Κρίση ανθρωπιστικών αξιών

Τα τελευταία χρόνια όλα και πιο συχνά διαβάζουμε σε ηλεκτρονικά και έντυπα μέσα σχετικά με την κρίση των ανθρωπιστικών αξιών. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που κάθε τόσο εμφανίζονται ως τιμητές της σύγχρονης ανήθικης στάσης ζωής μας, εκείνοι που μεγαλοφώνως κρίνουν τους άλλους χωρίς οι ίδιοι να εαυτόν υπό την κρίση των άλλων.

Ανθρωπισμός σημαίνει σεβασμός για τον Άνθρωπο, για ένα άτομο ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, θρησκείας ή φυλής. Ανθρωπισμός  σημαίνει αναγνώριση της αξίας της προσωπικότητας του ανθρώπου. Είναι το κήρυγμα της ελευθερίας της σκέψης και έκφρασης, της ανοχής των απόψεων του συνανθρώπου[1]. Πρόκειται για μια φιλοσοφία που πιστεύει στην ικανότητα του ανθρώπου να βελτιώσει τις ανθρώπινες σχέσεις, που ρυθμίζει τη ζωή με τη δικαιοσύνη αντί της εξουσίας, που είναι διασπαστική, που κάνει τους ανθρώπους να μισούν, να απομακρύνονται ο ένας τον άλλο και να πολεμούν μεταξύ τους. Η εξουσία κάνει να  τους ανθρώπους να δυσανασχετούν με τις πεποιθήσεις των άλλων, να στέκουν αδιάλλακτοι σε αντίθετες απόψεις. Ο φανατισμός, η μισαλλοδοξία, οι προκαταλήψεις είναι απάνθρωπες[2]. Τα στερεότυπα, ο ατομισμός, η απουσία διαλόγου είναι μισάνθρωποι.

Ο ανθρωπισμός είναι η κοσμοθεωρία που αντιμετωπίζει τον άνθρωπο -τις ζωές μας, τις ανάγκες μας και τις ανησυχίες μας- ως ύψιστης σημασίας.. Αναγνωρίζει τη βαθιά και έντονη διασύνδεση μας με το φυσικό κόσμο και με όλα τα πλάσματα. Ανθρωπισμός είναι έννοια έντονα ηθική. Η πιο βασική αρχή του ανθρωπισμού είναι ότι όλα τα ανθρώπινα όντα είναι ίσα σε ηθική αξία και αξιοπρέπεια.

Και στο σημείο τούτο καλό θα ήταν να υπογραμμίσουμε ότι ενώ η συλλογικότητα διακρίνεται από την υποταγή του ατόμου στις ανάγκες του συνόλου, οδηγώντας το στον κοινωνικό κομφορμισμό, ο ατομισμός στέκεται στην αντιπέρα στάση ως αντώνυμο κοινωνικής συμπεριφοράς. Στην κλιμακωτή όμως εννοιολογική στάση από το ένα στο άλλο, στέκονται η αλληλεγγύη και η συνεργατικότητα. Και η μην αλληλεγγύη στέκεται κοντύτερα στον ατομισμό, αλλά ουδεμία σχέση έχει μάλλον με τη σύγχρονη μεταμόρφωσή του. Γιατί η αλληλεγγύη μπορεί να ξεκινά από το άτομο και να απευθύνεται στο άτομο -ή σε μία μικρή ομάδα-, αλλά ξεπερνά τη αδιαφορία, στέκεται στο ύψος των αναγκών του άλλου -έστω κι αν γίνεται λόγος για φιλανθρωπία. Η ίδια όμως η αλληλεγγύη επιτίθεται στον κοινωνικό κανιβαλισμό των ημερών μας προβάλλοντας μία διαφορετική λογική.

Ωστόσο, η συνεργατικότητα (η επιθυμία για συνεργασία) απομακρύνεται ακόμα περισσότερο από το άτομο. Αφετηρία της είναι το ατομικό κέρδος -ηθικό, κοινωνικό ή οικονομικό- αλλά τούτο μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από την επιτυχία της ομάδας. Η συνεργασία χωρίς να υποβιβάζει το άτομο, χωρίς να το μαζοποιεί, το κάνει αυτόνομο μέλος του συνόλου. Η συλλογική επιτυχία θα φέρει την ατομική κατάκτηση, την αναγνώριση. Η συνεργασία χωρίς να αλλοιώνει την συνολική δράση και ευδοκίμησης, συνηγορεί υπέρ της ατομικής καταξίωσης και κοινωνικής προβολής.

---

[1] Φ. Κ. Βώρου, Η Τεχνολογία, δημιούργημα του ανθρώπου, στην υπηρεσία του ανθρωπισμού και γενικότερα του Πολιτισμού, 2002 (στην ηλεκτρονική σελίδα www.voros.gr).

[2] George Roeper, , The Importance of Humanism, 1981.