Πολιτισμικός ιμπεριαλισμός στον αραβικό κόσμο;

Μια ξεχωριστή κουβέντα που θα μπορούσε να γίνει με αφορμή τα γεγονότα στον αραβικό κόσμο είναι κατά πόσο έχουμε το -ηθικό- δικαίωμα να επιβάλλουμε τη δική μας ηθική σε άλλους πολιτισμούς. Ο δυτικός κόσμος παγίως (από τις Μεγάλες Ανακαλύψεις) προσπαθεί με κάθε τρόπο να επιβάλλει τη δική του ηθική σε όποιο λαό κατακτά, σε όποια εδάφη ελέγχει. Πρόκειται για μία τακτική που ιστορικά έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την πολιτική και πολιτιστική αντίληψη τόσο των Ρωμαίων όσο αι των άλλων αυτοκρατοριών.

Ούτε οι Έλληνες (Αλέξανδρος και επίγονοι), ούτε οι Ρωμαίοι, ούτε όμως και οι Βαβυλώνιοι, Αιγύπτιοι, Χετταίοι νωρίτερα πίεζαν κατεκτημένους και ελεγχόμενους λαούς να τους μοιάσουν. Αντίθετα, προτιμούσαν τη διατήρηση του πολιτισμικού status quo και τη διατήρηση των τοπικών θρησκειών. Στην ίδια λογική και η όψιμη Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αντίθετα, η δυτικοευρωπαϊκή αυτοκρατορία εδώ και αιώνες προσπαθεί να επιβάλλει τη δική της ηθική, τους δικούς της κανόνες, το δικό της πολιτισμό.

Και το βλέπουμε ακόμα και σήμερα τόσο απέναντι σε μετανάστες όσο και στιες πρόσφατες εξεγέρσεις στις αραβικές χώρες. Όλα μεταφράζονται με βάση τη δική μας ηθική αντίληψη. Παντού βλέπουμε επαναστάσεις, αντιδρούμε στο φερετζέ και τη μαντήλα, αντιδρούμε σε πολιτικούς χειρισμούς... Απαιτούμε όλος ο κόσμος, οι λαοί να αποκτήσουν το δικό μας ανώτερο και δημοκρατικότερο πολιτισμό, απαιτούμε να μας μοιάσουν, να ξεχάσουν τις δικές τους παραδόσεις.

Ένα ζήτημα που πρέπει να συνυπολογίσουμε είναι φυσικά η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Και αυτός ο αγώνας πρέπει να είναι οικουμενικός. Δεν μπορούμε να επιτρέπουμε πουθενά στον κόσμο να καταπατούνται όλα εκείνα τα δικαιώματα που προστατεύουν τη σωματική ακεραιότητα και την ανθρώπινη ζωή (βασανιστήρια, δολοφονίες, εκτελέσεις, ακρωτηριασμοί, παράνομες συλλήψεις κλπ). Έχουμε όμως την τάση να απαιτούμε ο εκδημοκρατισμός της Ασίας και των αραβικών κρατών να γίνουν κατά το ευρωπαϊκό παράδειγμα. Απαιτούμε να σβήσουν παραδόσεις αιώνων και όλοι να ακολουθήσουν το δικό μας παράδειγμα.

Πέρα από το ανεφάρμοστο του πράγματος, είναι αποδεκτή μία τέτοια πρακτική; Δεν αποτελεί μία μορφή ιμπεριαλισμού; Με ποιο κριτήριο ορίζουμε βάσει της ευρωπαϊκής λογικής τα ανθρώπινα δικαιώματα; Πώς ορίζεται το πολιτικό δικαίωμα;  Ας έχουμε δε στο νου μας ότι ουσιαστικά η ευρωπαϊκή δημοκρατία, είναι πολύ απλά η δημοκρατία των υπερεθνικών επιχειρήσεων και όχι των λαών.

Ας δούμε ένα παράδειγμα. Η μουσουλμανική μαντήλα θεωρείται σύμβολο θρησκευτικού φανατισμού που υποβιβάζει τη γυναίκα. Παλαιότερα έγραψα για το ρόλο της ενδυμασίας:

Η μαντίλα ήταν σύμφυτη με το ελληνικό, ασιατικό και βορειοαφρικανικό ένδυμα των γυναικών, αποτελούσε αναπόσπαστο ένδυμα τόσο στην αρχαία Ελλάδα και τις ανατολικές αυτοκρατορίες όσο και στο Μεσαίωνα. Από τη μια προστάτευε το κεφάλι το χειμώνα και κυρίως στις τρεις άλλες εποχές από τη σκόνη, ιδιαίτερα σε μια εποχή που δεν υπήρχε τρεχούμενο νερό στις οικίες για να πλένονται καθημερινά. Μόνο εταίρες μπορούσαν να έχουν ελεύθερα μαλλιά και οι δούλες. Από την άλλη, ο φερετζές προστάτευε το πρόσωπο από την ιδιαίτερα πυκνή σκόνη της Σαχάρας και της αραβικής ερήμου· εξάλλου, «φερετζές» γινόταν και το ανδρικό αραβικό σαρίκι και το μαντίλι των Αμερικανών γελαδάρηδων της Δύσης (λόγω και πάλι της σκόνης).

Μία τέτοια παράδοση αιώνων εμείς πώς θέλουμε να την εξοστρακίσουμε; Ο μόνος ορθός πολιτισμός που σέβεται τη γυναίκα και τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι ο ευρωπαϊκός πολιτισμός; Προσοχή: μιλάω για πολιτισμό κι όχι για πολιτική σκέψη. Φυσικά και η Ευρωπαία είναι πιο ελεύθερη και παλεύει ακόμα να χειραφετηθεί πραγματικά. Χαρακτηριστική περίπτωση -κατάλληλη για κοινωνιοανθρωπολογική σύγκριση με τη μαντήλα- είναι η μίνι φούστα και η σεξουαλική της απελευθέρωση.

Πόσο ελεύθερη είναι εντούτοις όταν έχει να επιλέξει ανάμεσα στο αδιάφορο βλέμμα και το εκχυδαϊσμένα ντύσιμο γύμνιας για λόγους κοινωνικής επίδειξης; Ή μήπως τα "σεμνότερα" παντελόνια παύουν να είναι προκλητικά; Ή μήπως κάθε γυναίκα δεν επιθυμεί να είναι αντικείμενο πόθου; Έτσι, διδάχθηκαν οι γυναίκες, έτσι διδάχθηκαν και οι άνδρες. Τι ελευθερία όμως είναι τούτη; Το μίνι δηλαδή αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα;

Μερικές φορές τέτοιες συζητήσεις καταλήγουν σε ακραίες ρατσιστικές θέσεις. Οδηγούν φίλαυτες αντιλήψεις για το δικό μας πολιτισμό υποβιβάζοντας άλλους, απομακρύνουν τη σκέψη από το διαφορετικό και την αποδοχή του.

Μάλιστα, παρατηρείται εδώ και λίγα χρόνια μία πρωτοφανής προσπάθεια εξομοίωσης όλου του αραβικού κόσμου. Πρόκειται για μία προσέγγιση η οποία ούτε κοινωνιο-ανθρωπολογικά είναι ορθή (οι διαφορές είναι τεράστιες) ούτε και πολιτικά. Στηρίζεται αποκλειστικά στην προσπάθεια των ΜΜΕ να μένουν στην επιφάνεια και σε συνδυασμό με την πολιτική προαιώνια προπαγάνδα να τους φέρουν σε πλήρη αντιστοίχηση με τους Χριστιανούς σε ένα νέο θρησκευτικό "πόλεμο", σε μία ακόμα πολιτισμική επιβολή

Δεν προσπαθώ να καταθέσω μία συγκεκριμένη πρόταση συμπεριφοράς. Οι σκέψεις τούτες μου γεννούν αμφισβητήσεις, απορίες. Δεν έχω ξεκάθαρη θέση, επειδή σε όλο το πρόβλημα εμπλέκονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και βασικές ατομικές ελευθερίες (έκφρασης και λόγου). Θέτω απλώς ερωτήματα που ίσως πρέπει να οδηγήσουν σε έναν ευρύ διάλογο.