Η "επένδυση" της Ελληνικής Πολιτείας στη μεσαία τάξη (ήτοι πώς φτάσαμε εδώ)

σε συνέχεια του "η "επένδυση" στη μεσοαστική τάξη, 

η κρίση και η ταξική πολιτική για την αποδυνάμωσή της" 

Προσανατολίζοντας λίγο γεωγραφικά την ανάπτυξη της μεσαίας τάξης στον ελλαδικό χώρο, παρατηρούμε ότι στη Μεταπολίτευση αναπτύχθηκε μία ιδιόμορφη σχέση ανάμεσα στο κράτος και τη μεσαία τάξη που ακόμα ήταν συγκριτικά στα σπάργανα. Ενώ ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος σηματοδοτεί τη δυτική στροφή της ελληνικής κοινωνίας, μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ΄70 δεν παρατηρούμε μία ανάπτυξη της μεσαίας τάξης ανάλογη των άλλων δυτικών κοινωνιών.

Η περιορισμένη ανάπτυξη, παρά τις προσπάθειες κοινωνικής κινητικότητας, αποτέλεσε ανάσχεση για τα μεσοαστικά στρώματα. Ο έλεγχος των πολιτικών φρονημάτων και τα ισχυρά ταξικά εμπόδια στη μόρφωση επιβράδυναν την κοινωνική ανάπτυξη. Η μικρή οικονομική ανάπτυξη που περιορίζονταν μόνο στον κατασκευαστικό τομέα (βλ. έργα Καραμανλή στο αμερικανικό μετακράχ πρότυπο και δικαίωμα αντιπαροχής) και μόνος δρόμος ανάδειξης έμενε μόνο η πρόσληψη στο δημόσιο. Και τούτη όμως ήταν χαρτί κοινωνικής ανέλιξης μόνο για μορφωμένους -συνήθως γόνους μεσοαστών- αποκλείοντας αριστερούς πολίτες.

Ουσιαστικά, η μεσαία τάξη γιγαντώνεται το 1981 με την είσοδο στο προσκήνιο της πολιτικής και οικονομικής ζωής της χώρας των αγροτών, των εργατών, των υπαλλήλων και των μικρομεσαίων επαγγελματιών. Οι αυξήσεις των μισθών που συνοδεύουν την Αλλαγή οδήγησαν σταδιακά σε μία ταχύτατη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Εμφανίζονται νέοι τομείς δράσεις, κυρίως στην παροχή υπηρεσιών, αλλά και παράλληλα ανδρώνεται η μεσαία βιοτεχνία μια και ενισχύεται η κατανάλωση των πολιτών.

Συνέπεια τούτων ήταν μία επαγγελματική δημογραφική αλλαγή. Από τη μια οι παραδοσιακές μεσαίες κατηγορίες (επιχειρηματίες που απασχολούν μέχρι 9 άτομα, μικρέμποροι, αγρότες κάτοχοι μεσαίας ιδιοκτησίας) εμφανίζουν μια σαφή τάση μείωσης: από σχεδόν 20% του πληθυσμού (1981) περιορίζονται σε λιγότερο από 10% (2001). Από την άλλη οι νέες μορφές μεσαίων κοινωνικών κατηγοριών (ελεύθεροι επαγγελματίες, μεσαία στελέχη του ιδιωτικού & δημοσίου τομέα) ακολουθούν μια αντίστροφη πορεία και από το 10% προσεγγίζουν το 20%. Σταδιακά οι μεγάλες επιχειρήσεις εκτόπισαν τους μικροεπιχειρηματίες και τους μικρέμπορους, αλλά στελεχώθηκαν στις νευραλγικές τους θέσεις από μεσαία μισθωτά στρώματα ενώ και η συνολικότερη οικονομική ανάπτυξη συνέβαλε στην ανάγκη αύξησης του αριθμού των ελεύθερων επαγγελματιών.

Ταυτόχρονα, η νομιμοποίηση από τη Μεταπολίτευση των πολιτικών φρονημάτων και κυρίως η επιχειρούμενη Αλλαγή της δομής του κράτους μετά το 1981, οδηγεί όλο και περισσότερους εργαζόμενους στο δημόσιο τομέα, αυξάνοντας πληθυσμιακά τη τα μεσοαστικά στρώματα. Στα τέλη του Κ΄ αιώνα και τις αρχές του ΚΑ΄, τη belle époque της κατανάλωσης, η ανάπτυξη φτάνει σε πρωτόγνωρα επίπεδα, με τις τράπεζες να καλύπτουν πιστωτικά τα οικονομικά κενά των πολιτών που παρουσιάζονταν τη δεκαετία του ΄80.

Το ίδιο διάστημα η μόρφωση γίνεται κοινωνικό κεκτημένο και δίνει τη θεωρητική δυνατότητα κοινωνικής κινητικότητας. Όλο και περισσότεροι νέοι εισέρχονται στα πανεπιστημιακά ιδρύματα, ενώ εντυπωσιακός είναι και ο αριθμός των μεταπτυχιακών μελετών που κάθε χρόνο κατατίθενται. Τούτο όμως αυξάνει με γεωμετρική πρόοδο και τη μεσαία τάξη. Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα ώστε ήταν αδύνατη η απορρόφησή της στην παραγωγική διαδικασία και λειτουργώντας ως ανάσχεση στην υποσχόμενη κοινωνική ανάπτυξη και επιτρέποντας ως μόνο δρόμο τελικά αυτόν προς το δημόσιο τομέα και την παροχή υπηρεσιών.

Γενικά από τη δεκαετία του ΄80 παρατηρούμε ότι το κράτος προσπαθεί με κάθε τρόπο να στηρίξει τη μεσαία τάξη, στην οποία σταδιακά εντάσσεται το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Είναι η ίδια εποχή που εγκαταλείπεται η αγροτική παραγωγή και προωθείται η αποβιομηχάνιση της χώρας (με πολλά και άσχετα με το παρόν αίτια). Οι μεσοαστοί αποτελούν πια μια πολυστρωματική ακμάζουσα τάξη που στηρίζει την αγορά, την εθνική και υπερεθνική βιομηχανία, τις τράπεζες και το ίδιο το πολιτικό σύστημα. Έτσι, η στήριξή της καθίσταται πρωτεύων πολιτικός στόχος όλων των κυβερνήσεων, χωρίς βέβαια να μειώνεται η στήριξη στις ελίτ, η οποία μάλλον τελικά ενισχύεται μέσω της σοσιαλδημοκρατικής "επένδυσης" στα μεσαία στρώματα.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι η ενίσχυση έρχεται με πολλούς τρόπους. Από τη μια, οι παρεμβάσεις επαγγελματικών φορέων επιβάλλουν όλο και περισσότερο τη λογική των καρτέλ. Ουσιαστικά επιβάλλουν όλο και περισσότερους περιορισμούς σε μια σειρά επαγγελμάτων αποτρέποντας την εκεί ενσωμάτωση νέου δυναμικού. Πρόκειται για μία λογική κληρονομικοποίησης του υλικού κεφαλαίου ορισμένων μεσοαστών και τη συνειδητή τοποθέτηση εμποδίων στην είσοδο νέων επαγγελματιών που διαθέτουν τη δυνατότητα κι έχουν τα τυπικά προσόντα.

Ουσιαστικά, το κράτος μετατρέπεται έτσι σε υπερασπιστή των τότε μεσοαστών προετοιμάζοντας το έδαφος για την προλεταριοποίηση των νεώτερων -που όλο και περισσότερο μορφώνονται- γενεών. Ωστόσο, το "κλείσιμο" ορισμένων επαγγελμάτων οδηγεί υποχρεωτικά το νέο δυναμικό προς το δημόσιο τομέα. Καθώς η αποβιομηχάνιση συνεχίζεται και ο λαϊκισμός -διά των διορισμών- κυριαρχεί στο πολιτικό παρασκήνιο το δημόσιο είναι ο μόνος δρόμος για μεγάλα τμήματα  των Ελλήνων.

Οφείλουμε όμως να σημειώσουμε πως δίπλα στους αμπαρωμένους πια μεσοαστούς επαγγελματίες, δρα ταυτόχρονα και μία ισχυρή ανώτερη μεσοαστική και αστική ομάδα επιχειρηματιών που προσκολλώνται όλο και περισσότερο στο κράτος. Ουσιαστικά, το κράτος όπως ενισχύει τη μεσαία τάξη, στηρίζει και ανώτερα κρατικοδίαιτα στρώματα.

Ωστόσο, η κρατική παρέμβαση για την ενίσχυση της μεσαίας τάξης δε περιορίζεται μόνο στα συνδικαλιστικά κελεύσματα, τα επαγγελματικά προτάγματα και τη γραφειοκρατία. Ο λαϊκισμός επεκτείνεται από τον πολιτικό λόγο στα υπόγεια των πολιτικών και βουλευτικών γραφείων με την εκούσια υπόσχεση διορισμών, ως τη φοροδιαφυγή. Πράγματι, το κράτος επί τρεις δεκαετίες μοιάζει να αδιαφορεί παντελώς για τη φοροδιαφυγή. Η κρατική μηχανή υπό το πρίσμα της γραφειοκρατίας και μιας ασυνείδητης υπαλληλικής κοινωνικής αλληλεγγύης, δεν κινείται σε ρυθμούς νομιμότητας και είσπραξης οφειλών. Οι πολιτικές ηγεσίες μένουν μόνο απλοί παρατηρητές, ακόμα και στην εποχή ανάπτυξης των νέων τεχνολογιών.

Βέβαια, το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό. Εμφανίζεται σχεδόν των υπό ανάπτυξη κοινωνιών (εξού και η ενσωμάτωση του ΦΠΑ ως έμμεσου φόρου στην αρχική τιμή του προϊόντος). Η κρατική αρωγή προς τη φοροδιαφυγή και μη υλοποίηση των σχετικών διατάξεων, ουσιαστικά στοχεύει στη στήριξη των μεσαίων στρωμάτων. Η μεταμοντέρνα Ελληνική Πολιτεία ακολουθώντας την παραδοσιακή λογική αποφεύγει την είσπραξη χρεών από μεσοαστούς -όπως βέβαια και από αστούς. Στην ουσία η κρατική μηχανή στηρίζεται -εκτός από τον εξωτερικό δανεισμό- στην κατανάλωση της μεσαίας τάξης μέσω του ΦΠΑ και των άλλων έμμεσων φόρων και στην προείσπραξη των φόρων που αναλογεί στους υπαλλήλους της (το αντίτιμο του υπόγειας διαδρομής διορισμού). Και φυσικά η τακτική αυτή δεν αποτελεί παρά ένα άλλο πρόσωπο του σύγχρονου πολιτικού λαϊκισμού.

Και τούτο το φαινόμενο διακρίνεται στο σύνολο σχεδόν της οικονομικής ζωής της ελληνικής κοινωνίας. Τα ίδια τα μέσα επικοινωνίας παρά τη σκανδαλοθηρική τακτική τους, αντιλαμβάνονται τη σημασία της φοροδιαφυγής για τους μεσοαστούς. Αυτοί στηρίζουν την αγορά μέσω των διαφημίσεων τα ίδια.

Βέβαια, η Κεντρική Εξουσία δεν έμεινε μόνο στη φοροδιαφυγή. Σε πολλές περιπτώσεις έφτασε στην πλήρη νομιμοποίηση της φοροδιαφυγής και του μαύρου χρήματος. Οι περιορισμένοι έλεγχοι, ο λαϊκισμός και η δυσκολία/αποφυγή να αντιταχθεί η πολιτική ηγεσία σε μια παράδοση δεκαετιών, έδωσε θεσμικό χαρακτήρα στην επένδυση του μαύρου χρήματος, σε μία στρεβλή λογική στήριξης της ανάπτυξης. Στην ίδια ακριβώς λογική εντάσσονται και οι αβλεψίες του κράτους στην κατασπατάληση των κοινοτικών επιδοτήσεων και τη διασπάθιση των ευρωπαϊκών προγραμμάτων στήριξης. Αυτό έδινε βέβαια και την άδεια να ενεργήσει αναλόγως και το τραπεζικό κεφάλαιο.

Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα απόκτησης άδειας ταξί ή φορτηγού και αγοράς κατοικίας. Οι άδειες τούτες τυπικά ήταν πολύ κατώτερες της πραγματικής εμπορικής τους αξίας, αλλά το κράτος εθελοτυφλούσε μπροστά στη διακίνηση τεράστιων ποσοτήτων μαύρου χρήματος. Περισσότερο θα το παρομοιάζαμε με θεσμοθετημένη διαφθορά. Όχι μόνο οι εφορίες δεν αναζητούσαν την προέλευση τέτοιων περιουσιακών στοιχείων, αλλά και οι τράπεζες δανειοδοτούσαν ελεύθερα, εν γνώσει της παρανομίας που υποστήριζαν. Ομοίως και η αγορά κατοικίας όπου εμφανίζεται ο τραγέλαφος δύο διαφορετικών τιμών, της αντικειμενικής (sic) και της εμπορικής, με τεράστιες αποκλίσεις μεταξύ τους. Οι δε τράπεζες συνείσφεραν στη νομιμοποίηση της διαφθοράς και της επένδυσης του φοροδιαφεύγοντος εισοδήματος.

Φυσικά, τόσα στα ανωτέρω παραδείγματα, όπως και σε άλλα φαινόμενα νομιμοποίησης της φοροδιαφυγής, στόχος ήταν η στήριξη της κατανάλωσης και η κίνηση της αγοράς, η πολυπόθητη ανάπτυξη. Το τραπεζικό κεφάλαιο ενισχύθηκε, η μεσαία τάξη έζησε το αμερικάνικο όνειρο και ξεπέρασε τις αλυσίδες του προλεταριάτου, η εθνική κι ευρωπαϊκή βιομηχανία είχε έτοιμες αγορές.

διαβάστε επίσης:Σχηματική απεικόνιση  

και διαστρωμάτωση της μεσαίας τάξης

το ιδεολογική και πολιτική τοποθέτηση των μεσοαστών
και  η αριστερή ρητορική για τη μεσαία τάξη