Σκέψεις για τα αίτια της κρίσης

 Τα αίτια της κρίσης δεν είναι και τόσο εύκολο να εντοπιστούν, ακόμα και μετά από μία σχεδόν πενταετία. Μια απλοϊκή ερμηνεία αποδίδει τούτη την αλλαγή πολιτικής στην επιθυμία των υπερεθνικών επιχειρήσεων να συγκεντρώσουν αυτές τον παγκόσμιο πλούτο στην κορυφή της πυραμίδας μέσω του χρηματιστικού κεφαλαίου. Ωστόσο, η συγκέντρωση του χρήματος δεν αποτελεί στην πραγματικότητα αιτία, αφού τούτο ίσχυε και τα προηγούμενα χρόνια και μάλιστα επιτυγχάνονταν σε μεγαλύτερο βαθμό.

Η κρίση δεν οφείλεται σε κάποια εσφαλμένη ρύθμιση του μηχανισμού του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Κάθε αιτιολόγηση φέρει μέσα της μια συγκεκριμένη ταξική οπτική και μεροληψία, κάθε προσέγγιση στηρίζεται και σε διαφορετικές προτεραιότητες. Η συζήτηση περί «ενοχής» και η αναζήτηση «του ενόχου» για την κρίση μόνο σε λογικά παράδοξα και σχηματικές ανορθογραφίες οδηγεί τελικά.

Η δε εστίαση στο δημόσιο χρέος ως αιτία και όχι ως αποτέλεσμα της νεοφιλελεύθερης ρύθμισης οδηγεί τους θιασώτες αυτής της άποψης σε παραδοξολογίες και καινοφανείς ασυμμετρίες. Η εύκολη λύση βρίσκεται στη σύνδεση του χρέους με τη διαφθορά που αναμφισβήτητα υπάρχει. Όσο όμως και αν πρόκειται για υπαρκτές όψεις της κρατικής (κακο)διαχείρισης, μπορούν να αιτιολογήσουν μόνο ελάχιστο μέρος του χρέους και απενοχοποιούν ουσιαστικά τη βασική συνιστώσα του προβάλλοντας το βολικό σύνθημα φέρτε πίσω τα κλεμμένα.

Προβληματική είναι όμως και μια περισσότερο προσεκτική προσέγγιση που ανιχνεύει τη γενεαλογία του χρέους και εντοπίζει ιστορικά την πορεία διόγκωσής του. Η λογική αυτή τροφοδοτείται από την αντίληψη ότι γενικώς έχουμε την τάση να καταναλώνουμε περισσότερα από όσα παράγουμε. Λες και η δημοκρατία δε στηρίζεται στην ίδια την κατανάλωση, το δανεισμό και δεν επέτρεψε την ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος για αυτό ακριβώς το λόγο.

 Η διαφθορά μικρό ποσοστό του χρέους αιτιολογεί, ούτε θα καταδείξει ως ένοχη την αλόγιστη κατανάλωση των «πληβείων» που μπήκαν στο προσκήνιο τη δεκαετία του ’80. Αντιθέτως θα καταδείξει ότι η σκανδαλώδης φοροασυλία των δημοκρατών στη δεκαετία του ’90 και τις αρχές του ΚΑ΄ αιώνα, όπως ακριβώς γινόταν σε όλη την ΕΕ. Η σημερινή προσαρμογή στηρίζεται κατά βάση στην περικοπή των δαπανών, ενώ φυσιολογικά τα έσοδα συνεχίζουν να υπολείπονται συστηματικά των όλο και περισσότερο μειωμένων προβλέψεων μέσα στην κρίση. Λογικό, μιας και το διαθέσιμο έσοδο των εχόντων περιορίζεται επειδή δανείζουν το «πτωχευμένο» κράτος.

Η αναζήτηση του φταίχτη εκτός από τη συγκάλυψη των πραγματικών αιτίων της σημερινής κρίσης έχει όμως και μια πολύ σοβαρότερη συνέπεια. Η αναζήτηση ενόχων στη βάση της ιδεολογίας του δικαίου στηρίζεται στην αποδοχή της ιδέας ότι η κοινωνία συντίθεται από μεμονωμένα άτομα, υποκείμενα δικαιοπραξιών, που μπορούν να χαρακτηριστούν σύννομες ή παραβατικές στη συνέχεια. Η έμμεση όμως παραδοχή ενός υπερταξικού κοινού συμφέροντος αποτελεί το πρώτο βήμα για μια ατέρμονη πορεία που στο βάθος της βρίσκεται η συλλογική ενοχή[1].

Η Τζαγιάτι Γκος[2] σημειώνει ότι το πρόβλημα στην Ευρώπη δεν είναι ότι η Ελλάδα δεν είναι φρόνιμη ή ότι η οικονομία τη Ισπανίας βρίσκεται σε μαύρα χάλια. Το πρόβλημα είναι ότι η Γερμανία κάνει αυτό ακριβώς που κατηγορούμε την Κίνα ότι πράττει. Διατηρεί, δηλαδή, πολύ μεγάλο εμπορικό πλεόνασμα. Επιτυγχάνει υψηλή παραγωγικότητα χωρίς να αυξάνει τους πραγματικούς μισθούς κι έτσι κάνει ολόκληρη την ΕΕ λιγότερο ανταγωνιστική απέναντί της.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στη Γερμανία οι ονομαστικές αυξήσεις ήταν 7% όταν στην ευρωζώνη έφταναν το 27%. Με αυτή τη διαφορά λογικό ήταν οι άλλες χώρες να υστερούν σε ανταγωνιστικότητα μισθών και η γερμανική οικονομία να βρίσκεται πι ανταγωνιστική. Στην ουσία, δηλαδή, ο γερμανικός ηγεμονισμός ήρθε όχι μέσα από την παραγωγικότητα, αλλά μέσα από τη μείωση των μισθών σε βάρος των Γερμανών πολιτών.

---

[1] Κοινό συμφέρον και η αδύνατη ηγεμονία της αριστεράς, Θέσεις,  τ. 115, Απρίλιος - Ιούνιος 2011%)

[2] Τζαγιάτι Γκος, Συνέντευξη στο Real News Network, 22/04/2010.