Φωκίων μου… αγαπημένε μου!… (κριτική παρουσίαση)

Πρόσφατα ήρθε στο χέρι μου το εξαιρετικό βιβλίο της Αθηνάς Μαραβέγια “Φωκίων μου… αγαπημένε μου!…”. Η αλήθεια είναι το βιβλίο δεν το γνώριζα, δεν έπεσε στην αντίληψή μου, ίσως και λόγω της εποχής που εκδόθηκε (2001) που δεν παρακολουθούσα την ελληνική λογοτεχνία, πόσο μάλλον τη σύγχρονη παραγωγή.

Το μυθιστόρημα περιδιαβαίνει τις δεκαετίες της ελληνικής μετανάστευσης στην Αφρική και με τρόπο εύληπτο καταδεικνύει οιονεί σημειώσεων τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι Έλληνες ήδη από τη δεκαετία του '20 στην Αιθιοπία. Βάσανα, κακουχίες, αγωνίες, πόλεμοι, σχέσεις με την πατρίδα και την ακμάζουσα αιθιοπική ελληνική παροικία καταγράφονται σε ένα βιβλίο 360 σελίδων.

Στην ουσία το βιβλίο διατρέχει το αφρικανικό μεταναστευτικό ρεύμα καθόλη τη διάρκεια του Κ΄ αιώνα. Ο Φωκίων, ο Βασίλης, η Μαρία, η κυρα-Αθηνά και η κυρα-Ελένη θα μπορούσε ο καθένας που βίωσε την ξενιτιά επί δεκαετίες. Από την πάμφτωχη Κεφαλονιά του 1920 στην μεσοπολεμική και άμεσα μεταπολεμική Αιθιοπία και από την Αιθιοπία πίσω στην Ελλάδα και την Κεφαλλονιά για ένα νέο ξεκίνημα.

Όταν το βιβλίο τελειώνει η ζωή του Φωκίωνα ζωντανεύει στη μνήμη γιατί ένας τέτοιος βίος είναι μάθημα ζωής για τον αναγνώστη. Επιλέγει στην αρχή της ζωής του να προκόψει με τις δικές του δυνάμεις και μένει πιστός στην επιλογή του ως το τέλος. Και το κάνει με κέφι, επιμονή, μεθοδικότητα και χιούμορ. Ένα χιούμορ που προσφέρει η συγγραφέας –οιονεί βιογράφος- αβίαστα, πηγαία. Αξιαγάπητος ο Φωκίων είτε μιλάει τις διαλέκτους της Ανατολικής Αφρικής είτε τα κεφαλλονίτικα. Κι αυτό γιατί σε κάθε γλώσσα που μιλάει καταφέρνει να ταυτίζει την ηθική με την αισθητική. Πολύ απλά και φυσικά το σωστό είναι και όμορφο.

Ο πρωταγωνιστής, πραγματικός αγωνιστής της ζωής, πολεμά καθημερινά για την επιβίωση και την αξιοπρέπεια. Τα συναισθήματα και οι προσπάθειες δημιουργίας και οικονομικής επιβίωσης κυριαρχούν μαζί με εικόνες της καθημερινότητας των Ελλήνων μεταναστών.

Αν και κέντρο της πλοκής παραμένει η Αιθιοπία, δεν είναι λίγες οι αναφορές σε σύγχρονα ελληνικά ή κεφαλλονίτικα (πατρίδα του Φωκίωνος) συμβάντα (Β΄ Παγκόσμιος, σεισμός και πυρκαγιά του '53, καταστροφή του νησιού με τη μεγάλη πυρκαγιά κατά τη δεκαετία του 1980) σε στα τοπικά πολιτικά ζητήματα (ανεξαρτητοποίηση των Αφρικανών, εμπλοκή των Μεγάλων Δυνάμεων σε κάθε ευκαιρία).

Δε θα ήταν σφάλμα να χαρακτηρίσουμε το έργο ως μυθιστορηματική απόδοση καταγραφών ενός ημερολογίου ή ως το τριτοπρόσωπα δοσμένο απομνημόνευμα ενός Έλληνα μετανάστη. Η γλώσσα της συγγραφέως ρέουσα και ευχάριστη. Η ζωντανή γλώσσα (του κεφαλλονίτικου ιδιώματος και των ανατολικοαφρικανικών διαλέκτων) προσφέρει μια φυσικότητα στους διαλόγους και τέτοια παραστατικότητα συμβάλλοντας στην ανεμπόδιστη ανάγνωση του μυθιστορήματος.

Η λιτότητα του λόγου συμπλέκεται με τα αφηγηματικά σχήματα και τους αναχρονισμούς. Μεταχρονίες, προλήψεις και προοικονομία αξιοποιούνται σε κάθε ευκαιρία, κάνοντας το κείμενο να “τρέχει” ανεμπόδιστα κι ευχάριστα. Η αφήγηση έχει εξωτερική εστίαση με έναν αφηγητή παντογνώστη και μη συμμετέχοντα, παρότι κεντρικός ήρωας θα μπορούσε να είναι ο αφηγητής. Τα αυτοβιογραφικά στοιχεία συμπλέκονται με τη μυθοπλασία, οι κοινές εμπειρίες προσωποποιούνται σε ήρωες φανταστικούς κάνοντας το μυθιστόρημα να μοιάζει με την προσωπική ιστορία της συγγραφέως και της οικογένειάς της.