Όταν το λαϊκό ένδυμα γίνεται θρησκευτικό

Δε θέλουν λέει οι στρατηγοί τον Γκιουλ επειδή η γυναίκα του φοράει μαντίλα. Η φράση αυτή πέρα από το ηλίθιο της πολιτικής του διάστασης[1], μου έφερε στο νου το ρόλο της ενδυμασίας. Είναι γεγονός ότι σήμερα δε ντυνόμαστε για προστασία, αλλά για επίδειξη ή προβολή προσελκύοντας -για διαφορετικό λόγο ο καθένας- επάνω μας τα βλέμματα των άλλων. Τι διαμόρφωσε όμως αυτό που ονομάζουμε λαϊκό ένδυμα –ή κατ’ άλλους εθνικό;

Ουσιαστικά, τα ρούχα μας επηρεάζονται από τον κοινωνικό περίγυρο (μόδες –στον πληθυντικό πια η λέξη για την Κοινωνιολογία) και παλαιότερα από το φυσικό περιβάλλον και τις κλιματολογικές συνθήκες. Οι τοπικές ανάγκες και οι διαφοροποιήσεις των καιρικών συνθηκών επηρέασαν καταλυτικά τον τρόπο ένδυσης και ιδιαίτερα το αξεσουάρ.

Έτσι, η μαντίλα ήταν σύμφυτη με το ελληνικό, ασιατικό και βορειοαφρικανικό ένδυμα των γυναικών. Από τη μια προστάτευε το κεφάλι το χειμώνα και κυρίως στις τρεις άλλες εποχές από τη σκόνη, ιδιαίτερα σε μια εποχή τρεχούμενο νερό στις οικίες εν αφθονία για να πλένονται καθημερινά. Η μαντίλα αποτελούσε αναπόσπαστο ένδυμα τόσο στην αρχαία Ελλάδα και τις ανατολικές αυτοκρατορίες όσο και στο Μεσαίωνα. Βέβαια, από την Αρχαιότητα[2] ακόμα ιδεολογικοποιήθηκε και αποτέλεσε στοιχείο σεξισμού. Μόνο εταίρες μπορούσαν να έχουν ελεύθερα μαλλιά και οι δούλες.

Από την άλλη, ο φερετζές προστάτευε το πρόσωπο από την ιδιαίτερα πυκνή σκόνη της Σαχάρας και της αραβικής ερήμου· εξάλλου, «φερετζές» γινόταν και το ανδρικό αραβικό σαρίκι και το μαντίλι των Αμερικανών γελαδάρηδων της Δύσης (λόγω και πάλι της σκόνης). Στην ίδια λογική εντάσσονται και όλα τα ενδύματα (βλάχικη κάπα για τις ακραίες συνθήκες του βουνού, η μικρασιατική παντελόνα για τη ζέστη με ανάγκη άνεσης κινήσεων και αερισμού των ποδιών, το καπέλο κτλ).

Ο Παύλος και ο Μωάμεθ είχαν εντάξει τη μαντίλα και το φερετζέ στον επίσημο κώδικα ένδυσης των γυναικών. Τα ενδύματα δηλαδή που βρήκαν, τα ιδεολογικοποίησαν και -ως γεννήματα του πολιτισμού και του σεξισμού του καιρού τους- τα θεωρούσαν πρότυπα προστασίας της γυναικείας λαγνείας.

Βέβαια, με τον καιρό και την παγκοσμιοποίηση της μόδας, ορισμένα ενδύματα χαρακτηρίστηκαν εθνικά για λόγους πολιτικής διαφοροποίησης. Πρώτος διδάξας ο Γκάντι που εγκατέλειψε τα ευρωπαϊκά δικηγορίστικα κοστούμια για το ντοτί, προβάλλοντας τον ινδικό εθνικισμό και στο ένδυμα ως ανάγκη απελευθέρωσης από τη Μεγάλη Βρετανία.

Μέχρι σήμερα τα τοπικά ρούχα έχουν το στοιχείο της διαφοροποίησης-διαχωρισμού από τον υπόλοιπο κόσμο. Συμβολίζουν και στιγματίζουν ρατσιστικά κι εθνικιστικά συνειδήσεις πολιτικές και θρησκευτικές.

---

[1] Γιατί ποιος μπορεί να δεχτεί ότι ένα ένδυμα θα καθόριζε την πολιτική θέση του Προέδρου; Ακόμα και αν είναι συμβολικής σημασίας, δεν είναι παρά ο λαϊκισμός του τουρκικού στρατού που αναμειγνύεται άμεσα στα πολιτικά ενάντια στους μετριοπαθείς Ισλαμιστές. Εξάλλου, το Ισλαμικό Κόμμα δεν είναι παρά το αντίστοιχο γερμανικό Χριστιανοδημοκρατικό.

[2] Τούτο φαίνεται στα ομηρικά έπη, στον Ηρόδοτο, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, στις κωμωδίες του Αριστοφάνη και βέβαια στις χριστιανικές Διαθήκες.