η επέκταση της δημοκρατίας όπλο ενάντια στην κρίση

γράφτηκε για το tvxs.gr

Ολοένα και συχνότερα παρατηρούμε τις αντιδημοκρατικές -και συχνά αντιδημοκρατικές και αντικοινοβουλευτικές- πρακτικές των τελευταίων κυβερνήσεων. Από τα «παρασυντάγματα» των δανειακών συμβάσεων  και τις πολλαπλές Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου μέχρι την απομόνωση του πολίτη και τη μετατροπή του σε ιδιώτη, καταναλωτή πολιτικών τιτιβισμάτων.

Η δημοκρατία -και η συμμετοχή των πολιτών- δεν μπορεί όμως παρά να έχει ταξικό πρόσημο. Θα πρέπει να βρίσκει ισορροπίες ανάμεσα στο προγραμματικό-οραματικό της πρόταγμα και στα άμεσα μέτρα, να ιεραρχεί άμεσα μέτρα και μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα. Έχουμε ανάγκη από ένα σύστημα που συνδυάζει την πολιτική με αρχές με τον ανελέητο πραγματισμό (Ζίζεκ).

Οι διλημματικές ερωτήσεις περί νόμου ή δικαιωμάτων και τάξης ή ελευθεριών, προσπαθούν ακριβώς να πατήσουν πάνω στα συντηρητικά σύνδρομα, στην εμμονή για κοινωνική ειρήνη με κάθε κόστος σε βάρος και της ίδιας της δημοκρατίας, θυμίζοντας μεσοπολεμικές πολιτικές στάσεις. Το να αντιδιαστέλλουμε συλλήβδην και απροϋπόθετα τις ελευθερίες και τα δικαιώματα από κάθε νόμο και κάθε τάξη οδηγεί σε κίβδηλες συγκροτήσεις εννοιολογικών κατηγοριών. Η αποδοχή της διάζευξης που θέτει η ερώτηση, συντείνει στη θεμελίωση μανιχαϊστικών στάσεων και απόψεων που εντάσσονται στη φιλελεύθερη αφήγηση για την κοινωνική πραγματικότητα, η οποία διεκδικεί αποκλειστικά για λογαριασμό της και τον νόμο και την τάξη (με την έννοια της ρύθμισης (Χαλκιά).

Αυτό που έχουμε ανάγκη δεν είναι ο αφανισμός της Ευρώπης, αλλά η επανίδρυσή της. Έχουμε ανάγκη από μία Ευρώπη που λειτουργεί δημοκρατικά, από μία εθνική κυβέρνηση που επιδιώκει την επέκταση των δημοκρατικών θεσμών στην Ένωση. Στην πραγματικότητα, αυτοί που όντως διασώζουν την ιδέα της Ευρώπης είναι εκείνοι που προασπίζονται μια Ευρώπη ανοιχτή, βασισμένη στην ενεργό συμμετοχή των πολιτών της, οι υπερασπιστές μιας Ευρώπης όπου η λαϊκή κυριαρχία δεν καταλύεται, αλλά επεκτείνεται και προσφέρεται στη συμμετοχική της άσκηση.

Η ενεργή συμμετοχή, λοιπόν, γίνεται συνώνυμο της δημοκρατίας. Και για να υπάρξει σύμφωνα με την Pateman ένα δημοκρατικό πολιτικό σώμα είναι αναγκαίο οι απαραίτητες ιδιότητες των ατόμων να αναπτυχθούν μέσω του εκδημοκρατισμού των εξουσιαστικών δομών σε όλα τα πολιτικά συστήματα. Και σήμερα περισσότερο από ποτέ είναι ανάγκη να αναπτυχθούν νέοι θεσμοί.

Ήδη έχουν προταθεί μία πλειάδα δράσεων κινηματικού και συμμετοχικού χαρακτήρα παλαιότερα, προτάσεις που θα μπορούσαν εύκολα να υιοθετηθούν και σε εθνικό επίπεδο. Δημοψηφίσματα σε τοπικό επίπεδο για σημαντικά ή δευτερεύοντα ζητήματα, ηλεκτρονική διαβούλευση ή ανοιχτές συναντήσεις εισηγητικού ή και αποφασιστικού χαρακτήρα είναι μερικές επί της βασικής αρχής ιδέες που προσομοιάζουν στην άμεση δημοκρατία.

Τα θετικά της μεγαλύτερης συμμετοχής των πολιτών δεν μπορούν να έχουν παρά θετικά αποτελέσματα, αφού όχι μόνο θα ενημερώνονται για τα βασικά προβλήματα ή κεντρικής επιλογής νομοσχέδια, αλλά θα έχουν την ευκαιρία να προτείνουν και ιδέες. Γιατί τελικά το πρόβλημα δεν είναι απλά η νεοφιλελεύθερη πολιτική, αλλά το δημοκρατικό έλλειμμα και ο περιορισμός του δημοκρατικού πολιτεύματος στην τυπική λειτουργία των θεσμών του.

Το άπλωμα των δημοκρατικών θεσμών είναι η μεγάλη επίθεση της δημοκρατίας στο νεοφιλελευθερισμό. Όταν όλο και συχνότερα βλέπουμε προσπάθειες επέμβασης στις επιλογές εθνών, όταν μειώνεται η αποφασιστική λειτουργία θεσμικών οργάνων προς όφελος διμερών ή τριμερών συναντήσεων, τότε η ενίσχυση της δημοκρατίας είναι το μεγάλο όπλο. Η συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων είναι η ευθεία απάντηση στις διορισμένες κυβερνήσεις και τις απαιτήσεις για συνταγματικές διατάξεις εξυπηρέτησης εξωθεσμικών παραγόντων.

Εξάλλου, οι θέσεις του νεοφιλελευθερισμού προσδίδουν μια κοσμική διάσταση στην εμπορευματοποίηση, αντικαθιστούν τη συμμετοχή με την κατανάλωση, την πολιτική ενασχόληση με την ιδιωτική πρωτοβουλία (συνήθως ως εκτόνωση φιλανθρωπικού χαρακτήρα). Κάθε δράση λειτουργεί στο πλαίσιο μιας γενικής εμπορευματοποίησης και υποταγής στους κανόνες της αγοράς. Ο απολογισμός του νεοφιλελευθερισμού μέχρι σήμερα έχει να δείξει σωρεία ανατροπών στα παραδοσιακά κοινωνικά συστήματα και τους δημοκρατικούς θεσμούς και ο απολογισμός αυτός πρέπει να καταστεί προσωρινός. Δυστυχώς όμως αναμένονται νέα απορρυθμιστικά βήματα (Χλωπτσιούδης, 2011).

Και τελικά στόχος των προοδευτικών και των αριστερών πολιτών δεν μπορεί παρά να τεθεί το άπλωμα αυτό ακριβώς της δημοκρατίας και η ενίσχυση της συμμετοχής του Πολίτη. Αυτού που ολοένα τον μεταφράζουν σε ιδιώτη, σε κάποιον δηλαδή που ενεργεί ατομικιστικά. Ο Πολίτης όμως είναι το αποφασιστικό υποκείμενο σε μία δημοκρατία.

Είναι ηλίου φαεινότερο ότι η σημερινή αντιπροσωπευτική δημοκρατία έχει διανύσει πολλά βήματα. Ο λαός έχασε την εμπιστοσύνη του στις μεταπολιτευτικές δυνάμεις. Όπως, εξάλλου, παρατηρεί κι ο Macpherson τα -αστικά- κόμματα μοιάζουν με εταιρείες οι οποίες προκειμένου να προσελκύσουν ετερόκλητους πολίτες-πελάτες, ομογενοποιούν κομφορμιστικά το πολιτικό τους προϊόν, αποκρύπτοντας τις αγεφύρωτες ταξικές διαφορές κι εντάσεις. Το διαπλεκόμενο κομματικό σύστημα συμβάλλει ακόμα περισσότερο στην πολιτική απάθειας, καθώς ο πολίτης βλέπει ότι η ανάμειξή του στην πολιτική τον ζημιώνει ή αποφέρει οφέλη μόνο σε τρίτους.

Αναζητείται, λοιπόν, μία ευρύτητα στα όργανα λήψης αποφάσεων με τη συμμετοχή όλο και περισσότερων θεσμικών παραγόντων και πολιτών. Οι πολίτες πρέπει να ενεργοποιηθούν, να αγαπήσουν τη γειτονιά τους, το συνάνθρωπο και να συνεργαστούν μαζί τους σε κοινούς στόχους. Πρέπει να συνευρεθούν και να καλλιεργήσουν την ιδέα μίας διαφορετικής πολιτικής, μιας πολιτικής που θα εξυπηρετεί τους λαούς κι όχι τις ελίτ. Γιατί σε μία δημοκρατική κοινωνία προέχει η ευημερία κι η ευμάρεια του Πολίτη κι όχι των ταξικών και υπερεθνικών επιχειρήσεων ή η ευημερία των αριθμών.