βιβλιοκριτική

Fredric Jameson, Το μεταμοντέρνο ή η πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1999, σελίδες 323.

Μια εκπληκτική μελέτη για το πολιτιστικό φαινόμενο του μεταμοντέρνου και μία σύγκριση με το μοντέρνο μέσα από την κριτική ματιά ενός μαρξιστή ακαδημαϊκού από τις ΗΠΑ. Ποιος νομίζει ότι η αριστερή σκέψη απουσιάζει από το βορειοδυτικό ημισφαίριο.

Ο Jameson έρχεται να δείξει ότι το μεταμοντέρνο δεν είναι τίποτε άλλο από μία συνέπεια του καταναλωτισμού: είναι η ποπ, είναι το λαϊκίστικο. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο γεννάται από την καταναλωτική τακτική των διαφημιστών (Ουώρχολ) και στοχεύει στον εντυπωσιασμό και την κατανάλωση. Δημιούργημα η μεταμοντέρνα τέχνη των ΜΜΕ και τον κινηματογράφο απλώνεται από τη λογοτεχνία και τα εικαστικά μέχρι την αλλήθωρη αρχιτεκτονική των πομπωδών ουρανοξυστών των λόμπι και το χολιγουντιανό star-system. Βέβαια, το μεταμοντέρνο δεν είναι μόνο λαϊκισμός, αλλά ενίοτε και ποιοτικά λαϊκό.

Ωστόσο, ο ακαδημαϊκός τονίζει ότι το μεταμοντέρνο δεν είναι κατεξοχήν κατηγορία πολιτιστική[1]· στην περιορισμένη έννοια ενός “ήθους” και ενός “τρόπου ζωής” είναι έκφραση της “συνείδησης” ενός ολάκερου τμήματος κοινωνικής τάξης, η οποία υπερβαίνει εν πολλοί τα όρια των ομάδων[2].

Έτσι, το έργο του μετατρέπεται σε μία γενικότερη ανάλυση της σύγχρονης κοινωνίας και της επιστημονικής σκέψης με μαρξιστικούς όρους, θεωρητικά μιλώντας μακριά από τις σχηματικές και γραμμικές παραστάσεις διαφόρων μαρξιστών μιμητών. Το έργο γίνεται ιδεολογικό εγχειρίδιο πολιτικής σκέψης βάζοντας τον αναγνώστη στα βαθιά ρεύματα της συγκριτικής θεωρίας.

Εδώ, είναι ίσως και η δυσκολία για τον αμύητο στην πολιτική φιλοσοφία αναγνώστη. Η κατανόηση του βιβλίου απαιτεί πολυεπίπεδη γνώση κοινωνιολογίας, ιστορίας, γλωσσολογίας, μαρξισμού, φιλοσοφίας (από το Διαφωτισμό ως το Σαρτρ και τον Αντόρνο) και βεβαίως Τέχνης. Την παρακολούθηση δυσχεραίνουν η συνειρμική γραφή του Jameson (που δίνει την εντύπωση ότι πηδά από θέμα σε άσχετο θέμα) και η λόγια μετάφραση του Γιώργου Βάρσου (και σε πολυτονικό εν έτει 1999 !!!) που παρά την ποιότητά της καθιστά αδύνατη την ανάγνωση –ενός ούτως ή άλλως είπαμε απαιτητικού κειμένου- για τον αμύητο αναγνώστη.

Αντώνης Λιάκος, πώς το παρελθόν γίνεται ιστορία;, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2007, σελίδες 286.

Ένα πολύ καλό βιβλίο γύρω από τη φιλοσοφία της Ιστορίας, μία απάντηση σε όλους εκείνους που επιμένουν να βλέπουν την επιστήμη δογματικά ραμμένη στα μέτρα της δικής τους σχηματικής μονοδιάστατης αντίληψης για το παρελθόν· σε όσους θάβουν την ιστορική κρίση στο φέρετρο του φανατισμού μη θέλοντας να εγκαταλείψουν τις παρωπίδες, για εκείνους που κλειδώνουν στα χρονοντούλαπα τις νέες επιστημονικές αναζητήσεις και ανακαλύψεις.

Με γλώσσα απλή και γενικά λιτή, ευχάριστη στη ανάγνωση και ζωντανή ως προφορική ο Αντώνης Λιάκος αφήνει κάθε σχετικό και μη αγγίξει τη φιλοσοφία και την πορεία της Ιστορίας, από τα αρχαία επικά ακόμα σπάργανά της, ως σήμερα που είχαμε τέτοιες τηλεοπτικές συγκρούσεις. Βλέπει την Ιστορία κριτικά και παρουσιάζει όλα τα φιλοσοφικά ρεύματα που την επηρέασαν για να καταλήξει ότι το παρελθόν ελέγχεται μέσα από την εκάστοτε παροντική σκέψη. Το κάθε νέο παρόν είναι θέτει καινούρια ερωτήματα για την αλλοτινή ζωή, ερωτήματα που γεννώνται από τις παροντικές συνθήκες ζωής και ανησυχίες.

Μακριά από φαιδρότητες και από το επιτηδευμένο ύφος –που τόσοι συνάδελφοί του ακολουθούν τελευταία- μας βοηθά να δούμε ότι η Ιστορία μεταβάλλεται ως σκέψη χωρίς να αλλάζει το παρελθόν, αλλά με νέα φώτα να οράται καθαρότερα. Εξάλλου, η παλαιότερη ιστοριογραφία εμπλουτίζεται και μετατρέπεται από προπαγανδιστικό μοχλό σε καθαρή κοινωνική επιστήμη. Ο Λιάκος μοιάζει να απαντά προς τη φαυλότητα των τυχάρπαστων παραδοσιολάγνων με νηφαλιότητα μακριά από πολλές παγίδες του παρελθόντος.

---

[1] σελ. 248.

[2] σελ. 249.