Αναγκαιότητα το άπλωμα των δημοκρατικών θεσμών και της ανάπτυξης συμμετοχικών θεσμών

Στο προηγούμενο άρθρο αναφερθήκαμε στην αναγκαιότητα απλώματος των δημοκρατικών θεσμών και την ανάπτυξη της συμμετοχικών θεσμών. Ας σημειώσουμε όμως προκαταβολικά ότι δεν αναφερόμαστε σε κάποια συμμετοχική δημοκρατία, αλλά σε μία κινηματική της διάσταση, στην κινηματική δημοκρατία όπως την αναπτύξαμε στο βιβλίο μας για την Τοπική Αυτοδιοίκηση[1].

Σήμερα περισσότερο από ποτέ είναι ανάγκη, να αναπτυχθούν νέοι θεσμοί στο πλαίσιο του ίδιου του πολιτεύματος[2]. Τα θετικά της μεγαλύτερης συμμετοχής των πολιτών δεν μπορούν να έχουν παρά θετικά αποτελέσματα, αφού όχι μόνο θα ενημερώνονται για τα βασικά προβλήματα ή κεντρικής επιλογής νομοσχέδια, αλλά θα έχουν την ευκαιρία να προτείνουν και ιδέες.

Το άπλωμα των δημοκρατικών θεσμών είναι η μεγάλη επίθεση της δημοκρατίας στο νεοφιλελευθερισμό. Όταν όλο και συχνότερα βλέπουμε προσπάθειες επέμβασης στις επιλογές εθνών, όταν μειώνεται η αποφασιστική λειτουργία θεσμικών οργάνων προς όφελος διμερών ή τριμερών συναντήσεων, τότε η ενίσχυση της δημοκρατίας είναι το μεγάλο μας όπλο. Η συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων, είναι η ευθεία απάντηση στις διορισμένες κυβερνήσεις και τις απαιτήσεις για συνταγματικές διατάξεις εξυπηρέτησης εξωθεσμικών παραγόντων.

Εξάλλου, οι θέσεις του νεοφιλελευθερισμού προσδίδουν μια κοσμική διάσταση στην εμπορευματοποίηση, με την έννοια της γενικής εμπορευματοποίησης κάθε δραστηριότητας και της υποταγής της στους κανόνες της αγοράς. Ο απολογισμός του νεοφιλελευθερισμού μέχρι σήμερα έχει να δείξει σωρεία ανατροπών στα παραδοσιακά κοινωνικά συστήματα και τους δημοκρατικούς θεσμούς και ο απολογισμός αυτός πρέπει να καταστεί προσωρινός. Δυστυχώς όμως αναμένονται νέα απορρυθμιστικά βήματα[3].

Και τελικά στόχος των προοδευτικών και των αριστερών πολιτών δεν μπορεί παρά να τεθεί το άπλωμα αυτό ακριβώς της δημοκρατίας και η ενίσχυση της συμμετοχής του Πολίτη. Αυτού που ολοένα τον μεταφράζουν σε ιδιώτη, σε κάποιον δηλαδή που ενεργεί ατομικίστικα. Ο Πολίτης όμως είναι το αποφασιστικό υποκείμενο σε μία δημοκρατία.

Οι πολίτες πρέπει να ενεργοποιηθούν, να αγαπήσουν τη γειτονιά τους, το συνάνθρωπο και να συνεργαστούν μαζί τους σε κοινούς στόχους. Πρέπει να συνευρεθούν και να καλλιεργήσουν την ιδέα μίας διαφορετικής πολιτικής, μιας πολιτικής που θα εξυπηρετεί τους λαούς κι όχι τις ελίτ. Γιατί σε μία δημοκρατική κοινωνία προέχει η ευημερία κι η ευμάρεια του Πολίτη κι όχι των ταξικών και υπερεθνικών επιχειρήσεων.

Είναι ηλίου φαεινότερο ότι η σημερινή αντιπροσωπευτική δημοκρατία έχει διανύσει πολλά βήματα. Ο λαός έχασε την εμπιστοσύνη του στις μεταπολιτευτικές δυνάμεις. Αναζητάται, λοιπόν, μία ευρύτητα στα όργανα λήψης αποφάσεων με τη συμμετοχή όλο και περισσότερων θεσμικών παραγόντων και Πολιτών.

Η αντιπροσώπευση έχει αποδείξει ότι συντηρεί το πελατειακό κράτος, το φανατισμό σε κόμματα ή την προσκόλληση σε βουλευτές, ενώ δεν ευνοεί το διαχωρισμό των εξουσιών (ειδικά μεταξύ νομοθετικού και εκτελεστικού σώματος). Ταυτόχρονα, όμως έχουμε πια την εμπειρία των αντιδημοκρατικών επιλογών κυβερνήσεων και κομμάτων που αποφασίζουν για θέματα πέραν του κοινωνικού συμβολαίου που υποτίθεται ότι συνήψαν βάσει της προεκλογικής τους ατζέντας. Και, άλλωστε, πόσο δημοκρατικό είναι να ανατίθεται/εκχωρείται σε βουλευτές το δικαίωμα να αποφασίζουν οιονεί αυτοκράτορες[4];

Η αναγκαιότητα είναι για τον γράφοντα πια πασιφανής. Η πρόταση που κατατίθεται δεν αναιρεί την αντιπροσώπευση. Αναζητά μία εναλλακτική για την εγρήγορση των πολιτών και την ενίσχυση της ίδιας της δημοκρατικής ιδέας. Εξάλλου, μία ευρύτερη συμμετοχή των πολιτών διασφαλίζει την κοινωνική συνοχή και μειώνει την κοινωνική αντιπολίτευση που φέρνει εσωταξικές συγκρούσεις και διασπαστικές κινήσεις.

Το κράτος δεν είναι μία επιχείρηση που ενεργεί από τα πάνω. Το κράτος είναι σύνολο ατομικοτήτων που οφείλουν να συναποφασίζουν… Η δημοκρατία που πηγάζει από τα κάτω περισσότερες φορές από μία εκλογική αναμέτρηση ανά τετραετία, είναι το πολίτευμα που μπορέι να βαθύνει τις σχέσεις του πολίτη με την πολιτική, να φέρει νέα πρόσωπα στην επιφάνεια και κυρίως να αναπτύξει νέες ιδέες. Στο κάτω κάτω, δημοκρατία δεν είναι παρά η επικράτηση των θέσεων του λαού. Ποιος όμως φοβάται το λαό και το άπλωμα της δημοκρατίας;

Ο Aronowitz σημειώνει ότι επικράτησε η πεποίθηση ότι η δημοκρατία είναι μόνιμη. Σύμφωνα με αυτό το ιδεολογικό δόγμα τα ζητήματα που αφορούν μία καλύτερη ζωή θα επιλυθούν μέσω των εδραιωμένων πολιτικών και οικονομικών δυνάμεων, μέσω των θεσμών[5].

Ωστόσο, η δημοκρατία δε γνωρίζει δόγματα και μονιμότητα. Θέτει τα πάντα υπό αμφισβήτηση, απορρίπτει με τη δράση τους θεσμούς εκείνους που δεν την εξυπηρετούν. Ιδεολογήματα περί μόνιμου συστήματος εκφράζουν την αγωνία των δημοκρατών για τα νέα οράματα που θα αμφισβητήσουν την κυριαρχία τους[6]. Η ενίσχυση της δημοκρατίας με ένταξη περισσότερων πολιτών στις θεσμικές και πολιτειακές της δομές μπορεί να πιέσει το συντηρητικό πολιτικό φάσμα αμφισβητώντας τις ίδιες τις αρχές τους. Μπορεί όχι μόνο να αναδείξει την αδικία της μετανεωτερικότητας, αλλά και να αντιπαραθέσει μικρές λύσεις για την καθημερινή ζωή και στόχους εθνικούς.

Είναι πράγματι εντυπωσιακό φιλελεύθεροι πολίτες ή μεταρρυθμιστές να αρνούνται επέκταση των δημοκρατικών και συμμετοχικών θεσμών. Ένας συνδυασμός αμεσοδημοκρατικών θεσμών, αντιπροσωπευτικών και συμμετοχικών ουσιαστικά ενισχύει το ίδιο το πολίτευμα και λειτουργεί στο πλαίσιο των αρχών του ιστορικού φιλελευθερισμού. Όποιος έχει εμπιστοσύνη στο λαό, δεν μπορεί παρά να συμφωνήσει. Εκτός αν ελιτίστικα εκτιμάται πως η αντιπροσώπευση κατάντησε προβληματική μόνο λόγω προσώπων ή κομμάτων. Εκτός αν πράγματι φοβούνται τη συμμετοχή του λαού.

---

[1] βλ. Τοπική Αυτοδιοίκηση, προοπτικές ανάπτυξης των τοπικών κοινωνιών, Θεσσαλονίκη 2011.

[2] Δεν προτείνουμε διαφορετικό πολίτευμα με την ελπίδα ότι οι αντιδράσεις θα είναι λιγότερες από μία ριζική πολιτειακή αλλαγή .

[3] Δήμου Χλωπτσιούδη, Τοπική Αυτοδιοίκηση, προοπτικές ανάπτυξης των τοπικών κοινωνιών, σελ. 40

[4] Στην κλασσική Αρχαιότητα η εκκλησία του δήμου εξέλεγε αυτοκράτορες, δηλαδή πρεσβευτές εν λευκώ εξουσιοδοτημένους, για βασικά ζητήματα. Αυτοί οι πρεσβευτές είναι αποφασιστικό δικαίωμα για το μέλλον της πόλης (πχ σύναψη ειρήνης).

[5] St.  Aronowitz, Τα όρια της σοσιαλδημοκρατίας.

[6] Δήμου Χλωπτσιούδη, ό.π, σελ. 39.