Η διδασκαλία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ως καλλιτεχνικό αντικείμενο

γράφτηκε για τοβιβλίο.net και δημοσιεύτηκε στο tvxs.gr

Θεωρούμε φυσιολογικό σήμερα -και από πολλούς αναγκαίο- να διδάσκεται στο σχολείο το μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (είτε με τη μεσοεκπαιδευτική μορφή είτε ως ανθολόγιο στην πρωτοβάθμια βαθμίδα). Και δε θα διαφωνήσουμε καθόλου με αυτή τη διαπίστωση, ιδίως σήμερα που βαλλόμαστε πανταχόθεν από την υποκουλτούρα του ποπ και την ώρα που πολιτιστική αγωγή είναι ουσιαστικά ανύπαρκτη.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι ένα βασικό ζήτημα που συχνά ξεχνάμε όταν μιλάμε για πολιτισμική εκπαίδευση είναι ότι μένουμε μόνο στη διδασκαλία των Καλών Τεχνών, παραβλέποντας ότι η Νεοελληνική Λογοτεχνία αποτελεί ένα διδακτικό αντικείμενο από τον κύκλο της Τέχνης. Το ότι παραβλέπουμε ένα μάθημα που από δεκαετίες έχουμε εισαγάγει στο ελληνικό σχολείο, αποτελεί ταυτόχρονα και τεκμήριο ότι δεν το βλέπουμε καν ως καλλιτεχνικό, αλλά αυθαίρετα φιλολογικό. Το μάθημα, ειδικά στο Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, μέσα από το γνωστό τρόπο ανάλυσης έχει χάσει κάθε καλλιτεχνική λάμψη κι έχει μετεξελιχθεί σε ένα ακόμα μάθημα στείρας κρίσης και κενό δημιουργικής σκέψης, με ευθύνη κυρίως του αναλυτικού προγράμματος, αλλά και δασκάλων.

Το ίδιο το αναλυτικό ουσιαστικά βλέπει το αντικείμενο ως μάθημα γνώσης που οφείλει να τεθεί στην εξεταστική αξιολόγηση της δοσμένης από τον εκπαιδευτικό ανάλυσης. Ωστόσο, οι πληθωρικές φιλολογικές αναλύσεις κάνουν το αντικείμενο όχι μόνο βαρετό, αλλά και ξένο προς τους μαθητές που το βλέπουν ως μάθημα "αποστήθισης".

Ακόμα και οι φιλόλογοι λησμονούν ότι πρόκειται για ένα καλλιτεχνικό αντικείμενο, για έργα του λόγου με στόχο να μεταφέρουν μηνύματα και συναισθήματα. Αγκυροβολούν στη λογική των αναλύσεων -με τις γνωστές ασύμβατες προς τον ψυχοσυναισθηματικό κόσμο των μαθητών διδακτικές μεθόδους- με τη στειρότητα που διδάσκονται η αρχαιοελληνική γραμματική και το συντακτικό. Παραβλέπουν μέσα στην αυστηρότητα του αναλυτικού προγράμματος και την ευκολία της έτοιμης ύλης ότι κάνουμε λόγο για κείμενα ζωντανά.

Έτσι, αναπόδραστα τίθεται το ερώτημα, τι μπορούμε να κάνουμε. Πώς θέλουμε ένα νέο αναλυτικό πρόγραμμα; Ποια διδακτική προσέγγιση επιθυμούμε και τι μπορούμε να κάνουμε στο πλαίσιο του υπάρχοντος αναλυτικού;

Αποτελεί επιτακτική ανάγκη, το αντικείμενο να αποκτήσει την καλλιτεχνική του αίγλη. Να ξεφύγει από τις στείρες αναλύσεις και να δώσει έμφαση στην λογοτεχνική παραγωγή των μαθητών και τις δικές τους αναλύσεις. Έχει ιδιαίτερη σημασία να δοθεί ο λόγος στους μαθητές και το πώς αυτοί εκλαμβάνουν ένα έργο, τι εισπράττουν συναισθηματικά, πώς αντιλαμβάνονται το θιγόμενο θέμα και πώς το συνδέουν με το σήμερα. Έτσι, τα λογοτεχνικά έργα μπορούν να αποτελέσουν αφορμή για συγγραφή κειμένων ιδεών και μαθητικών προσεγγίσεων του ζητήματος που θίγει ένας λογοτέχνης.

Παράλληλα, αντί να κινείται γύρω από έτοιμες -δασκαλοκεντρικές- αναλύσεις, είναι δυνατόν το μάθημα να αποτελέσει το έναυσμα για συγγραφική παραγωγή των ίδιων των μαθητών. Με τη μορφή της αξιολόγησης ή ενός ενδοσχολικού (γιατί όχι και δημοτικού) φεστιβάλ είναι εφικτό να κινητοποιηθούν οι νεαροί προς τη συγγραφή λογοτεχνικών κειμένων, να παίξουν με τις λέξεις, να γράψουν ποιήματα, διηγήματα ή νουβέλες.

Μάλιστα τούτη η πρόταση καλύπτει και δύο βασικές παιδαγωγικές ανάγκες. Από τη μια το μάθημα ξεφεύγει από τη στειρότητα των παραδοσιακών αναλύσεων και των εξετάσεων. Η αξιολόγηση δε θα γίνεται με τα κλασσικά διαγωνίσματα, αλλά μέσα από την παραγωγή λόγου που θα επιλέξει ο μαθητής.

Ταυτόχρονα, από την άλλη, δίνεται η ευκαιρία στους μαθητές χαμηλών επιδόσεων να αγαπήσουν το μάθημα και γενικότερα την παραγωγή γραπτού λόγου, ενισχύοντας τη βαθμολογία τους ή στη χειρότερη των περιπτώσεων, απολαμβάνοντας μία αναγνώριση της προσπάθειάς τους από τη σχολική κοινότητα ωθώντας τους να προσπαθήσουν ακόμα περισσότερο (από τη συγκριτική αποθάρρυνση των χαμηλών βαθμών).

Η διδασκαλία οφείλει να είναι βιωματική, δημιουργική και διαθεματική. Έτσι, θα είναι ευκολότερη η εκμάθηση των τεχνικών που χρησιμοποιούν οι λογοτέχνες, των σχημάτων λόγου κλπ. Αν το μάθημα γίνει δημιουργικό (και φυσικά μπορεί να γίνει συμμετοχικό και συνεργατικό), θα στραφεί στην έκθεση απόψεων και λογοτεχνικών ανησυχιών του μαθητή μπροστά στο κοινό της τάξης ή του σχολείου. Το διδακτικό αντικείμενο θα γίνει αγαπητό και θα έχει επιτευχθεί ο πραγματικός σκοπός της διδακτικής: η δημιουργική και κριτική αφομοίωση των βασικών αρχών της νεοελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής και η εξάσκηση των μαθητών στο γραπτό λόγο. 

Και τούτη η πρόταση συνδέεται άμεσα με τη διδακτική της νεοελληνικής γλώσσας στοχεύοντας στη βελτίωση του μαθητικού επιπέδου. Ήδη κατέχουμε μία από τις χειρότερες θέσεις διεθνώς στην κατανόηση και την κριτική απόδοση κειμένων ποικίλης χρήσης. Καταγράφεται –εμπειρικά και σε μελέτες- μία ιδιαίτερη αδυναμία άρτιας αναπαραγωγής λόγου σε ποικίλες κειμενικές ανάγκες (άρθρα, δοκίμια, προσεγγίσεις φαινομένων κλπ). Έτσι, η στροφή του αναλυτικού προγράμματος στην παρότρυνση των μαθητών να συγγράφουν άρθρα και λογοτεχνικά έργα στο πλαίσιο της διδασκαλίας της Νεοελληνικής Γλώσσας (λογοτεχνίας ή γλώσσας) θα συμβάλει καταλυτικά στη βελτίωση του γλωσσικού επιπέδου.