Παιδική εγκληματικότητα: Γιατί όχι;

Διάβασα την είδηση εχθές και δε θα πω ότι συγκλονίστηκα. Μου ήταν τόσο λογικό ένα τέτοιο αποτέλεσμα. Δε θέλω να κάνω σαν εκείνους όλους που τάχα ξαφνιάστηκαν από την αγριότητα και το μένος των μαθητριών. Δεν ξαφνιάστηκα. Όταν έγραφα για μια κοινωνία μίσους που μας περιβάλει είχα και τέτοια στο νου μου. Όποιος γνωρίζει βασικές αρχές των κοινωνικών επιστημών καταλαβαίνει πόσο σχετίζεται η φτώχεια, η απομόνωση, η προβολή της βίας και ο κοινωνικός κανιβαλισμός με την εγκληματικότητα.

Μικρά παιδιά που γαλουχήθηκαν με την προβολή της βίας από την τηλεόραση (δεν αναφέρομαι στις ταινίες που τα παιδιά γνωρίζουν πολύ καλά ότι είναι ψέματα) βλέπουν στις ειδήσεις τη ζοφερή πραγματικότητα. Βλέπουν ανθρώπους να σκοτώνουν συνανθρώπους τους και να μη συλλαμβάνονται, κατακτητές να καταπατούν βιαίως ανθρώπινα δικαιώματα, πολυεθνικές εταιρείες να βιάζουν τη φύση. Βλέπουν πολιτικούς να θησαυρίζουν στις πλάτες πολιτών που τη μια αδιαφορούν συνειδητά και την άλλη μετατρέπονται σε τιμητές και τιμωροί-στυγνοί εκδικητές φθόνου για όσα δεν απέκτησαν εκείνοι αλλά άφηναν άλλους να αποκτούν.

Μικρά παιδιά που στο σχολείο μαθαίνουν να κλέβουν και να επαίρονται γιατί τούτο κάνουν οι γονείς τους στην εφορία, το δήμο, το κράτος, την Εκκλησία. Εκεί που έπρεπε στο σχολείο να μαθαίνουν να συνεργάζονται, διδάσκονται τη σύσταση μικροπαραβατικών ομάδων (στις πόλεις συμμορίες κανονικά), διδάσκονται να μισούν τους καθηγητές τους και στο πρόσωπό τους να αντικατοπτρίζουν το σκληρό κράτος, τον αυστηρό κριτή, τον τιμωρό που τα καταπιέζει και σπάνια στέκεται δίπλα τους συζητώντας ή ακούγοντάς τα.

Μικρά παιδιά που αντί να παίζουν και να ψυχαγωγούνται δημιουργικά στο σχολείο, στις δημοτικές πρωτοβουλίες, στις αθλητικές ομάδες, μένουν απομονωμένα μπροστά σε έναν υπολογιστή με την ψευδαίσθηση της κοινωνικής συνεύρεσης ή αποβλακώνονται παθητικά μπροστά από μία τηλεόραση.

Μικρά παιδιά που βιώνουν καθημερινά τη φτώχεια, το φόβο για ένα μαύρο μέλλον και την κοινωνική ψυχολογική πίεση ότι πλέον δε θα μπορούμε να καταναλώνουμε όσα επιδειομανώς αγοράζαμε. Γιατί πια πώς θα προβάλλουμε το "εγώ" μας στον κοινωνικό μας περίγυρο; Πώς θα επιβεβαιώσουμε την ύπαρξή μας χωρίς καταναλωτικά αγαθά; Και αν αυτά μοιάζουν ξένα προς τους εφήβους γελιόμαστε. Όλα μεταφέρονται βιωματικά και συναισθηματικά στα παιδιά. Είναι το κληροδότημά μας στη νέα γενιά που τελικά χάνει τα όνειρά της πίσω από το προσωπείο ενός ανεκπλήρωτου καταναλωτισμού και κάτω από 18 μαχαιριές επειδή δε βρέθηκαν τα χρήματα για μία βόλτα ή την αγορά ενός προϊόντος.

Οι έφηβες των Σερρών πίστευαν ότι θα γλιτώσουν, ότι είναι άφθαρτες, ασύλληπτες όπως τόσοι και τόσοι γύρω μας που το υπερηφανεύονται. Έχει κανείς την αίσθηση ότι έχουν αντίληψη του τι έπραξαν; Αμφιβάλλω. Σκότωσαν όπως έκαναν προ ημερών άλλοι και παλαιότερα κι άλλοι κι άλλοι. Ήθελαν να κλέψουν όπως κάνουν χιλιάδες άλλοι σήμερα, και χιλιάδες άλλοι εχθές και εκατομμύρια άλλοι παλαιότερα. Και το φονικό γίνεται ακόμα πιο άγριο αν σκεφτούμε ότι το θύμα είχε συμφωνήσει ερωτικές περιπτύξεις με τις μαθήτριες έναντι αμοιβής. Η Τζούλια, εξάλλου, τι διαφορετικό έκανε; Τα ψευτοηθικά αντανακλαστικάτου θύματος πού χάθηκαν;
Στα μεγάλα αστικά κέντρα η είδηση φαντάζει τόσο συνηθισμένη: μικρά παιδιά και έφηβοι εγκληματούν κι εκπορνεύονται. Και γιατί όχι, άλλωστε; Τι διαφορετικό διδάσκει βιωματικά η ίδια η κοινωνία; 

Απαιτείται σήμερα περισσότερο από κάθε φορά  Κεντρική Διοίκηση, η μελλοντική Περιφερειακή Αυτοδιοίηκση και οι τοπικές αρχές να αγωνιστούν με κάθε τρόπο για τη νεανική ενσωμάτωση ως μέσο πρόληψης της παραβατικότητας. Όχι απλά με στόχο να ενσωματώνουν αρμονικά και δημιουργικά τη νέα γενιά στο κοινωνικό σύνολο, αλλά πρωτίστως να λειτουργήσουν προληπτικά απέναντι σε κάθε παραβατική δράση, είτε αυτή συντελείται από απλές επιθέσεις σε συνομηλίκους είτε αγγίζει την ποινική νομοθεσία. Ειδικά η Τοπική Αυτοδιοίκηση οφείλει επιτέλους να επιδείξει μέριμνα στο θέμα της παιδικής παραβατικότητας. Και αν μας φαντάζει ότι πρόκειται για ένα ευρύτερο εθνικό κοινωνικό ζήτημα, ας τονίσουμε πως η παιδική παραβατικότητα πρώτα επηρεάζει τις τοπικές κοινότητες και το ανθρώπινο στοιχείο τους. 

Βάσει των εθνικών στατιστικών στοιχείων η παραβατικότητα των ανηλίκων στην Ευρώπη υπολογίζεται ότι ανέρχεται κατά μέσο όρο στο 10,5% της συνολικής γενικής παραβατικότητας, ποσοστό που σε ορισμένες χώρες φτάνει και το 22%. Ειδικότερα στην Ελλάδα βάσει των επίσημων στατιστικών του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως τα συνολικά ποσοστά “ανήλικης” παραβατικότητας παρουσιάζουν τα τελευταία έτη μία συνεχή ανοδική τάση. Έτσι, κάθε δημοτική αρχή είναι εκ των πραγμάτων υποχρεωμένη να ενσκήψει και να αναζητήσει λύσεις πριν χαθεί κάθε ευκαιρία.

Η κινηματική αυτοδιοικητική λογική οφείλει να προλαμβάνει και όχι εκ των υστέρων με ψυχολόγους να θεραπεύει. Ο κοινωνικός και πολιτικός της ρόλος απέχει πολύ από τη θεραπεία κοινωνικών προβλημάτων. Μπορεί όμως πολύ εύκολα να διαμορφώσει πολιτικές πρόληψης. Τα ίδια αίτια θεωρούμε ότι μπορούν να δείξουν την κατεύθυνση των δράσεων τούτων. Έτσι, μία περισσότερο αντικειμενική θεώρηση φανερώνει ότι ο κοινωνικός αποκλεισμός, η φτώχεια, η ανεργία αποτελούν το κοινό υπόβαθρο των ανήλικων δραστών. Και φυσικά η προσοχή δεν πρέπει να στραφεί στο στοιχείο της καταγωγής του ανήλικου δράστη, αλλά των κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων διαβίωσής του.

Καθίσταται αναγκαίο να βρεθούν οι ιδιαίτεροι εκείνοι τρόποι προσέγγισης των νέων και να περιληφθούν στη δημοτική παιδευτική προσέγγιση δράσεις που θα αφορούν την ίδια την διαδικασία ενσωμάτωσης των νέων και παράλληλα θα ενεργοποιεί τους κοινωνικούς φορείς σε τοπικό επίπεδο. Απαιτείται, λοιπόν, ενημέρωση για τη διαχείριση πολιτικών αντιμετώπισης της παραβατικότητας καθώς και της συνδιοργάνωσης εκπαιδευτικών σεμιναρίων όλων των αρμόδιων αρχών και κοινωνικών τοπικών φορέων που θα απευθύνονται πρωτίστως προς τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς της περιοχής. Ειδικά για το ζήτημα αυτό υπάρχουν αρκετά ευρωπαϊκά προγράμματα που περιλαμβάνουν εξειδικευμένες δράσεις, ειδικά σε μία εποχή που η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη αντιληφθεί την αναγκαιότητα λήψης μέτρων[1].

Το σύστημα των ακροάσεων ανηλίκων που βρίσκονται σε κίνδυνο να εκδηλώσουν παραβατική συμπεριφορά, θα μπορούσε να είναι μία τέτοια πρόταση. Στις ακροάσεις αυτές -που φυσικά απέχουν πολύ από την ανακριτική τακτική, αλλά πλησιάζουν την προληπτική λογική της ομαδικής θεραπείας- θα μπορούσαν να συμμετέχουν προαιρετικά εκπρόσωποι του τοπικού συμβουλίου παραβατικότητας και εκπαιδευτικοί (με εμπειρία σε θέματα ανήλικης παραβατικότητας) ώστε να επιλύνονται χωρίς την επιβολή ποινής προβλήματα που προκύπτουν. Στις ακροάσεις όμως θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να παρευρίσκονται και οι γονείς, προκειμένου να γίνει θέμα οικογένειας η συμπεριφορά του νέου και να δοθεί άμεσα λύση στη ρίζα του προβλήματος, που συνήθως είναι η απομάκρυνση του παιδιού από τη γονεϊκή επίβλεψη.

Αναλόγως, η παροχή ενός μέσου εκτόνωσης της νεανικής εφευρετικότητας και ριζοσπαστικότητας θα μπορούσε να εκτονώσει την αντίδραση που συχνά υποκρύπτεται πίσω από τις παραβατικές δράσεις και ταυτόχρονα να ενσωματώσει τους νέους στον κοινωνικό ιστό. Η χωρίς καθοδήγηση, αλλά ελεύθερη δραστηριοποίηση των νέων με ανάληψη πρωτοβουλιών και η παροχή των μέσων εκείνων που θα τους βοηθήσει να μετατρέψουν τις ιδέες τους σε πράξεις, ενεργοποιούν την επιθυμία να συμμετέχουν στο κοινωνικό γίγνεσθαι και τους επιτρέπει να διοχετεύουν εκεί κάθε διαφορετικότητα. 

---

[1] Σχετικά προγράμματα είναι το διακρατικό πρόγραμμα πρωτοβουλίας "Let bind safe net for children and youth at risk" (που επικεντρώνεται στην ανάληψη δράσεων υπέρ παιδιών και νέων σε κίνδυνο ή σε συνθήκες κοινωνικού αποκλεισμού), το πρόγραμμα πρωτοβουλίας "Urbact" (το οποίο στοχεύει στην ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών μεταξύ των ευρωπαϊκών πόλεων προς την κατεύθυνση ενός βιωσιμότερου περιβάλλοντος για τους κατοίκους),  το πρόγραμμα "Νεολαία εν Δράσει 2007-2013" (με βασική προτεραιότητα τη στήριξη των νέων με λιγότερες ευκαιρίες ή με λιγότερο ευνοϊκό υπόβαθρο), το πρόγραμμα "Equal" (σχετικά με την ενίσχυση της κοινωνικής ένταξης και την καταπολέμηση των διακρίσεων καθώς και την διευκόλυνση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας για λιγότερο ευνοημένα άτομα) και τα ειδικά προγράμματα "Πρόληψη και Καταπολέμηση της εγκληματικότητας 2007-2013" και "Ποινική Δικαιοσύνη 2007-2013".