σχολική αξιολόγηση και κοινωνική προέλευση Ι

Πολύς λόγος γίνεται καθημερινά στα σχολεία μας για τη βαθμολογία, η οποία έχει οδηγήσει τους μαθητές στον αυτοσκοπό του μεγάλου βαθμού ξεχνώντας ότι απλά πρόκειται για μία ένδειξη προόδου με βάση τα κριτήρια που θέτουμε στο σχολείο μας. Η άνιση όμως σχολική επίδοση δεν οφείλεται στις ατομικές διαφορές ικανοτήτων, αλλά στην κοινωνική προέλευση. Η άνιση επίδοση επιβιώνει σε όλο τον κόσμο και μετά την άρση των οικονομικών και κοινωνικών εμποδίων. Η αξιολόγηση αναπαράγει την ταξική διαστρωμάτωση.

Στο παρακάτω post γίνεται μία παρουσίαση των βασικών στοιχείων της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης με αναφορές τόσο σε προηγούμενες έρευνες όσο και σε στοιχεία από άλλες χώρες και την Ελλάδα για την ανισότητα της σχολικής επίδοσης και την εισαγωγή στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Ορισμένα στοιχεία ίσως φανούν αιρετικά. Συχνά η προσωπική άποψη του γράφοντος εμπεριέχεται στις απόψεις άλλων, ενώ άλλοτε γίνεται κριτική μέσα στο ίδιο το κείμενο.

Έκθεση Κόουλμαν (Η.Π.Α.)

Πρόκειται για μία μεγάλη έρευνα σε όλη τη χώρα με χιλιάδες στοιχεία προς σύγκριση και ανάλυση. Τέτοια στοιχεία ήταν αποτέλεσαν το είδος του σχολείου, η χωρητικότητα του, η ποιότητα των κτιρίων, ο τεχνικός εξοπλισμός, ο αριθμός των εκπαιδευτικών και οι δημόσιες δαπάνες. Σχετικά με τους μαθητές τα στοιχεία αφορούσαν τη σχολική επίδοση, την κοινωνική και οικονομική προέλευση, το μορφωτικό επίπεδο των γονέων, τη μορφωτική συμπεριφορά, τις προσδοκίες των μαθητών και τη διάθεσή τους για το σχολικό τους μέλλον.

Φάνηκε ότι οι κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες έχουν στενή συνάφεια με την επίδοση. Στην επίδοση των μαθητών επιδρούν οι διαφορές περισσότερο σε παιδιά μειονοτήτων, η ποιότητα των εκπαιδευτικών, η μόρφωση της οικογένειας και οι σχολικές προσδοκίες της πλειοψηφίας των συμμαθητών.

Αυτά οδήγησαν στη θέση ότι στην εκπαίδευση η ισότητα δεν επέρχεται μόνο με θεσμικές αλλαγές· αμφισβητήθηκε το όρος «ισότητα ευκαιριών» και προτιμήθηκε εκείνος της «εξίσωσης ευκαιριών».

«Ανισότητα» του Τζεκνς (Η.Π.Α.)

Ο Τζεκνς θεωρεί ότι οι δοκιμασίες νοημοσύνης ευνοούν τους μαθητές από τα μεσαία και ανώτερα στρώματα (λευκούς)· επίσης, οι γνωστικές ικανότητες επηρεάζουν τη σχολική καριέρα και η οικονομική κατάσταση της οικογένειας ορίζει τη διάρκεια σπουδών και αυτή την επαγγελματική επιτυχία. Η επαγγελματική επιτυχία οφείλεται κατά 50% στην οικογενειακή προέλευση, την επίδοση στις δοκιμασίες νοημοσύνης και τα διπλώματα.

Η διάρκεια σπουδών εξαρτάται από την κοινωνική προέλευση και επηρεάζει την οικονομική επιτυχία. Η εκπαίδευση επιδρά στην επαγγελματική επιτυχία λευκών ανδρών από αστικά κέντρα (είναι μεγαλύτερη η επίδραση σε αποφοίτους κολεγίου) και λιγότερο σε μαύρους, γυναίκες ή αγροτόπαιδες).

Η επίδοση διαφοροποιείται κατά την κοινωνική κατηγορία στην οποία ανήκει η οικογένεια και η πλειοψηφία των κακών μαθητών ανήκει στα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα. Όσο νωρίτερα γίνεται η επιλογή του σχολικού μέλλοντος (επιλογή τεχνικού λυκείου) τόσο εντονότερα ο κοινωνικός παράγοντας καθορίζει την επιλογή αυτή.

Μόνο η κοινωνική σύνθεση του δημοτικού δείχνει τα πληθυσμιακά ποσοστά των τάξεων, καθώς είναι πιστή εικόνα του πληθυσμού. Στο λύκειο ωστόσο τα ποσοστά είναι διαφορετικά καθώς μόνο το 12% από τις κατώτερες τάξεις συνεχίζουν και το 97,5% από τις μεσαίες.

Το σύστημα επιλογής επιλέγει τους μαθητές με βάση την κοινωνική τους προέλευση. Οι παράγοντες που επιδρούν (στις Η.Π.Α.) για την εισαγωγή σε ΑΕΙ είναι η γεωγραφική προέλευση, το εισόδημα της οικογένειας, το επαγγελματικό και μορφωτικό επίπεδο του πατέρα και το φύλο με τη φυλή του μαθητή. Οι μαθητές εγκαταλείπουν το σχολείο λόγω κακής επίδοσης, ταχύτητας απόκτησης γνώσεων και των προσδοκιών και της οικονομικής οικογενειακής κατάστασης. Οι γονείς μεταδίδουν στα παιδιά μια μορφωτική κληρονομιά που είναι τόσο σημαντική, όσο οι ίδιοι έχουν υψηλό μορφωτικό επίπεδο και κατέχουν υψηλή κοινωνική θέση[1].

Σχολεία σε σοσιαλιστικές χώρες

Στις σοσιαλιστικές χώρες καταπολεμήθηκε ο αναλφαβητισμός άμεσα και τονίστηκε η αξία της εκπαίδευσης. Αυξήθηκαν οι φοιτητές και δόθηκε προτεραιότητα σε τεχνικές κατευθύνσεις και εμφανίστηκε μία έντονη τάση για τεχνική ειδίκευση της πλειοψηφίας. Η είσοδος σε ΑΕΙ έγινε όχι μόνο με αξιολόγηση, αλλά και με κοινωνικά κριτήρια (ταξική προέλευση). Καλλιεργήθηκε η θετική αξιολόγηση εργατών και η πολιτική καχυποψία σε διανοούμενους, καθώς θεωρούνταν πολιτικά ασταθείς και ατομικιστικές.

Με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο λόγω της αύξησης της ζήτησης σε ΑΕΙ δίνεται έμφαση στη σχολική επίδοση, τη σχολική αριστεία και σε εισαγωγικές εξετάσεις που συνεχώς δυσκολεύουν. Αυτό οδήγησε στη μείωση των εργατικής και αγροτικής καταγωγής φοιτητών και την ανάλογη αύξηση γόνων διανοουμένων. Η σχολική αριστεία εμφανίζεται πια σε παιδιά διανοουμένων και ανώτερων στελεχών και οι κακοί μαθητές είναι παιδιά χειρωνακτών και χειρότερα τα τέκνα ανειδίκευτων και αγροτών.

Ανισότητα και ευθύνη του σχολείου

Η ανισότητα των επιδόσεων αίρεται με την κατάλληλη εκπαίδευση, με την κατάλληλη διαπαιδαγώγηση. Βασικό πρόβλημα είναι η γνωστική ικανότητα (μορφωτικό μειονέκτημα), αλλά και η αδιαφορία για τη σχολική εργασία. Όχι η ανικανότητα, αλλά η απουσία κινήτρων για την επιτυχία. Έτσι, πρέπει να μεταδοθούν άμεσα κίνητρα επιτυχίας, προθέσεις άμιλλας και φιλοδοξίες κοινωνικής επιτυχίας[2].

Η ανισότητα οφείλεται στη γονική μόρφωση, την οικονομική της θέση-κατάσταση, τη θέση των γονέων για το σχολικό μέλλον των παιδιών τους (κίνητρα-προσδοκίες), την ενσωμάτωση και την προσαρμογή του παιδιού στους κανόνες της σχολικής ζωής και τις απαιτήσεις του σχολείου· επιπλέον, οφείλεται στα όνειρα και τις φιλοδοξίες των μαθητών και τις επιθυμίες τους· αυτές όμως είναι ανάλογες της τάξης τους. Κατά τον Πιερ Μπουρντιέ είναι ασυνείδητη αναγνώριση και μετάφραση σε ατομική επιλογή της ποσοστιαίας πιθανότητας που εξαρτάται από την ταξική θέση· οι επιθυμίες είναι κοινωνικές και όχι ανεξάρτητες από τη σχολική επίδοση.

Η κοινωνική προέλευση δεν επηρεάζει μόνο την επίδοση αποφασιστικά (χειρότεροι μαθητές σε χαμηλά στρώματα) αλλά και όταν έχουν ίδια επίδοση έχουν λιγότερες πιθανότητες για μακροχρόνιες σπουδές· το σχολείο κάνει ταξική επιλογή και σε παιδιά με την ίδια επίδοση (κίνητρα και επιθυμίες). Διαπιστώνεται ότι δεν χρησιμοποιούν το σχολείο σαν μέσο κοινωνικής κινητικότητας. Στη Γαλλία η αύξηση μαθητών οδήγησε στην αύξηση εκπαιδευτικών (1950-1960)· ωστόσο, λίγοι προέρχονταν από τα λαϊκά στρώματα, αλλά από μεσοαστικά και πολλές ήταν γυναίκες.

Η κοινωνική ανισότητα ανεβαίνει όσο προχωράμε στις σχολικές βαθμίδες. Η επίδοση των μαθητών χειροτερεύει (σε κατώτερες τάξεις) στη διάρκεια των σπουδών. Το σχολείο έτσι οξύνει αντί να αμβλύνει της αρχική ανισότητα· άρα η επιλογή του δεν είναι κοινωνικά ουδέτερη και αντικειμενική.

Η σχολική αποτυχία δεν οφείλεται στις άνισες ατομικές ικανότητες, αλλά στους κανόνες και τις επιλογές του σχολείου που προετοιμάζει τον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας.

Επίσης, φταίει η κοινωνικά καθορισμένη γνώμη των εκπαιδευτικών για τις προοπτικές των μαθητών· δεν κρίνουν μόνο από τις ικανότητές τους, αλλά έχουν διαφορετική συμπεριφορά και προσδοκίες και γνώμη ανάλογα με την τάξη των μαθητών. Η γνώμη των διδασκόντων επηρεάζεται από την κοινωνική προέλευση των μαθητών. Όσο οι εκπαιδευτικοί διαιρούν τη σχολική κοινότητα σε άτομα που έχουν διανοητικά χαρίσματα και αγνοούν την κοινωνική επιρροή (επίδραση στην επίδοση και την ανισότητα) τη νομιμοποιούν στα μάτια τους και τους άλλους και τη διαιωνίζουν. Νομιμοποιούν την ανισότητα στα μάτια των μη προνομιούχων και τους εγκλωβίζουν στη λογική της (τάχα) ουδέτερης αξιολόγησης και εσωτερικεύουν ή εξατομικεύουν την αποτυχία.