Η επίδοση στο ελληνικό σχολείο

Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν στοιχεία που να αφορούν τη βαθμολογία και την κοινωνική προέλευση των μαθητών, το επάγγελμα των γονέων και το μορφωτικό τους επίπεδο. Ωστόσο, αυτό ισχύει για τους φοιτητές (αν και δεν επιτρέπεται να διαβαστεί η επίδραση της κοινωνικής προέλευσης).

Στο δημοτικό (ΣΤ΄ τάξη) φαίνεται να υπάρχει σχέση ανάμεσα στην κοινωνική θέση και το επάγγελμα του πατέρα με την επίδοση. Τα παιδιά επιστημόνων, μεγαλεμπόρων ή διοικητικών στελεχών και υπαλλήλων γραφείων είναι «άριστοι» και οι άλλοι χαρακτηρίζονται «μέτριοι» και «κακοί». Ανισότητα παρατηρείται και κατά γεωγραφική περιοχή· οι κάτοικοι εξάλλου των νομών έχουν διαφορετικά ποσοστά συμμετοχής στην εκπαίδευση (με πιο ευνοημένους τους Αθηναίους και λιγότερο τους Θρακιώτες). Η σχολική επιτυχία είναι στενά εξαρτημένη από την καταγωγή.

Η ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα

Η αύξηση των φοιτητών δείχνει την προσδοκία για κοινωνική κινητικότητα. Ειδικά για τους αγρότες είναι μία τάση φυγής από την ύπαιθρο, από το χωριό. Το ελληνικό ιδιότυπο φαινόμενο είναι η πολύ μεγάλη προσδοκία για σπουδές, αντίθετα με άλλες χώρες (που η προσδοκία τούτη εξαρτάται από την τάξη των γονέων), και ιδιαίτερα από τις αδικημένες τάξεις. Βέβαια, ερμηνεύεται από τις υλικές συνθήκες (κακή διαβίωση) της υπαίθρου. Η επιθυμία για τις εισαγωγικές είναι μεγάλη και το δείχνουν οι αριθμοί των υποψηφίων. Ωστόσο, πολλοί αγρότες εγκαταλείπουν χωρίς την εκπαίδευση. Συγχρόνως, το απολυτήριο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης δεν έχει επαγγελματική ανταλλακτική αξία (όπως στο εξωτερικό) κι έτσι πολλοί οδηγούνται σε ΑΕΙ και ΤΕΙ. Το ίδιο αυτό απολυτήριο για πολλούς αγρότες ξεπερνά τους φραγμούς κι έτσι όταν το αποκτούν ζητούν να σπουδάσουν.

Στο πανεπιστήμιο οι λαϊκές τάξεις εκπροσωπούνται σε υψηλότερα ποσοστά, αλλά τέτοια τάση είναι πολύ παλιά στην Ελλάδα. Τα αίτια είναι η μορφή του ελληνικού σχολείου (στο εξωτερικό κατευθύνει το σχολείο τους μαθητές στην τεχνική εκπαίδευση)· εδώ το απολυτήριο δεν έχει αξία. Παράλληλα, οι ανεπάρκειες της μέσης εκπαίδευσης διορθώνονται από τα πανεπιστημιακά πτυχία.

Ωστόσο, ενώ δεν έχει σχέση η εισαγωγή με τις κοινωνικές τάξεις φαίνεται να σχετίζεται η σχολή η ίδια και ακόμα το πανεπιστήμιο. Τα κοινωνικά στρώματα εκπροσωπούνται άνισα στις σχολές καθώς οι προνομιούχοι εισάγονται στην Ιατρική, το Πολυτεχνείο, τις Καλές Τέχνες. Το μέσο εθνικό όρο ακολουθούν η Νομική, η Φιλοσοφική, η Φυσικομαθηματική, δηλαδή σχολές κοινωνικής καταξίωσης, ενώ από ορισμένες απέχουν οι προνομιούχες τάξεις (ΑΣΟΕΕ, Βιομηχανική, Γεωπονική, Πάντειο και Θεολογική).

Τα πτυχία που ασκούν σχολική επιλογή και επιτρέπουν τη συμμετοχή στην κοινωνική ελίτ είναι των προνομιούχων. Αντίθετα, είναι διπλώματα σχολών χωρίς σαφή επαγγελματικό προσανατολισμό με αμφίβολη επαγγελματική χρήση στις οποίες συμμετέχουν κατώτερα στρώματα. Τα ελληνικά διπλώματα έχουν άλλη χρησιμότητα και κοινωνική λειτουργία. Χρησιμεύουν για επαγγέλματα που ασκούν απόφοιτοι\κάτοχοι ακαδημαϊκού απολυτηρίου. Ορισμένα διπλώματα καλύπτουν ανάγκες που αλλού καλύπτει η δευτεροβάθμια ή τεχνικά σχολεία.

Παράλληλα, ορισμένα πτυχία ακούν εξουσία (Νομική) και εξασφαλίζουν ταχύτερη προαγωγή σε υπαλληλικές θέσεις ως προσόν, που δεν εφαρμόζεται σε άλλες χώρες.

Επαγγέλματα -από σχολές- ελεύθερα έχουν αντιπροσώπευση από την ίδια κοινωνική κατηγορία. Αντίθετα, σχολές που σχετίζονται με την αγροτική παραγωγή (Γεωπονική, Κτηνιατρική) έχουν αγρότες· και όσες σχολές εκφράζουν την κυρίαρχη ιδεολογία (Θεολογική) ή οδηγούν στο δημόσιο τομέα (φιλοσοφικά τμήματα). Ο δείκτης ανισότητας μειώνεται στο εθνικό σύνολο των ΑΕΙ και αυξάνεται σε ορισμένες σχολές. Αναλόγως και το οικογενειακό μορφωτικό επίπεδο. Ένας δείκτης ανισότητας ισχύει και για τα φύλα, αφού είναι λιγότερες γυναίκες στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση και όχι ανάλογες με τα ευρωπαϊκά ποσοστά σε καθηγητικές σχολές (έτσι εισέρχονται εκεί περισσότεροι άνδρες από χαμηλότερα στρώματα).

Προϋποθέσεις για να μην είναι η μόρφωση προνόμιο της μειοψηφίας

Φαίνεται ότι το αξιοκρατικό σχολείο που επιλέγει διαδικασίες κρίσεων αντικειμενικές και ουδέτερες επιτυγχάνει αυστηρότατη κοινωνική επιλογή. Το σύγχρονο σχολείο είναι ιστορικά δεμένο με την αστική τάξη· γεννήθηκε στη βιομηχανική επανάσταση και είναι κατάκτηση της αστικής ιδεολογίας, την οποία και υπηρετεί. Εξάλλου, η διακήρυξη της αστικής ισότητας συμβάδισε με τη βιολογική ανισότητα.

Για πολλούς Έλληνες η διάδοση της μόρφωσης ήταν σημαντικό στοιχείο και η στέρηση του σχολείου κοινωνική αδικία που θέτει σε κίνδυνο την κοινωνική ισορροπία και εγκυμονεί ταραχές (Παπανούτσος).

Σήμερα κρίνεται απαραίτητο να δοθεί σημασία στο δημοτικό σχολείο, που είναι η βάση και εκεί όπου στιγματίζονται οι μαθητές. Έτσι προτείνεται το αντιαυταρχικό σχολείο, εργασία στο σχολείο, θεσμική παιδαγωγική, διδασκαλία ψυχολογίας και νέων παιδαγωγικών μεθόδων σε δασκάλους για να πειστούν ότι όλοι δέχονται τα γράμματα.
· Καταπολέμηση της άκυρης και προεπιστημονικής θεώρησης-μύθου περί φυσικής ανισότητας που μένει μια βαθιά ριζωμένη αντίληψη για τα χάρισμα της μοίρας.
· Συστηματικότερη διδασκαλία από την αρχή στη γλώσσα και τις άμεσες εμπειρίες από την πραγματικότητα, επειδή η γλωσσική ανισότητα είναι βασικός παράγοντας της ανισότητας στην επίδοση.
· Κατάργηση της βαθμολογίας
· Αυτόματη προαγωγή
· Κατάργηση εξετάσεων και να καθυστερεί η επιλογή επαγγέλματος.
· Ίδρυση ΕΠΛ (τα οποία καταργήθηκαν για τη δημιουργία του Ενιαίου Λυκείου).

Η συνεχής αύξηση ζήτησης για εκπαίδευση στην Ελλάδα σημαίνει ότι οι λαϊκές τάξεις απορρίπτουν μαζικά τις συνθήκες ζωής τους, έχουν τάση ανόδου στην κοινωνική κλίμακα και δείχνουν τάση βελτίωσης της εργασίας και της ζωής τους.

Αν αυτά καλλιεργηθούν και μορφωθούν πολλοί θα αλλάξει η ιδεολογία της αστικής προόδου σε συλλογικής προόδου, θα επαναξιολογηθεί η εργασία προς τη δημιουργικότητα και όχι τον καταναγκασμό και θα επανασυνδεθεί η παιδεία και η οικονομία. Τέλος, η μόρφωση θα βελτιώσει την ποιότητα της ζωής.