για το θεσμό του γάμου

Με αφορμή μια παλαιότατη συζήτηση γύρω από το γάμο, πρόσφατα αναζήτησα κάποιες πληροφορίες σχετικά με το αν είναι παρά φύσει ή κατά φύσει. Σήμερα, βέβαια, ο γάμος θεωρείται φυσική απόληξη μιας ενήλικης σχέσης, αλλά στην αρχαιότητα όχι και τόσο. Σαφώς η χριστιανική ηθική επηρέασε όλο το σκεπτικό μας γύρω από το θεσμό του γάμου, αλλά γιατί υπάρχει ο γάμος εν γένει;

Είναι βέβαιο ότι ο θεσμός του γάμου υπήρχε στην Εποχή του Χαλκού και στην Ύστερη Εποχή του Λίθου[1]. Ήδη βέβαια η Γεωργική Επανάσταση έχει συντελεστεί και έχουν αρχίσει να αναπτύσσονται κυριαρχικές σχέσεις[2]. Αξίζει, ωστόσο, να τονίσουμε ότι στο φυλογεννητικό στάδιο (προ Γεωργίας) γάμος δεν υπήρχε όπως και ότι η πολυγαμία ήταν συνηθισμένη.

Το ερώτημα όμως παραμένει. Τα θηλαστικά και ιδιαιτέρως τα ανώτερα (πλην δελφινιών και λίγων ακόμα ίσως) χαρακτηρίζονται από πολυγαμία. Τούτο είναι αναγκαίο βιολογικά, αφού αλλιώς θα κινδύνευαν με αφανισμό λόγω υπογεννητικότητας τα διάφορα είδη. Ο ανταγωνισμός -συνήθως των αρσενικών- και η κυριαρχία του κάθε φορά ισχυρότερου ή ωραιότερου επιφέρει και τα ισχυρότερα γονίδια.

Ο πολυέρωτας όμως αν είναι φυσικός, εμείς ως όντα λειτουργούμε παρά φύσει; Είναι αλήθεια ότι η τεκνοποίηση από πολυγαμία θα άλλαζε άρδην την κοινωνία μας τις μεταξύ μας σχέσεις. Ήδη από την αρχαιότητα ο γάμος -και τα τέκνα εξ αυτού- ήταν αναγκαίος για τις κυριαρχικές σχέσεις και την ατομική ιδιοκτησία (αύξησή της με δώρα ή προίκα και κληροδότησή της). Έτσι, βέβαια ο γάμος αποδεικνύεται μία απλή κοινωνική σύμβαση[3].

Υπάρχει όμως και δαρβίνεια -βιολογική- ερμηνεία. Κάποιοι[4] εκτιμούν ότι ο γάμος είναι εκ φύσεως θεωρώντας ‘ότι προσφέρει ασφάλεια στο βρέφος και την εγκυμονούσα. Ωστόσο, έτσι δεν εξηγείται η ανδρική κυριαρχική παρουσία μεταξύ πολλών θηλυκών -όπως ισχύει σε πολλά ζώα. Επιπλέον, είναι γνωστό ότι στο νομαδικό στάδιο η εγκυμοσύνη αποτελούσε ανασταλτικό παράγοντα της μετανάστευσης[5] και συχνά μάλιστα εγκαταλείπονταν.

Από την άλλη, ο άνθρωπος ‘έχοντας ετήσιας διάρκειας δυνατότητα τεκνοποίησης, ουσιαστικά δεν έχει ανάγκη ένα σταθερό ταίρι, αλλά έχει πολλές ευκαιρίες με κάθε παρτενέρ να αναπαραχθεί.

Άλλοι πιστεύουν στη βιολογική αναγκαιότητα του γάμου επειδή σταθερή ύπαρξη παρτενέρ εγγυάται βέβαια η αναπαραγωγή και όχι η τυχαία συνεύρεση ή ο βιασμός. Ωστόσο, και τούτο το επιχείρημα ξεχνά ότι ο άνθρωπος ήταν πάντα αγελαίο ον απαρτιζόμενο από δύο φύλα. Δηλαδή, το βιολογικό τούτο σκεπτικό δεν ισχύει, αφού η νομαδική ζωή του homo sapiens δεν ήταν ατομική, όπως ορισμένων θηλαστικών. Επιπλέον, όσοι βλέπουν βιασμούς στα πρώτα στάδια του homo sapiens σφάλλουν αφού ο βιασμός προϋποθέτει και ατομική ιδιοκτησία[6] και μία μονογαμική ηθική. Τη λογική του βιασμού και τις αρπαγής των γυναικών φαίνεται να τη δέχονται και μαρξιστές ή αναρχικοί ανθρωπολόγοι ή ιστοριοδίφες[7]. Η άποψή τους διαμορφώνεται από την παρατήρηση πρωτόγονων λεγόμενων φυλών. Ωστόσο, δε λαμβάνουν υπόψη ότι εκεί έχει ήδη επέλθει σημαντική αλλαγή στις κυριαρχικές τους σχέσεις συγκριτικά με το πανάρχαιο φυλογεννητικό στάδιο και ότι η αρπαγή αν και αποτελεί στοιχείο ατομικής ιδιοκτησίας σε καμία περίπτωση δε συντελεί σε γάμο, αλλά στην εξεύρεση ενός ακόμη θηλυκού για τεκνοποίηση και ικανοποίηση της σεξουαλικής επιθυμίας.

---

[1] Έτσι τουλάχιστον τεκμαίρουν τάφοι ενηλίκων κτλ.

[2] Αν και όχι ακόμα ατομική ιδιοκτησία στην πλήρη μορφή της.

[3] Λίγο αργότερα ή ταυτόχρονα με την επινόησή του ευλογήθηκε από μία θεότητα.

[4] Βλ. Richard Dawkins, η περί θεού αυταπάτη, εκδ. Κάτοπτρο, Αθήνα 2007.

[5] Προβλήματα διατροφής της εγκύου, κούραση, δυσχέρεια κινήσεων, φιλάσθενες έγκυοι κτλ.

[6] Τουλάχιστον όπως ορίζεται μέσα τη λογική του γάμου και την εκεί κυριαρχική σχέση η ατομική ιδιοκτησία.

[7] Βλ. Φτίντριχ Ένγκελς, η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του Κράτους ή στην ιστοσελίδα της εξέγερσης για την οικογένεια. Πάντως και ο Ένγκελς στο έργο του ή θεωρούσε το γάμο εκ φύσεως υπαρκτό ή απλά δεν ενδιαφέρθηκε για την ιστορική του εξέλιξη (αν και τούτο φαίνεται απίθανο).