κωπηλατώντας στην τρικυμία της γνώσης

γράφτηκε για το tvxs.gr

Εν μέσω κρίσης και υπό το πρίσμα των νέων ιδεολογικών αντιλήψεων για την Παιδεία ως μεταφορέα γνώσης, το σχολείο γίνεται ο βασικότερος (αντι)μεταρρυθμιστικός παράγοντας των επόμενων δεκαετιών. Και τούτο διότι είναι εκείνο ο βασικότερος πυλώνας του κράτους που επενδύει στο μέλλον της κοινωνίας, διαμορφώνοντας τις αυριανές σχέσεις εργασίας και την αντιληπτική δεξιότητα των πολιτών.

Δεν πρέπει να λησμονούμε πως στόχος κάθε εκπαιδευτικού συστήματος είναι η αναπαραγωγή του status quo, των κυριαρχικών σχέσεων και του κοινωνικών ηθών. Βασικός στόχος του εκπαιδευτικού συστήματος είναι να κάνει τα παιδιά να πιστεύουν και να σκέφτονται ακολουθώντας τα κρατούντα κοινωνικά δόγματα. Δεν ενδιαφέρεται να υποστηρίξει την αυθόρμητη ανάπτυξη των ικανοτήτων του παιδιού, δεν το αφήνει ελεύθερο να αναπτύξει τις φυσικές του ανάγκες, τις πνευματικές και ηθικές. Στοπεύει μόνο να του επιβάλει μια διαφορετική σκέψη έτσι ώστε να διατηρηθεί για πάντα το σημερινό καθεστώς, θέλει να δημιουργήσει ένα άτομο στενά προσαρμοσμένο στον κοινωνικό μηχανισμό (Φερρέρ).

Και ενώ συνταγματικά κατοχυρώνεται ότι η βασική επιδίωξη της εκπαίδευσης είναι η πολύπλευρη ανάπτυξη του μαθητή ως ολότητα και η ενίσχυση της διαδικασίας ανακάλυψης και διαμόρφωσης του εαυτού του, παραβλέπεται συνεχώς από κάθε μεταρρυθμιστική αναφορά η σχολική αποτυχία. Και τούτο διότι το σχολείο αντί να παραγάγει ολόπλευρη παιδεία, μετατράπηκε σε ανούσιο και στείρο μεταφορέα γνώσης. Έχει γίνει κτήμα όλων ότι στο σχολείο πηγαίνουμε για να μάθουμε.

Ξεχνάμε όμως τελικά πως μόρφωση είναι ό,τι απομένει αν αφαιρέσουμε τη γνώση (Φράγκου), πως η παιδεία ξεπερνά τις γνώσεις που αποδεικνύεται ότι ποτέ δεν είναι αρκετές. Παραβλέπουμε πως τούτη περιλαμβάνει στο γενετικό της κώδικα την ίδια την κριτική ικανότητα και την αμφισβήτηση. Ωστόσο, με τον τρόπο που μεταδίδεται σήμερα, τελικά αντί να βοηθάει τα άτομα, μειώνει την πνευματική εξέλιξή τους. Δε δημιουργεί άτομα ωφέλιμα για την κοινωνία, σκεπτόμενους κι ενεργούς πολίτες, αλλά υπήκοους και καταναλωτές συνθημάτων, ανδράποδα των υφιστάμενων κοινωνικών σχέσεων ιεραρχίας.

Η σύγχρονη εκπαίδευση μονοδιάστατα παραμένει στη γνώση αδιαφορώντας για τις επιθυμίες του μαθητή. Η ίδια η σχολική αποτυχία συνδέεται άμεσα με τη γνώση περιθωριοποιώντας τις άριστες δεξιότητες των μαθητών. Το αναφαίρετο δικαίωμα για παιδεία μετεξελίσσεται σε δικαίωμα στη γνώση. Μία γνώση όμως τέτοιου όγκου και τόσο αποσπασματική (σε αντιδιαστολή προς τη διαθεματική σύνδεσή της και την ερευνητική διαδικασία), ώστε καταντά άχρηστη και περιορισμένης χρήσης.

Ας υπογραμμίσουμε όμως ότι η γνώση δεν πρέπει να συνδέεται με τον επαγγελματικό προσανατολισμό ούτε να έχει χρησιμοθηρικό χαρακτήρα. Η πολύπλευρη γνώση αποτελεί αναγκαιότητα σε ένα παιδευτικό σύστημα που επιμένει στις αξίες του ανθρωπισμού. Ωστόσο, το σύστημα σήμερα δεν εφοδιάζει τους ανήλικους με ικανότητες διαχείρισής της και μελλοντικού εμπλουτισμού της (έρευνα, αυτομόρφωση, κατάρτιση). Η επιβολή των πάσης φύσεως συνεχών εξετάσεων προσδίδει μία χρησιμοθηρική διάσταση στην εκμάθηση (απλά για να γράψουμε καλά) και ουσιαστικά αποθαρρύνει το μαθητή από το να την κατανοήσει και να την κάνει κτήμα του.

Στο πλαίσιο της οξυμένης οικονομικής κρίσης και υπό το βάρος λανθανόντων μηνυμάτων για την αξία του ατόμου και το μέλλον του παιδιού σε μία κοινωνία ανέργων, δίνουμε ακόμα μεγαλύτερη αξία στη γνώση ως αυτοσκοπό, χωρίς να διαβλέπουμε τη σημασία του ανθρωπιστικού περιεχομένου που πρέπει να να τη διακρίνει. Αδυνατούμε να την προσεγγίσουμε μέσα από το πρίσμα της αντίληψης που τη θέλει μέσο για την εξέλιξη της κοινωνίας και των ατόμων και την αντιλαμβανόμαστε ως το μοναδικό εργαλείο μελλοντικής επιβίωσης του μαθητή.

Κι όμως η επιστημονική γνώση μακριά από τον Άνθρωπο και τη γενική διαθετική μόρφωση μένει στείρα, μακριά από την εμβάθυνση στις αιτιώδεις σχέσεις επιστήμης-κοινωνίας μένει κενό γράμμα που κουράζει ακόμα περισσότερο. Η γνώση ως επαγγελματικό εφόδιο χάνει το ρόλο της σε ένα σχολείο που αδιαφορεί για την καλλιέργεια δεξιοτήτων και την ανάπτυξη ικανοτήτων. Μετατρέπει -με τρόπο βασανιστικό- τα παιδιά σε ένα φορητό μηχάνημα εξισώσεων και νεκρών γλωσσικών τυπολογιών, καθιστώντας τα παιδιά έρμαιο συντηρητικών αξιών, κρίκους στην αλυσίδα του κοινωνικού κανιβαλισμού και της αναθεωρημένης ατομικιστικής κοινωνικοδαρβινιστικής αντίληψης. Τα θέτει στο κοινωνικό περιθώριο χωρίς ενδιαφέρον για τις εξελίξεις που συντελούνται γύρω τους, χωρίς διάθεση για αποδοχή του διαφορετικού και συνεργασία με τον Άλλο.