδιο Αθηνά αν κι επικαλείται τόσο εύκολα την αγορά, παραβλέπει ότι δεν αλλάζει παρά μόνο επιφανειακά τα ιδρύματα και μάλιστα αντικοινωνικά. Η νοοτροπία και η έρευνα ουδόλως αλλάζουν κατεύθυνση.

Ο τόπος έχει ανάγκη από την ακαδημαϊκή έρευνα. Χρειαζόμαστε -επίκαιρο- μελέτες για την αγροτική γη, ολοκληρωμένες μελέτες για τη βελτίωση καλλιεργειών και τη διαχείριση των φυσικών -υδάτινων και έγγειων- που όμως δε γίνονται. Έχουμε ανάγκη από προσεγγίσεις για τη μεσοαστική επιχειρηματικότητα που ξεκληρίζεται, αλλά ολοκληρωμένες μελέτες και σχεδιασμό (πλην του κρεματορίου του μνημονίου) δεν έχουμε. Οι τοπικές κοινωνίες έχουν ανάγκη από την επιστημονική προσέγγιση στη διαχείριση τοπικών προβλημάτων, αλλά τίποτα δε γίνεται. Με ευθύνη φυσικά και πολιτικών, και ακαδημαϊκών και τοπικών αρχών.

Η ανάπτυξη ως καραμέλα ακούγεται τόσο ωραία, τόσο πλούσια λέξη και αόριστη που ο καθένας τη μεταφράζει όπως θέλει. Η λέξη αγορά υποκαθιστά κάθε άλλη ερμηνεία και πουλά ελπίδα.

Και φυσικά οι ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες στέκονται μακριά από την αγορά κατά τη γνώμη του Υπουργείου. Κατά την άποψη της κυβέρνησης δε χρειαζόμαστε ανθρωπιστική προσέγγιση ούτε κοινωνικής κατεύθυνσης μόρφωση, αφού αυτή δε συνδέεται με τη γνώση που απαιτεί η αγορά. Η αγορά χρειάζεται μόνο τεχνολογική εξειδίκευση.

Υπό το πρίσμα λοιπόν των αναγκών και των απαιτήσεων της -καταρρέουσας και βασανισμένης- αγοράς κόβονται 6.000 εισακτέοι στα Τμήματα κοινωνικών και ανθρωπιστικών σπουδών.Στόχος βέβαια η ανταγωνιστικότητα του πτυχίου. Από την ανταγωνιστικότητα του μισθού και του μη μισθολογικού κόστους, περάσαμε και στην ανταγωνιστικότητα του πτυχίου. Και φυσικά ένα ανθρωπιστικής ή κοινωνικές κατεύθυνσης πτυχίο, δεν είναι ανταγωνιστικό και κόβεται.

Τα ΜΜΕ, βέβαια, επιμένουν κυρίως να βλέπουν τις συγχωνεύσεις και τη βέβαιη εξοικονόμηση πόρων. Το μεγαλύτερο μέρος των πολιτών σήμερα πια, σχεδόν αποδέχεται ότι ο χάρτης είναι γεμάτος με παραδείγματα τμημάτων που ιδρύθηκαν ρουσφετολογικά (δεν είναι τυχαίο ότι η χώρα έχει μόνο 26 μεγάλες πόλεις -άνω των 25.000 κατοίκων- υπήρχαν Τμήματα σε 63 και θα περιοριστούν σε 51). Και εφόσον ο κόσμος το κατανοεί, τα ΜΜΕπατάνε πάνω σε αυτό για να προβάλλουν ακριβώς αυτό. Μένουν ακόμη μία φορά στην επιφάνεια (αφού συμφωνούν κιόλας με τη βαθύτερη φιλοσοφία των αλλαγών).

Οι συγχωνεύσεις δεν είναι κακές, είναι αναγκαίες. Ωστόσο, όταν ο Υπουργός ανακοινώνει ότι η μείωση φοιτητών θα είναι 4% μάλλον ψεύδεται. Αν λάβουμε υπόψη ως αριθμό εισακτέων κατά μέσο όρο σε κάθε Τμήμα ΤΕΙ έχει 150 φοιτητές (κλείνουν 80 Τμήματα) και κάθε Τμήμα ΑΕΙ (κλείνουν 20 Τμήματα) έχει 200, τότε μιλάμε για μία μείωση εισακτέων της τάξεως των 16.000 εισακτέων, δηλαδή ποσοστό 20,7% (κάποιοι εκτιμούν ότι η μείωση θα αφορά 20.000 θέσεις και ποσοστό 34%).

Και φυσικά ο Υπουργός δεν ανακοίνωσε τίποτα για τη χρηματοδότηση των πανεπιστημίων. Ούτε καν σημείωσε πώς κατανεμηθούν α χρήματα από τις συγχωνεύσεις και αν θα δοθούν στην έρευνα ή στις υποδομές. Γιατί καλές οι συγχωνεύσεις, αλλά αν τα πανεπιστήμια δεν έχουν πόρους και υλικοτεχνική υποδομή πώς θα υπάρχουν ανταγωνιστικά πτυχία;

Ακόμα μία φορά μένουμε στο χάρτη και δεν κοιτάμε το υπέδαφος, την ίδια τη δομή, τις υποδομές, τους πόρους. Αλλά αν κοιτάξουμε πίσω από τις λέξεις η έμφαση στην αγορά και η απουσία πόρων μας οδηγεί και πάλι σε μία κατεύθυνση. Τα πανεπιστήμια αναμορφώνονται για την αγορά και την ανάπτυξη, όχι υπέρ της κοινωνίας και των τοπικών κοινοτήτων.

Ακόμη μία φορά βλέπουμε να αλλάζει ο ακαδημαϊκός χάρτης, χωρίς να γίνει επί της ουσίας συζήτηση με τις τοπικές αρχές, χωρίς να υπάρχουν πρωτοβουλίες για σύνδεση των πανεπσιτημίων με τις τοπικές κοινότητες και συνεργασία με οικείους δήμους ώστε να λειτουργούν υπέρ της κοινωνίας (βασικά ούτε καν για την αγορά μεριμνούν).