επιλογικές σκέψεις για την σύγχρονη άγνοια

Η μάχη της επιστήμης εναντίον της άγνοιας[1] δε λαμβάνει χώρα σε κάποιο τοπίο. Είναι το ίδιο πανάρχαιο πεδίο συγκρούσεων όπου από την αρχαιότητα ακόμα συγκρούονταν η ελεύθερη και η κριτική σκέψη με τη μισαλλοδοξία, τη δεισιδαιμονία και τον παραλογισμό. Σήμερα όμως παρατηρείται το οξύμωρο να χάνει στις μάχες η λογική σκέψη, ενώ πια έχει τόσα όπλα στη διάθεσή της και τόσους συμμάχους. Ο σκοταδισμός αντί να ηττάται από την υπεροπλία της επιστήμης και των νέων τεχνολογικών μέσων, επικρατεί στο πολεμικό πεδίο.

Ο καινοφανής για τον ΚΑ΄ αιώνα αναλφαβητισμός και οι ποικίλες ρητορείες φυλακίζουν την κρίση, εκτελούν την αμφισβήτηση που προσπαθεί να στηρίξει την Αντίσταση. Σαν κουκουλοφόροι καταδότες διάφοροι εκφραστές -δημοσιογραφικοί, πολιτικοί και άλλοι- προπαγανδίζουν την Κατοχή που μας επιβάλλει η άγνοια. Παύουν κάθε δημιουργική σκέψη, απειλούν κάθε λογική θέση.

Και σε αυτό τον πόλεμο τελικά πρέπει να ριχτούμε όλοι. Γιατί η Απελευθέρωση της σκέψης δεν είναι θέμα ατομικό. Ο μετανεωτερικός ατομισμός είναι το άλλοθι της επανάπαυσης και της ελιτίστικης κριτικής των ελεύθερα σκεπτόμενων ανθρώπων σε βάρος των αγνοουμένων στα πεδία των μαχών. Η Ανεξαρτησία του πνεύματος είναι θέμα συλλογικό. Ταυτίζεται με την πρόοδο της κοινωνίας, με την ανάπτυξή της και τη συνοχή της.

Στη φυσική συμπεριφορά όλων των έμβιων όντων συναντάμε την αρχή της ομοιόστασης, της ικανότητας του οργανισμού να διατηρεί την ευστάθεια ανάμεσα στα στοιχεία που τον αποτελούν. Στη φύση υπάρχουν αναρίθμητα παραδείγματα ομοιόστασης. Είναι τόσο απαραίτητες για τη διατήρηση της ζωής που δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε την καταγωγή της ζωής δίχως την ταυτόχρονη "εφεύρεση" του ρυθμιστικού αυτού κυκλώματος[2]. Αυτή την ομοιόσταση οφείλουμε να εντοπίσουμε κι εμείς προκειμένου να ξεπεράσουμε την ανισορροπία της άγνοιας, τις επιθέσεις του πνευματικού σκότους. Αλλιώς, απειλείται όχι μόνο η κοινωνική ανάπτυξη, αλλά ουσιαστικά ο ανθρώπινος πολιτισμός.

Μα άγνοια δε σημαίνει μόνο αμάθεια. Είναι στάση ζωής, συχνά κατ’ επιλογή για όσα γίνονται γύρω μας. Είναι μια άλλη μετανεωτερική ιδιομορφία του δυτικού πολιτισμού. Ως στοιχείο αγωγής ανιχνεύεται στην οικολογική-περιβαλλοντική μας συμπεριφορά, διερευνάται στην απομάκρυνση από τη συλλογική δράση, από τη δημόσια ζωή, εξιχνιάζεται στον ατομικισμό και τον ωχαδερφισμό. Συχνά βλέπουμε να προτιμάται από την αναζήτηση προσφέροντας έτσι ένα εγωιστικό άλλοθι απέναντι στις επιλογές μας.

Η ερήμωση του φυσικού περιβάλλοντος καταστρέφει όχι μόνο τον εξωτερικό κόσμο, αλλά και κάθε σεβασμό του ανθρώπου για την ομορφιά. Είναι μία συνειδητή επιλογή υπό το πέπλο της άγνοιας που συνέρχεται με την αδιαφορία για το μέλλον και τη φύση. Αυτή όμως η επιλεγόμενη άγνοια προσφέρει ευκαιρίες απάρνησης των προσωπικών ευθυνών και επίρριψης ευθυνών σε άλλους. Κι όμως η καταστροφή επήλθε. Η δε υπερπληθώρα πληροφοριών πέρα από τα όρια αφομοίωσης επιφέρει την άγνοια. Προτιμάται η μη-κρίση από την κρίση γιατί είναι βολικότερη, πιο ξεκούραστη.

Η άγνοια είναι σαν τη Λερναία Ύδρα· με νέες πληροφορίες να ξεφυτρώνουν κάθε φορά που κατανοούμε μία. Ένας Ηρακλής της κρίσης χρειάζεται για να τιθασεύσει αυτό το τέρας, για να το σκοτώσει. Αλλά το τέρας το δημιούργησαν οι θεοί για να ταλαιπωρεί τους θνητούς, για να δοξαστεί η αθανασία της γνώσης. Ο άθλος έδωσε την αφορμή να μείνει στην αιωνιότητα το όνομα της κρίσης, όχι γιατί νίκησε, αλλά επειδή συνέχισε τους άθλους στη μάχη της άγνοιας και της κρίσης. Άλλωστε, ο δικός μας Ηρακλής επέλεξε το δύσκολο δρόμο της Αυτόνομης Σκέψης και της Αρετής. Είχε το κουράγιο τη μοναχική να βαδίσει στο τεντωμένο σκοινί, να βαδίσει στο δύσβατο μονοπάτι της εποποιίας της καθημερινότητας, να ζυγιάσει το βλέμμα της ανοησίας της Λερναίας Ύδρας.

---

[1] Βλ. προηγούμενα άρθρα σχετικά με την άγνοια, το ρόλο του σχολείου, των πνευματικών ανθρώπων του τόπου, τον καταιγισμό πληροφοριών ως συμπολεμιστή της άγνοιας και το ρόλο της άγνοιας στην πολιτική.

[2] Κόνραντ Λορεντς, Τα 8 θανάσιμα αμαρτήματα του πολιτισμού μας, εκδ. Θυμάρι, Αθήνα 1978.