Ανδρέας Κάλβος, ένας επαναστάτης

Ένας από τους πιο αγαπητούς σ’ εμένα ποιητές είναι ο Ανδρέας Κάλβος. Αφορμή για την ανάρτηση αποτέλεσε η δημοσίευση ενός αποσπάσματος από την 7η ωδή του Κάλβου στο facebook μιας καλής φίλης.

Ο Ανδρέας Κάλβος μέχρι τις αρχές του Κ΄ αιώνα ήταν παντελώς άγνωστος στο ελληνικό κοινό. Αν και πολυπράγμων ο εξαιρετικά ιδιόρρυθμος Ζακυνθυνός ποιητής, δεν άφησε πολλά ποιήματα και αυτά δεν προσπάθησε ποτέ να τα προβάλει ώστε να αναγνωριστεί η γραφή του. Γέννημα του ΙΘ΄ αιώνα -σύγχρονος του Σολωμού- είναι άμεσα επηρεασμένος από τη νεοκλασικιστική του παιδεία και το ρομαντισμό. Στην ποίησή του όμως αυτό που διακρίνεται εντονότερο είναι οι καρμποναρικές διαθέσεις σε απόλυτη σύνδεση με τον αρχαιοελληνικό στοιχείο (δραματουργία, παγανισμό, ερωτισμό, λυρικότητα) και τις λαϊκές ανάγκες. Ιδιόρρυθμος και ποιητικά ποτέ δεν επέλεξε αν τελικά ήθελε δημοτική ή αρχαΐζουσα. Πάντα κινούνταν ανάμεσα στις δύο γλωσσικές ποικιλίες. Αυτός ήταν κι ένας λόγος που γρήγορα ξεχάστηκε, παρά τις ανατρεπτικές του ιδέες.

Δεν ήθελα να δώσω όμως έκταση ούτε στα φιλολογικά ούτε στα βιογραφικά του στοιχεία. Σήμερα πια υπάρχουν τόσες ιστοσελίδες σχετικές που απλά googlάρετε το όνομα του ποιητή και βρίσκεται ό,τι θέλετε. Σημασία για μένα είχε το ανατρεπτικό του πνεύμα. Βέβαια, ας σημειώσω ότι το αστείο με τον Κάλβο είναι πως σήμερα πια τον έχουν ανακαλύψει και οι αριστεροί, αν και μιλάμε για ένα γνήσιο εκφραστή των αστικών ιδεολογιών.

Η μανία του κατά της τυραννίας, το μίσος του κατά των βασιλέων και μοναρχών. Είναι ίσως ο πιο ριζοσπαστικός ποιητής της νεοελληνικής ποίησης. Οι επαναστατικές και πολιτικές του ιδέες αποτυπώνονται πιο δυνατά στα ποιήματά του κι από του Ρίτσου ή του Αναγνωστάκη. Δεν έφτασε στο σημείο να εκφράζει έντονα κοινωνικές ανησυχίες -με τη στενή έννοια του όρου-, αλλά περιορίστηκε σχεδόν αποκλειστικά στον πολιτικό μετασχηματισμό της ευρωπαϊκής κοινωνίας.

Ο Κάλβος δεν είναι Έλληνας. Είναι πάνω από όλα Ευρωπαίος, ένας παγκόσμιος πολίτης, ένας θιασώτης των αρχών της Γαλλικής Επανάστασης. Ουσιαστικά οι Ωδές του θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως η ποιητική γραφή της Ελληνικής Νομαρχίας. Οι δε Βρετανοί τον θεωρούν ως τον έλληνα Βύρωνα. Για μένα είναι ένας επαναστάτης που δεν τόλμησε ποτέ να σκύψει το κεφάλι του είτε σε ξένους είτε σε ντόπιους δυνάστες.

Δεν είναι ένας μεταφυσικός ποιητής, απορροφημένος στη θέαση της Ιδέας. Αντίθετα,καταφρονεί τα φθαρτά και τα αισθητά. Η ποίησή του δε βρίσκεται πάνω από τα εγκόσμια, ούτε είναι ασυγκίνητη και απαθής. Απεναντίας ενδιαφέρεται μόνο για τα εγκόσμια. Αναλώνεται στον αγώνα της δραματικής πορείας προς τη λύτρωση, στο πάθος της ελευθερίας. Είναι μία ποίηση επικεντρωμένη στις «ιακωβινικές» και «καρμποναρικές» αξίες της Ελευθερίας και της Αρετής -στο πολιτικό πρότυπο των Ροβεσπιέρου και Σαιν Ζυστ. Μέσα στην Καλβική ποίηση δένονται το μελαγχολικό με το αυστηρό στοιχείο, το ρομαντικό με το επικό, τα παγανιστικά και αρχαιοελληνικά πρόσωπα και σύμβολα με την έντονη επαναστατικότητα και τον υπό διαμόρφωση ακόμα πατριωτισμό της εποχής του.

Το πιο γνωστό ίσως ποίημά του είναι το “εις Σάμον” της τετάρτης ωδής, με το γνωστό σε όλους στίχο "θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία", όταν πιο μπροστά στην ίδια αρχική στροφή σημειώνει πως όσοι φοβούνται το χέρι των τυράννων ας μείνουν για πάντα δούλοι ("όσοι το χάλκεον χέρι / βαρύ του φόβου αισθάνονται,/ζυγόν δουλείας ας έχωσι").

Το δικό μου αγαπημένο ποίημα όμως είναι το “εἰς Ἀγαρηνοὺς” (ωδή όγδοη), όπου κατηγορεί με περισσό μίσος κι ειρωνεία τους τυράννους τάχα ευεργέτες, ως άδικους, αχόρταγους για πλούτο που κλέβουν από τον ιδρώτα των λαών, φιλοπόλεμους κλπ. Ίσως το πιο δυνατό σημείο του ποιήματος τούτου είναι η 21η και 22η στροφή, όπου καταριέται τον εαυτό του να πέσει στο βάραθρο αν τυχόν ατιμάσει τα γόνατά του και προσκυνήσει κάποιο τύραννο.