περί της θανατικής καταδίκης

Τα τελευταία χρόνια όλο και πιο συχνά ακούγονται -συνήθως σε τηλεοπτικές εκπομπές από πολίτες ή ενίοτε και δημοσιογράφους- θέσεις υπέρ της θανατικής καταδίκης ορισμένων συλληφθέντων που φέρονται ως εγκληματίες βαρέων κακουργημάτων. Ειδικά μετά από συλλήψεις βιαστών, παιδεραστών και σκληρών δολοφονιών η παραπάνω θέση ενισχύεται όχι μόνο στα λόγια αλλά και στη συνείδηση πολλών ιδιωτών, που δε συμμετέχουν άμεσα ή έμμεσα συναισθηματική και σωματικά στο φερόμενο έγκλημα.

Μπορεί όμως να εφαρμόζεται μία τέτοια ποινή; Μπορούμε να επιτρέψουμε κάτι τέτοιο; Είναι αποδεκτή λύση η θανάτωση ενός καταδικασμένου για εγκλήματα; Η Παγκόσμια Διακήρυξη αναγνωρίζει το δικαίωμα του κάθε ατόμου στη ζωή του και αναφέρει κατηγορηματικά ότι δεν επιτρέπεται να υποβάλλεται σε βασανιστήρια ή σε σκληρή και εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία. Ωστόσο, η θανατική καταδίκη παραβιάζει τα κυριότερα αυτά ανθρώπινα δικαιώματα. Η ουσία, μάλιστα, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ότι σε κάθε εποχή και σε κάθε πολιτισμό (παρά τις όποιες νομικές διαφορές εκδίκασης ή ποινών) οφείλουμε να τα σεβόμαστε και κυρίως τα λεγόμενα θεμελιώδη (ζωής, περιουσίας, έκφρασης). Ορισμένα μέσα, δηλαδή, δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται για την προστασία της κοινωνίας, εφόσον με τη χρήση τους παραβιάζονται οι ίδιες αρχές που καθιστούν την κοινωνία άξια προστασίας (θανάτωση και βασανιστήρια).

Δεν πρέπει να παραβλέπουμε και το γεγονός πως σε όλες σχεδόν τις χώρες, που υιοθετούν αυτή την ποινή, εφαρμόζεται κυρίως σε βάρος των φτωχότερων στρωμάτων ή των μειονοτήτων· χρησιμοποιείται ως μέσο πολιτικής καταπίεσης και συχνά εφαρμόζεται με αυθαίρετο τρόπο. Έχει αποδειχθεί ότι οι καταδικασθέντες σε -θεωρητικά- προηγμένες χώρες ήταν άποροι, φτωχοί ή νέγροι.

Επιπλέον, γνωρίζουμε από έρευνα του ΟΗΕ (το 1988) ότι δεν υπάρχει καμία επιστημονική απόδειξη που να δείχνει ότι με την εφαρμογή ή τη νομοθέτηση της θανατικής ποινής έχουν μειωθεί τα εγκλήματα ή ότι αυτή λειτουργεί αποτρεπτικότερα από την ισόβια κάθειρξη. Επιπρόσθετα, δεν μπορεί κανείς να επικαλεστεί ότι αν ένας εγκληματίας -από τους καταδικασθέντες σε εκτέλεση- έβγαινε από τη φυλακή μετά από πολυετή κάθειρξη (25-30 χρόνια), θα διέπραττε έγκλημα. Αντιθέτως, έχει φανεί ότι αυτοί οι αποφυλακισθέντες δεν επανήλθαν στο έγκλημα -με την εξαίρεση των χρηστών ναρκωτικών που εξ ορισμού θεωρούνται ασθενείς κατά τον γράφοντα. Έτσι, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν όντως έχει αποτρεπτική και σωφρονιστική δράση για τον καταδικασμένο, ενώ έχουμε πολλές ενδείξεις να πιστεύουμε ότι θα υπήρχε συνέτιση με την πολυετή κάθειρξη και ήδη είπαμε ότι δε λειτουργεί παραδειγματικά και αποτρεπτικά η θανατική ποινή.

Η ποινή ήδη από την εποχή του Διαφωτισμού θεωρείται ότι στοχεύει στην τιμωρία του παραβάτη, τη συνέτιση και σωφρόνισή του και τον παραδειγματισμό των άλλων. Στόχος μιας επιβαλούμενης ποινής δεν είναι η εκδίκηση. Ωστόσο, η θανατική εκτέλεση λανθάνει μέσα στην απάνθρωπη σκληρότητά της να εκδικηθεί το δράστη, ενώ ας συμπληρώσουμε ότι τέτοια απόφαση λαμβάνεται υπό καθεστώς έντονης συναισθηματικής φόρτισης.

Στο σημείο οφείλουμε να κάνουμε και την επισήμανση ότι στη νομική επιστήμη θεωρείται δεδομένο πως εφόσον την κρίση κάποιος άνθρωπος ή σώμα ανθρώπων, ελλοχεύει ο κίνδυνος η απόφαση να είναι λανθασμένη. Η θανατική ποινή όμως είναι η μόνη αμετάκλητη απόφαση, η μόνη μη επανορθώσιμη. Κανένα ποινικό ή δικαστικό σύστημα δεν μπορεί να θεωρείται αλάνθαστο (γι’ αυτό, φυσικά, επικαλούμαστε στα δικαστήρια τη θεϊκή επιφώτηση στους δικαστές και το ένορκο σώμα). Ένα από τα ισχυρότερα επιχειρήματα κατά της θανατικής ποινής είναι ο εγγενής κίνδυνος να εκτελεστούν αθώοι. Συν τοις άλλοις αφαιρεί την ελευθερία του δικαστηρίου να δείξει επιείκεια ή να λάβει υπ' όψη τυχόν ελαφρυντικά στοιχεία.

Ποιος, λοιπόν, διασφαλίζει το μετακλητό της απόφασης και ποιος μας βεβαιώνει για την ορθότητά της; Όταν η πολιτεία έχει στόχο να προασπίζει τη σωματική μας ακεραιότητα και την ασφάλειά μας, πώς μπορεί η ίδια να αφαιρεί μια ζωή; Η επιβολή της θανατικής ποινής χρησιμοποιείται για να καθηλώσει τις μάζες και να τις εφησυχάσει επειδή τάχα λαμβάνονται σθεναρά μέτρα, αποσπώντας την προσοχή τους από τα πιο σύνθετα, τα αναγκαία μέτρα περιφρούρησης της κοινωνικής ασφάλειας. Εξάλλου, αν πιστεύουμε ότι ένας εγκληματίας αξίζει τέτοιας τιμωρίας, γιατί να μην επεκτείνουμε και σε άλλες ομάδες την ποινή (π.χ. σε άντρες που κακοποιούν τις γυναίκες τους, σε μοιχούς, σε φιλάθλους που βιαιοπραγούν, σε διαδηλωτές); Ποιος μας εξασφαλίζει ότι στο μέλλον δεν θα επεκταθεί το μέτρο ανοίγοντας νομικούς ασκούς Αιόλου;

Η εικόνα του κόσμου σήμερα

Η θανατική ποινή εφαρμόζεται σε αρκετές χώρες, αν και ολοένα μειώνεται ο αριθμός τους· όχι και λίγα κράτη τη χρησιμοποιούν με το αιτιολογικό της τιμωρίας για την αποτροπή ανθρωποκτονιών ή βιασμών, ενώ σε ορισμένες εξ αυτών θεωρείται αναγκαία για την εξάλειψη της εμπορίας ναρκωτικών ή της τρομοκρατίας ή ακόμα και της οικονομικής διαφθοράς. Σε πολλές περιπτώσεις -και τις συχνότερες μάλιστα- χρησιμοποιείται ως μέσο εξόντωσης πολιτικών αντιπάλων (ειδικά σε απολυταρχικά καθεστώτα και περιόδους εμφύλιων πολέμων) ή σε βάρος γυναικών που θεωρείται ότι έφτασαν σε μοιχεία (Ισλάμ).

Σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία κατά το 2004, περισσότεροι από 3.797 άνθρωποι εκτελέστηκαν σε 25 χώρες και τουλάχιστον 7.395 καταδικάστηκαν σε θάνατο σε 64 χώρες. Το Ιράν εκτέλεσε 159 ανθρώπους, το Βιετνάμ τουλάχιστον 64, ενώ στις ΗΠΑ Την ίδια χρονιά η Κίνα εκτέλεσε τουλάχιστον 3.400 ανθρώπους, όμως πηγές στο εσωτερικό της χώρας εκτίμησαν ότι ο πραγματικός αριθμός προσέγγιζε τις 10.000. πραγματοποιήθηκαν 59 εκτελέσεις, αριθμός μειωμένος σε σύγκριση με τις 65 του 2003.

Παράλληλα, η θανατική ποινή που ισχύει στη Γουατεμάλα επιχειρήθηκε να επεκταθεί το 2005 και στο αδίκημα της απαγωγής, ενώ η ίδια χώρα από το 2000 είχε αποτύχει να εγγυηθεί το δικαίωμα του καταδίκου να ζητά χάρη, αμνηστία ή μετατροπή της ποινής. Στο Ιράκ η αναμενόμενη από καιρό καταδίκη του Σαντάμ Χουσεΐν, παρά την ευπρόσδεκτη ευκαιρία για δικαιοσύνη οδήγησε στην επιβολή ακόμη μία φορά της θανατικής ποινής, για την εφαρμογή της οποίας με άλλα μέσα κατηγορήθηκε ο ίδιος ο δικτάτορας. Συνολικά την ίδια χρονιά 2.148 άνθρωποι εκτελέστηκαν, ενώ τουλάχιστον 5.186 άλλοι καταδικάστηκαν σε θάνατο. Το 94% των εκτελέσεων ήταν και πάλι στην Κίνα, το Ιράν, τη Σαουδική ΑραβίαΗΠΑ. Η ποινή ισχύει ακόμα στο Ουζμπεκιστάν και την Ινδία. και τις

Οι αριθμοί αυτοί αντανακλούν μόνο τις περιπτώσεις που γνωρίζει η Διεθνής Αμνηστία. Η αληθινή εικόνα είναι δύσκολο αποκαλυφθεί, καθώς πολλές χώρες συνεχίζουν να εκτελούν ανθρώπους κρυφά, ενώ σε περιπτώσεις εμφύλιων πολέμω ή απολυταρχικών καθεστώτων είναι νσυχνές οι εκτελέσεις με συνοπτικές διαδικασίες. Συμπληρωματικά στους ανωτέρω αριθμούς δεν συμπεριλαμβάνονται οι θάνατοι εξαιτίας βασανιστηρίων ή των αυτοχείρων λόγω της προβολής της αξιοπρέπειάς τους από βασανιστήρια.

Ενθαρρυντικά μηνύματα όμως εμφανίστηκαν στο τέλος του 2005 όταν 122 χώρες την κατήργησαν στο νόμο ή στην πράξη (π.χ. Μεξικό και Λιβερία για όλα ανεξαιρέτως τα εγκλήματα). Αισιόδοξο ήταν και το πολιτικό μήνυμα που στέλνει το ψήφισμα 2005/59 του ΟΗΕ για την ποινή που την θεωρεί παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Από την άλλη, το 2005 τόσο η Κίνα όσο και οι ΗΠΑ απελευθέρωσαν θανατοποινίτες που είχαν καταδικαστεί εσφαλμένα. Η Κίνα παραδέχτηκε επίσης ότι είχαν εκτελεστεί αθώοι. Άδικες δίκες έχουν οδηγήσει σε εκτελέσεις σε πολλές χώρες.

Σαφώς και στην Ελλάδα η θανατική ποινή δεν εφαρμόζεται και υπάρχει μόνο για νομικούς λόγους ως απλά έκφραση, αν και ορισμένες φορές το θέμα επανέρχεται και στο Κοινοβούλιο. Το 1993 επί Mητσοτάκη είχε τεθεί το θέμα στη Βουλή· το 1994, λίγο μετά τη νομοθετική κατάργηση του βάρβαρου μέτρου από τον Γ. Kουβελάκη, η βουλευτής της N.Δ. Άννα Ψαρούδα-Mπενάκη υποστήριζε -με αφορμή υπόθεση παιδοκτονίας- ότι δεν μπορούμε να σβήσουμε με μια μονοκοντυλιά το θεσμό· το 1997 61 βουλευτές της N.Δ. και του ΠAΣΟK, υπέρμαχοι της επαναφοράς της εσχάτης των ποινών, θεωρούσαν ότι η Δικαιοσύνη πρέπει να μετατραπεί σε μηχανισμό που επιβάλλει το θάνατο για να «αντιμετωπιστεί» η μάστιγα του 20^ου αιώνα). Πέραν τούτων και σε ιστοσελίδα το 2002 σε δείγμα 524 ατόμων το 71% απάντησε θετικά υπέρ της θανατικής καταδίκης (αν κι εδώ μπορούμε να προσθέσουμε ότι όσοι διαφωνούσαν ίσως δεν απάντησαν).

---

ΥΓ Ι. Για όποιον πάντως παρακολουθεί τα ιστολόγια μου, δεν υπάρχει κανένας λόγος να επικαλεστώ σαν επιχείρημα το ασύμβατο της θανατικής καταδίκης με το Χριστιανισμό.
ΥΓΙΙ. Το κείμενο είχε δημοσιευτεί και παλαιότερα στις μελέτες του Δείμου. Ήθελα όμως να ξαναδημοσιευτεί με την ελπίδα να γίνει ένα γόνιμος διάλογος.