ανθρωποθυσίες εξαρτημένων Ι

Τα προβλήματα –σωματικά και ψυχολογικά- που δημιουργούν οι ψυχοτρόπες ουσίες είναι γνωστά. Ενδιαφέρον έχει έρευνα[1] που δείχνει τη σχέση τοξικών ουσιών και εργασίας. Έτσι, βλέπουμε η χρήση παρανόμων ουσιών είναι συχνότερη ποσοστιαία στους μη εργαζόμενους, αλλά σε απόλυτες τιμές οι περισσότεροι χρήστες παρανόμων ουσιών εργάζονται. Έτσι, στις ΗΠΑ[2] από τα 12.300.000 των ενηλίκων χρηστών παρανόμων ουσιών, τα 9.400.000 εργάζονται (77%), ενώ υπολογίζεται πως το 6,5% των πλήρως απασχολουμένων και το 8,6% των μερικώς απασχολουμένων εργαζομένων είναι χρήστες παρανόμων ουσιών. Παράλληλα, θεωρείται ότι το 6,2% των πλήρως απασχολουμένων εργαζομένων είναι βαρείς χρήστες οινοπνευματωδών. Περισσότεροι από ένας στους τρεις (38%) των εργαζομένων μεταξύ 18 και 25 ετών κάνουν ψυχαγωγική χρήση οινοπνευματωδών. Εξάλλου, στην ίδια χώρα[3] περισσότεροι από το 60% των ενηλίκων γνωρίζουν κάποιον που εργάστηκε υπό την επήρεια αλκοόλ ή άλλων ουσιών. Το ίδιο βέβαια και σχεδόν όλοι μας στην Ελλάδα.

Συμπληρωματικά, αξίζει να δέιξουμε ότι ένας στους πέντε εργαζομένους αναφέρει πως χρειάστηκε να εργαστεί σκληρότερα, να επαναλάβει μια εργασία συναδέλφου ή να καλύψει ένα συνάδελφο, είτε τέθηκε σε κίνδυνο ή και τραυματίστηκε ως αποτέλεσμα της χρήσης αλκοόλ από έναν συνεργάτη[4]. Επίσης, έως και το 47% των εργατικών ατυχημάτων και το 40% των θανάτων συνδέονται με την χρήση οινοπνεύματος και τον αλκοολισμό[5]. Από την άλλη, η χρήση αλκοόλ και άλλων ουσιών κοστίζει στις αμερικάνικες επιχειρήσεις 81 δισεκατομμύρια $ το έτος (37 δις $ από πρόωρο θάνατο και 44 δις $ από ασθένειες). Το 86% εξ αυτών αποδίδεται στο αλκοόλ[6]. Βεβαίως, ο αλκοολισμός ευθύνεται για 500 εκατομμύρια χαμένων ημερών εργασίας ανά έτος[7].

Αναλόγως, οι χρήστες παρανόμων ουσιών έχουν διπλάσια πιθανότητα (9,3% έναντι 4,3%) να έχουν αλλάξει τρεις ή περισσότερες φορές εργοδότη το παρελθόν έτος και υπερδιπλάσια πιθανότητα (12,9% έναντι 5%) να έχουν χάσει μια ή περισσότερες ημέρες εργασίας το μήνα. Ομοίως, εθισμένοι στο αλκοόλ έχουν πιθανότητα 8% έναντι 4,4% να έχουν αλλάξει τρεις ή περισσότερες φορές εργοδότη το έτος και 11,3% έναντι 5,1% να έχουν χάσει μια ή περισσότερες ημέρες εργασίας τον προηγούμενο μήνα[8].

Ανάλογη έρευνα στη Βρετανία[9] έδειξε ότι το 13% των εργαζομένων ανέφερε χρήση ουσιών για ψυχαγωγικούς σκοπούς, εκ των οποίων το 29% ήταν μεγαλύτερο από τα 30. Η ίδια έρευνα όμως συσχέτισε τη χρήση ουσιών με διαταραχές της γνωστικής απόδοσης και με αντίστοιχα σφάλματα στην εργασία και δευτερεύοντες τραυματισμούς. Παράλληλα, συσχέτισε τη χρήση μόνο κάνναβης με τροχαία ατυχήματα και τη χρήση ουσιών με εργασιακά ατυχήματα σε ομάδες υψηλού κινδύνου.

Στη χώρα μας το 2003 βρέθηκε ότι το 14,9% των μαθητών είχε κάνει μία τουλάχιστον φορά χρήση κάποιας παράνομης ουσίας (κυρίως κάνναβης). Στο ποσοστό αυτό εντάσσεται το 20,6% των αγοριών και το 9,2% των κοριτσιών. Από την άλλη φαίνεται ότι το 3,4% των μαθητών είχε κάνει χρήση συνθετικού ναρκωτικού. Ας τονίσουμε εδώ ότι σε σχέση με προηγούμενη έρευνα του 1999 παρατηρείται μία μικρή αύξηση κατά μία ποσοστιαία μονάδα (1,6), αλλά ουσιαστικά της τάξης περίπου του 11%. Παράλληλα, στην έρευνα φάνηκε ότι το 1/3 των μαθητών θεωρεί εύκολο να βρει χασίς ή μαριχουάνα και το 43,5% πιστεύει ότι δε θα δυσκολευτεί να βρει ηρεμιστικά χάπια και το 22,3% να αγοράσει χάπια έκστασης. Τραγικό είναι ότι η μέση έναρξη χρήσης είναι τα 13 έτη για τα εισπνεόμενα (βενζίνη), τα 15 χρόνια για χάπια. Στα 16 φαίνεται ότι κατά μέσο όρο αρχίζει η χρήση κάνναβης και στα 20 της ηρωίνης.

Στην Ελλάδα πάντως οι τοξικομανείς υπολογίζονται σε 30.000 με αναλογία φύλου πέντε (5) προς ένα (1) άνδρες-γυναίκες. Ένα ιδιαίτερο πρόβλημα είναι ότι οι ουσιοεξαρτημένοι δεν είναι καταμετρημένοι και όλοι οι αριθμοί είναι κατά προσέγγιση. Εκτιμάται ότι το 31% των χρηστών είναι 15-24 ετών, το 23% 25-34 ετών και το 46% άνω των 35 χρόνων. Από την άλλη, τα 2/3 του πληθυσμού των ασθενών κατοικούν στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Βέβαια αυτό το τελευταίο διατηρεί την αναλογία του πληθυσμού της χώρας και από την άλλη επιβάλλεται συχνά λόγω του κοινωνικού στιγματισμού στις μικρές πόλεις ή της δυσκολίας εξεύρεσης ουσιών. Ακόμα και το γεγονός ότι δεν υπάρχουν Κέντρα αποτοξίνωσης στις μικρότερες πόλεις (πρόσφατα έγινε η αρχή στην Πάτρα) φέρνει πολλούς ουσιοεξαρτημένους στα δύο αστικά κέντρα.

Από άλλη έρευνα[10] φαίνεται ότι το 8,6% ηλικίας 12 ως 64 ετών αναφέρουν ότι έχουν χρησιμοποιήσει μία ή περισσότερες φορές στη ζωή τους κάποια παράνομη ουσία, εκ των οποίων οι περισσότεροι άνδρες. Πρόσφατη χρήση (το τελευταίο έτος), δηλώνει ότι έχει κάνει το 4,8% των 18 ως 24 ετών και το 2,8% των 25-35 χρόνων. Στην ίδια έρευνα σημειώνεται ότι η πιο διαδεδομένη ουσία είναι η κάνναβη[11]. Μάλιστα, το 19,8% αναφέρει ότι έχει κάνει χρήση έστω και μία φορά στη ζωή τους, ενώ το ίδιο ισχύει και για το 26,4% των αγοριών αυτής της ηλικίας.

Δε θέλω ειδικά να αναφερθώ στη χορήγηση μεθαδόνης -με την οποία διαφωνώ, επειδή ακριβώς δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα στη βάση του και δεν οδηγεί στη λύση του, αλλά μόνο στη συντήρηση με ανεξέλεγκτα κενά διαστήματα που επιτρέπουν χρήση συνθετικών ουσιών- επειδή ακριβώς το θέμα είναι πολύ μεγάλο.

Αναφορικά, ας συμπληρώσουμε ότι στο Κέντρο Χορήγησης Υποκατάστατων του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης στη Σταυρούπολη, σήμερα το πρόγραμμα παρακολουθούν 743 ουσιοεξαρτημένοι -ως επί το πλείστον ηρωινομανείς- από περίπου 1535 αιτήσεις. Εξ αυτών το 73% είναι άνδρες, ενώ η αναμονή για ένταξη στο πρόγραμμα υπολογίζεται στα 2,5 χρόνια.

Με τόσο μεγάλη λίστα -σε ένα μόνο κέντρο- είναι φανερή η επιθυμία πολλών ασθενών να παρακολουθήσουν προγράμματα απεξάρτησης και επανένταξης. Καθίσταται πια αναγκαία η σύνδεση της θεραπείας με την Πρωτοβάθμια νοσοκομειακή περίθαλψη· από την άλλη χρειάζονται επαναξιολόγηση τα κριτήρια ένταξης στο πρόγραμμα κατ’ οίκον αποκατάστασης, που θα οδηγήσει σε μείωση προσέλευσης ασθενών στα Κέντρα Χορήγησης Μεθαδόνης.

Σχετικά πάντως ένα ιδιαίτερο στοιχείο που ανακοινώθηκε στο συνέδριο ήταν το κόστος της χορήγησης υποκαταστάτων. Έτσι, ψυχίατρος τόνισε ότι το κόστος υπολογίζεται στα 10.100 € το έτος ανά ασθενή. Ο τρόπος υπολογισμού βέβαια έχει πολλά κενά και είναι ιδιαίτερα απλοϊκής στατιστικής και οικονομικής προσέγγισης (κρατικός προϋπολογισμός – έξοδα)· και λέω απλοϊκός -αποφεύγοντας από ευγένεια το μπακαλίστικος- επειδή ακριβώς δεν υπολογίζονται αναλυτικά τα πάγια έξοδα των κέντρων χορήγησης μεθαδόνης, ενώ το κόστος των άλλων νοσοκομειακών εξετάσεων (ηπατικές εξετάσεις, ούρων, ακτινογραφίες κτλ) μπαίνουν στον υπολογισμό κατά προσέγγιση. Ουσιαστικά το κόστος είναι πολύ μεγαλύτερο από τις 10.000 €/ασθενή/έτος. Πάντως αφαιρουμένων των άλλων ιατρικών εξετάσεων και με δείγμα 2 αθηναϊκές μονάδες χορήγησης μεθαδόνης το κόστος ανέρχεται στα 4.200 € (για τις βραχείες χρονικά θεραπείες) ή σε 5.700 € (για μακράς διάρκειας). Ανάλογες μελέτες στη Δανία έδειξαν ένα κόστος της τάξης των 5.000-7.000 €/ασθενή/έτος, ενώ στις ΗΠΑ το κόστος ήταν 3.900-5.500 $ (για τη χορήγηση μεθαδόνης). Βέβαια, όλα αυτά τα νούμερα είναι καθ’ υπολογισμούς· χρειάζεται πάντως μία πραγματική μελέτη κόστους και μία κόστους αποτελεσματικότητας. Φυσικά και το κόστος -όσο κι αν κάποιοι το θεωρούν λογικό- παραμένει υπερβολικά υψηλό, ειδικά αν σκεφτούμε ότι στην πρόληψη δεν επενδύονται αντίστοιχα ποσά. Μακάρι σε κάθε σχολική μονάδα να επενδύονταν το 1/4 αυτού του κόστους για πρόληψη.

Ελέγχοντας όμως το ζήτημα των ναρκωτικών αξίζει λίγο να δούμε το ζήτημα των θανάτων (που στατιστικά αποτελεί και μία ασφαλέστερη μέθοδο). Και πάλι όμως με την προσέγγιση αυτή δεν ελέγχεται ο αριθμός των θανάτων που εκδηλώνονται με κάθε άλλο τρόπο εκτός από την υπερβολική δόση, αλλά οφείλονται σε ναρκωτικά (δολοφονίες, τροχαία δυστυχήματα, πνίξιμο, αυτοκτονίες, πνευμονικά οιδήματα και καρδιαγγειακές παθήσεις, ηπατίτιδες και AIDS). Από μία πρόχειρη έρευνα στο διαδίκτυο, λοιπόν, φαίνεται ότι το 2005 οι θάνατοι ήταν 284 παρουσιάζοντας μεγάλη αύξηση κατά 14% μόνο τον τελευταίο χρόνο[12]. Επίσης χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι οι περισσότεροι ήταν χρήστες ηρωίνης και δεν εργάζονταν.

Σε επόμενο κείμενο θα επανέλθουμε με τις ιδέες θέσεις και ιδέες για επανένταξη και πρόληψη.

---

[1] Κωνσταντίνος Κοκκώλης, Κατάχρηση Ουσιών & Εργασία, διημερίδα ΟΚΑΝΑ 29-30 Μαρτίου 2007 στη Θεσσαλονίκη.

[2] US Department of Health and Human Services Substance Abuse and Mental Health Services Administration. (2000). 1999 National Household Survey on Drug Abuse. Rockville, MD: US Department of Health and Human Services.

[3] Hazeldon Foundation. (1996). Addiction in the Workplace Survey. Center City, MN: Hazeldon Foundation.

[4] Mangione, T.W., et al. (1998). New Perspectives for Worksite Alcohol Strategies: Results from a Corporate Drinking Study. Boston, MA: JSI Research and Training Institute.

[5] Bernstein, M. and Mahoney, J. (1989). Management Perspectives on Alcoholism: The Employer’s Stake in Alcoholism Treatment. Occupational Medicine, 4(2).

[6] US Department of Health and Human Services Substance Abuse and Mental Health Services Administration. (1995). Substance Abuse and Mental Health Statistics Sourcebook. Rockville, MD: US Department of Health and Human Services.

[7] National Association of Treatment Providers. (1991). Treatment is the Answer: A White Paper on the Cost-Effectiveness of Alcoholism and Drug Dependency Treatment. Laguna Hills, CA: National Association of Treatment Providers.

[8] US Department of Health and Human Services Substance Abuse and Mental Health Services Administration. (1999). Worker Drug Use and Workplace Policies and Programs: Results from the 1994 and 1997 NHSDA. Rockville, MD: US Department of Health and Human Services.

[9] Smith A et al, The scale and impact of illegal drug use by workers, Cardiff University, funded by Health and Safety Executive, 2004.

[10] Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ) και το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ).

[11] Σε δείγμα μαθητών 17-18 ετών

[12] Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ετήσιας Έκθεσης για την Κατάσταση των Ναρκωτικών και των Οινοπνευματωδών στην Ελλάδα για το 2005.