άγνοια και πολιτική

Χαρακτηριστική για το ρόλο της άγνοιας[1] είναι η στάση των λαϊκών μαζών απέναντι στα λαϊκίστικα προτάγματα των κομμάτων. Ο φανατισμός και η διασύνδεση με τις πατερναλιστικές-ρουσφετολογικές λογικές των κομμάτων από την μια και με τις λαϊκίστικες στάσεις των κομμάτων της διαμαρτυρίας που θέλουν να παίξουν ρόλο στο πολιτικό σύστημα είναι μερικά στοιχεία που αποδεικνύουν την πασιφανή σύνδεση της άγνοιας με την πολιτική. Και ας μην παραβλέπουμε το γεγονός ότι ο λαϊκισμός συνδέεται όχι μόνο με τον πατερναλισμό, αλλά και με την υποσχεσιολογία και τις αντιδράσεις στο όνομα του λαού χωρίς καν τη συμμετοχή του τελευταίου. Γιατί, εξάλλου, η λαϊκότητα από το λαϊκισμό διαφέρουν ως προς τούτο: η λαϊκότητα σχετίζεται άμεσα με το λαό, εκφράζει τη συμμετοχή και τη στάση του, ενώ ο λαϊκισμός τοποθετείται εξ ονόματος του λαού χωρίς την παρουσία ή την άποψή του.

Συχνά μάλιστα -διαδραματίζοντας καταλυτικό ρόλο- ο λαϊκισμός έρχεται να υποκαταστήσει τις ίδιες τις θέσεις, τις προτάσεις. Προτάσεις που κατευθύνονται όχι από την επιθυμία του ίδιου του πλήθους, αλλά από το τάχα καλό του λαού χωρίς εκείνος να επιτρέπεται να εκφραστεί. Ενίοτε, βέβαια, ειδικά στην περίπτωση της άκρας δεξιάς, τα προτάγματά της θέλουν το λαό να αποφασίζει με δημοψηφίσματα μέσα από ένα αντιφατικό μείγμα αρχών και ετερόκλιτων πολιτικών θέσεων με επίκεντρο όχι το άτομο, αλλά το λαό ως συλλογικό οργανισμό. Τα ακροδεξιά κομματικά μορφώματα, εξάλλου, υπερασπίζονται ένα μείγμα αξιών οξύμωρης έμπνευσης όπως ο αντικρατισμός, η αποφασιοκρατία και η δημοψηφισματικότητα, η επίκληση στο λαό και ο καισαρισμός, η υπαγωγή στη συνταγματική τάξη και ο αντικοινοβουλευτισμός, η αντισυστημικότητα και ο αντικομματισμός, το πολιτικό κατεστημένο (συνομωσιολογία, αντικρατισμός) και η πατρίδα, το έθνος, ο λαός -αλλά όχι ο πολίτης ως αυτόνομη μονάδα[2].

Παρατηρούμε, όμως, έτσι ότι η άγνοια και η αδυναμία αποκωδικοποίησης της φυσιολογίας του λαϊκισμού, η αυθόρμητη φρασεολογία σε συνδυασμό με την κινδυνολογία, την επίκληση του πατριωτισμού ή του λαϊκού συμφέροντος, συντελούν στον αποπροσανατολισμό και τη χειραγώγηση. Η επιστημονική υποκουλτούρα και η επίκληση από μέρους των κομμάτων τεκμηρίων αμφιβόλου ποιότητας -που συχνά καθυστερεί η απόδειξη της αστάθειάς τους- συγχέουν τον πολίτη. Στην ίδια λογική και η επίκληση στο συναίσθημα που συχνά βρίθει ανακολουθιών και σοφιστιών, πείθει το φανατισμένο, τον πολίτη που αγνοεί τις περιπλοκές του διαλόγου. Έτσι, η ελλιπής μόρφωση δυσκολεύει την αποκρυπτογράφηση των πολιτικών μηνυμάτων που οχυρώνονται πίσω από τον απομονωτισμό ή τον κοσμοπολιτισμό, πίσω από το εθνικιστικό παραλήρημα και τις πατριωτικές ιαχές.

Και όσο τα κόμματα των μεσαίων ιδεολογικών σχηματικά τοποθετήσεων λειτουργούν συναινετικά και προάγουν αλλαγές -θετικές ή αρνητικές μας είναι αδιάφορο εδώ- τόσο η άγνοια και ο φόβος στρέφουν τους πολίτες σε θέσεις κατά της κοινωνικής συνοχής και ενάντια στην κοινωνική ανάπτυξη. Και τούτο, διότι το συναινετικά κόμματα δε φροντίζουν για την αντιμετώπιση της άγνοιας που λειτουργεί ως συνεκτικός δεσμός της αντικοινωνικής αντίδρασης.

Είναι όμως αναγκαίο να σημειώσουμε ότι η άγνοια στηριζόμενη στο φόβο και την αμάθεια οδηγεί στην υιοθέτηση ακροδεξιών θέσεων χωρίς τη διαμεσολάβηση των ακροδεξιών κομμάτων. Οι επιστημονικές σοφιστείες και οι παραλογισμοί στις ερμηνείες φαινομένων ή συμβάντων, ο φόβος της αλλαγής και της διάσπασης της κοινωνικής συνοχής με την παροντική της διαστρωμάτωση, οδηγούν μεγάλο μέρος του λαού κάθε κομματικής απόχρωσης σε ακραίες στάσεις. Είναι τα ίδια ελατήρια που συντηρητικοποιούν τον αμαθή πληθυσμό, τους πολίτες που άκριτα επαναπαύονται στις ληφθείσες πληροφορίες. Τούτη όμως η -"εκ γένεσης"- συντηρητικοποίηση γεννά και τα στερεότυπα και τις ολοκληρωτικές στάσεις.

Καθώς η μεταπολεμική άκρα δεξιά και τα κομματικά της μορφώματα διαθέτουν χαρακτηριστικά πολύπλοκης αλχημείας, το μείγμα της έχει υλικά που εντοπίζονται σε διάφορες περιοχές του ιδεολογικού άξονα αριστεράς-δεξιάς. Αυτή η δύσκολη μάλιστα ανίχνευση συμπληρώνει την πολιτική άγνοια των πολιτών, που πέφτουν θύματα της των συντηρητικών κραυγών προσέλκυσης εκλογικής πελατείας. Η μεταφασιστική άκρα δεξιά έχει μεν την αφετηρία στην άκρη του ιδεολογικού άξονα, αλλά δεν περιχαρακώνεται μόνο στο χώρο αυτό. Περιπλανάται ευκαιριακά σε διάφορες θέσεις κάνοντας ακόμα πιο δύσκολο τον εντοπισμό των ακροτήτων.

Τα στοιχεία του φιλελευθερισμού, του κεϋνσιανισμού και του μεταϋλισμού που εντοπίζονται εύκολα στο σώμα της, αν και αναμειγνύονται με γνωρίσματα αντιπλουραλισμού, κρατικού πατερναλισμού, κοινωνικού αυταρχισμού και εθνικο-πολιτισμικού μονισμού. Αυτές ακριβώς οι αναμείξεις είναι που συγχέουν τους πολίτες. Δεν πια τόσο ξεκάθαρα τα όρια και κατά συνέπεια η απειλή για την κοινωνική συνοχή, όπως οι αλλοτινές φασιστικές τάσεις της.

Ωστόσο, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε και την προσωπική αδυναμία του ατόμου να αλλάξει τη ζωή του. Η τάση αυτή που είναι τόσο ισχυρή στις νεότερες ηλικίες, λειτουργεί αποτρεπτικά για τους πρεσβύτερους. Ο φόβος για το άγνωστο μέλλον, για την επικινδυνότητα της αλλαγής σε αλληλεπίδραση ε την επαρχιώτικη λογική ενός συνδρόμου κατωτερότητας, σφραγίζουν τις πύλες του ονείρου για κάτι καλύτερο. Η ίδια η άγνοια τρώει τα οράματα στο ταξίδι για το φόβο.

---

[1] Βλ. προηγούμενα άρθρα σχετικά με την άγνοια, το ρόλο του σχολείου, των πνευματικών ανθρώπων του τόπου και τον καταιγισμό πληροφοριών ως συμπολεμιστή της άγνοιας.

[2] Βασιλική Γεωργιάδου, η ακροδεξιά και οι συνέπειες της συναίνεσης, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2008.