χειμωνιάτικες αναμνήσεις

Όταν έχουν φύγει όλα τα φύλλα απ’ τα κλαδιά των δέντρων και όλοι οι καρποί που ξέμειναν καούν, τότε φαίνεται να έχουμε λάβει το σύνθημα της Φύσης για τον ερχομό του γέροντα Χειμώνα. Η μορφή της γέρικης εκείνης εποχής, που πέρασε εποχές εκατομμυρίων ετών σε μεγαλεία καλύπτοντας με το πέπλο της όλες της γωνιές της υφηλίου, έχει χαραχτεί στη μνήμη των λαών σαν ένα από τα τέσσερα παιδιά της Γαίας ντυμένο στα λευκά χρώματα του χιονιού και με ένα κασκόλ γύρω στο λαιμό του για να προφυλάσσεται από το κρύο που την ακολουθεί στο παγωμένο μονοπάτι που οδηγεί στο Νοέμβρη και το Δεκέμβρη. Ένα μονοπάτι που κανένας δε φαίνεται να ανακάλυψε, γιατί με τον ερχομό της πρώτης κόρης της Γαίας, την Άνοιξη, το μονοπάτι αλλάζει στην όψη του, καθώς η κόρη καλύπτει τα χνάρια του αδελφού της με άνθη και γρασίδι πράσινο. Μόνο ο τρίτος γιος μπορεί να στιγματίσει το δρόμο που παίρνει ο Χειμώνας κάθε χρόνο, χάρη στα φύλλα που σκορπά στο έδαφος για να προστατεύσει τη μητέρα τους από το κρύο του άκαρδου γιου της, που τη μίσησε επειδή τον έφερε στον κόσμο για να ταλαιπωρεί τους ανθρώπους και τα ζώα, είτε κάνοντάς τα να κρυώνουν και να ψάχνουν απεγνωσμένα να βρουν τροφή είτε να κοιμούνται σ’ όλη τη διάρκειά του.

Η μνησικακία του Χειμώνα ενάντια στη μητέρα του και τ’ άλλα αδέλφια του μοιάζει να ξεκίνησε από πολύ παλιά, ίσως από τις πρώτες κιόλας εκατονταετηρίδες της Γης. Τότε που υποσκέλισε τους αδελφούς του και την Άνοιξη για να βασιλεύσει για πάρα πολύ καιρό -με βάση το ανθρώπινο ημερολόγιο εκατομμύρια χρόνια- στον πλανήτη και να σκορπίσει το χάος, το χιόνι και το θάνατο. Ωστόσο, η νίκη του αυτή δεν φάνηκε να κρατάει για πάντα, γιατί σύντομα η Γαία επανέφερε στη σωστή τους θέση τα πράγματα, δίνοντας ισότιμους ρόλους σε όλο τον κόσμο και σε όλη τη διάρκεια του χρόνου στα παιδιά της. Σε άλλες περιοχές βασιλεύουν πιο πολύ τα δυο αγόρια της -το Φθινόπωρο και ο Χειμώνας- σχεδόν για όλο το χρόνο και σε άλλες περιοχές το ζευγάρι της Άνοιξης και του Καλοκαιριού και πάλι για όλο σχεδόν το χρόνο. Αλλού είναι ισχυρότερος ο Χειμώνας κι αλλού το Καλοκαίρι. Μόνο στο ένα τρίτο της έκτασης της εξουσίας της η Γαία άφησε με ίσες εξουσίες τα παιδιά της. Αν και πάλι ο ανταγωνισμός τους άλλοτε ανακηρύσσει νικητή της μάχης το Χειμώνα, άλλοτε το Καλοκαίρι και μαζί τους οι σύντροφοί τους. Έτσι, λοιπόν, η μητέρα τους δημιούργησε τη Μεσοπαγετώνια περίοδο για να διατηρήσει τις ισορροπίες στα τέκνα της, αν και κατά βάθος ξέρει ότι ο γιος της δεν πρόκειται να της το συγχωρέσει ποτέ και πως σχεδιάζει πάντα να ξανακυριαρχήσει.

Αυτός, όμως, από όλα τα αδέλφια του μίσησε περισσότερο την Άνοιξη. Η Γαία για να τον τιμωρήσει έδωσε όλα τα προτερήματά του σ’ εκείνη. Επέτρεψε στους ανθρώπους να τη βλέπουν σαν γυναίκα, δηλαδή γένους θηλυκού, επειδή γεννά κάθε χρόνο τα άνθη και τα φρούτα, ενώ αυτόν τον αντιμετώπιζαν σαν έναν άντρα που μόνο να σκοτώνει ήξερε, όπως οι κυνηγοί κι αργότερα οι ήρωες πολεμιστές. Ο δικός του ρόλος ήταν τελείως αντίθετος από εκείνον της πάντα φρέσκιας και νέας Άνοιξης: ό,τι γεννούσε εκείνη, αυτός έπρεπε να το σκοτώσει -αν εξαιρέσουμε τα λίγα ορεινά και βόρεια δέντρα- γιατί σε άλλη περίπτωση, αν ήταν επιεικής με τα πλάσματα της Φύσης, τότε θα αντιστρέφονταν όλοι οι νόμοι που έθεσε η Γαία και κάτι τέτοιο θα έβλαπτε και εκείνον στα λίγα έστω πλεονεκτήματα που του παραχώρησε η μάνα του. Ωστόσο και κατά τη διάρκεια του Χειμώνα η Φύση έχει τη δυνατότητα να αναγεννιέται και να ευωδιάζει το γύρω τόπο με το δικό του χειμωνιάτικο τρόπο. Ο Χειμώνας διατηρεί πάντα το δικαίωμα να ανθίζουν, από τη μια, οι αμυγδαλιές μόνο τότε -κι ας τις κοροϊδεύει η λαϊκή παράδοση- ενώ από την άλλη, η αλκυόνα μπορεί να γεννά τ’ αυγά της το Γενάρη και όχι φυσικά γιατί της έκανε τη χάρη ο Δίας, όταν παραδοσιακά και μυθολογικά την μεταμόρφωσε σε πουλί, μα γιατί αυτή τη ευχαρίστηση την κέρδισε επάξια ο Χειμώνας.

Ωστόσο, οι άνθρωποι πρέπει να του χρωστάνε πάρα πολλά, γιατί μόνο χάρη σ’ αυτόν κατάφεραν να χρησιμοποιήσουν το μυαλό τους και να βρουν τρόπους και λύσεις για την προστασία τους από το κρύο του, προκειμένου να μη χαθούν από το πρόσωπο της Γης. Και ο ψυχρός γέροντας δε φάνηκε να το μετανιώνει.

........

Μπορεί οι άνθρωποι να τον φοβόντουσαν για αιώνες και να τον μισούσαν ή να τον παρομοίαζαν σαν το θάνατο της Φύσης -σε αντιδιαστολή με την αδελφή του που ήταν το ξαναγέννημά της- αλλά φρόντιζαν να τον καλοπιάνουν με γιορτές και προσφορές, που ακόμα κι όλοι οι θεοί της ανθρωπότητας θα ζήλευαν. Γιατί μία από τις πρώτες σκέψεις των ανθρώπων στο άκουσμα του ονόματός του ήταν και είναι οι γιορτές των αγαπημένων γιων του -του Δεκέμβρη και του Γενάρη- που πλημμυρίζουν χαρά και ξεκούραση τους πάντες από την καθημερινή ρουτίνα και ανάγκη της δουλειάς. Είναι εκείνες οι δεκαπέντε μέρες που Χριστιανοί κάθε δόγματος και θεώρησης γιορτάζουν τη γέννηση του Θεού τους και διασκεδάζουν με τις οικογένειες και τους φίλους τους. Οι μόνοι, δυστυχώς, που δεν έχουν τη δυνατότητα να χαρούν αυτή την ξεκούραση είναι τα διάφορα γκαρσόνια, οι μπάρμεν, οι μουσικοί κι οι τραγουδιστές και οι ιδιοκτήτες των νυχτερινών κέντρων -αν και αυτοί φαίνεται να τις χαίρονται με το δικό τους κερδοφόρο τρόπο- που πρέπει να εργάζονται μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες, όταν αρχίζουν να χαρακτηρίζονται μεγάλες, για γλεντούν όλοι οι άλλοι.

Το μόνο που λίγο ενοχλεί τον Χειμώνα είναι ότι τις γιορτές αυτές τις μετονόμασαν σε Χριστούγεννα, Θεοφάνια κ.ά.τ. και δεν διατήρησαν τις αρχικές τελετές. Τον πικραίνει η αυθαίρετη επιλογή της ημερομηνίας των Χριστουγέννων που τοποθετήθηκε στη δική του κυριαρχία, ενώ πραγματικά ταιριάζει πιο πολύ στην Άνοιξη ή το Καλοκαίρι -μια και οι βοσκοί μόνο τότε μπορούσαν να ανεβούν σε υψώματα, λόγω της θερινής ζέστης, για να ψάλλουν το «Ωσαννά εν τοις υψίστοις...». Απλά επιβλήθηκε η ημερομηνία αυτή, από το 433 και εξής, σε όλη την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, μόνο και μόνο για να εξαλείψουν τη μεγαλύτερη ίσως γιορτή των Ρωμαίων και των Ελλήνων, που ως τότε ήταν αφιερωμένη στον Ήλιο. Ουσιαστικά ήταν και πάλι όμως μία γιορτή που κατάγονταν από τα πανάρχαια παγανιστικά χρόνια, τότε που ο φόβος του κρύου -λόγω έλλειψης προφύλαξης- οδήγησε τους ανθρώπους στη γιορτή αυτή, προκειμένου να εξευμενίσουν το Χειμώνα και να επιτρέψει στον πύρινο Ήλιο να επανέλθει γρηγορότερα και να ενωθεί με την Άνοιξη για να γεννηθούν τα άνθη και οι καρποί της Φύσης.

Ακόμα και το σύμβολο της γιορτής αυτής, το έλατο, ήταν το δικό του έμβλημα, ίσως και ο θυρεός του. Συμβόλιζε για αιώνες ολόκληρους σε λαούς βόρειους ότι ο Χειμώνας δε σκοτώνει τα πάντα στο διάβα του, αλλά διατηρεί στη ζωή πολλά είδη του φυτικού βασιλείου -έστω και χάρη στην παρέμβαση της Γαίας και της Φύσης. Μόνο που οι Χριστιανοί πήραν ένα παγανιστικό σύμβολο, που άλλοτε το στόλιζαν, για να θυμούνται τη γέννηση του Χριστού. Λες και ο Χριστός γεννήθηκε επάνω ή κάτω από ένα έλατο και μάλιστα χιονισμένο και στολισμένο με πολύχρωμες μπάλες. Ακόμα και οι εχθρικές ως προς αυτή την εποχή φυλές θεωρούσαν το έλατο ως την αναγέννηση της Άνοιξης και το θάνατο του Χειμώνα, ενώ στην Ελλάδα οι χωρικοί το έκοβαν το Μάη, το στόλιζαν με πολύχρωμες ταινίες και τραγουδούσαν ύμνους ανοιξιάτικους.

Αντίθετα όμως, ως προς τη γιορτή της Πρωτοχρονιάς δεν ενοχλείται καθόλου. Και τούτο γιατί του δόθηκε η τιμή από τους ιθύνοντες του ρωμαϊκού κράτους να ηγείται του έτους χρονικά. Τότε που γιόρταζαν μασκαρεμένοι -σαν καρναβάλια- την πρώτη μέρα του έτους στη Ρώμη και την Ελλάδα, όπως δείχνει με τις «ονοκολώνες» του ο Αριστοφάνης, ντυμένοι με ζωντανά τομάρια και μακριές ουρές σαν φαλλικό σύμβολο της γονιμότητας των ανδρών. Μόνο που παλαιότερα η γονιμότητα αυτή ταίριαζε στο Χειμώνα που τον παρακαλούσαν οι άνθρωποι να ενωθεί με την Άνοιξη για να ξαναγεννηθεί η Φύση.

........

Η μεγαλύτερη, όμως, χαρά του Χειμώνα είναι να βλέπει τους σύγχρονους ανθρώπους να γιορτάζουν και να χαίρονται τις γιορτές και τις ανάπαυλες από την πίεση της δουλειάς. Τα κάλαντα που του ψέλνουν τα παιδιά τις παραμονές των γιορτών κάνουν τις ημέρες εκείνες ακόμα πιο γιορτινές και ευχάριστες. Του θυμίζουν τα κάλαντα που έψελναν οι Ρωμαίοι για την Πρωτοχρονιά και τα διατήρησαν ακόμα και οι Βυζαντινοί, με τη διαφορά ότι τότε τα κάλαντα τα τραγουδούσαν στις 25 του Δεκέμβρη, εφόσον τότε ξεκινούσε για τους ανθρώπους το έτος και όχι το Γενάρη. Οι Πατέρες, όμως, της Ανατολικής Χριστιανικής Εκκλησίας και κυρίως ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος προσπάθησαν να τα καταργήσουν σαν ειδωλολατρικά, μα σαν είδαν ότι δεν μπορούσαν να κάνουν κάτι τέτοιο, έκαναν όλα αυτά τα παιδικά και χαρμόσυνα τραγουδάκια ύμνους χριστιανικούς και μεταμόρφωσαν τα κάλαντα του Χειμώνα και της Πρώτης του Έτους σε κάλαντα της γέννησης του γιου του Θεού των Εβραίων. Και όχι τίποτε άλλο, αλλά το παράδοξο είναι πως ο Χειμώνας θυμάται ότι τα «κάλαντα» προέρχονται από τη λέξη «calendes» -δηλαδή την πρώτη του κάθε μήνα των Ρωμαίων- και όχι από τη λέξη «καλώ» ή «υμνώ». Πάρα ταύτα, όμως, δεν τον πικραίνει η αλλαγή αυτή, γιατί η ατμόσφαιρα παρά το νέο νόημα που της προσδόθηκε παρέμενε και παραμένει πάντα ευχάριστη. Εξάλλου ο κόσμος είχε ήδη συνηθίσει να ακούει τα κάλαντα μέσα σε χιόνια και παγωνιές, όπως και ο ίδιος ο γερο-Χειμώνας.

Οι άνθρωποι κάθε χρόνο τέτοιες μέρες συγκεντρώνονται σπίτι τους γύρω από την εστία -ή σύμφωνα με την ανάπτυξη της τεχνολογία τους και την οικονομική τους δυνατότητα, το καλοριφέρ, τη σόμπα ή πιο εκσυγχρονισμένα το air condition- για να συζητήσουν και να θυμηθούν τα ευχάριστα και δυσάρεστα γεγονότα του χρόνου που βρίσκεται στο δρόμο του φευγιού. Θυμούνται ασυνείδητα τις εποχές που ο αυστραλοπίθηκος και οι άλλοι πιο εξελιγμένοι homines μαζεύονταν ως οικογένεια-φυλή γύρω από τη φωτιά συνωστισμένοι, προκειμένου να προφυλαχτούν από το δριμύ κρύο της εποχής. Αν και ακόμα δεν είχαν αναγνωρίσει στο Χειμώνα την ιδιότητα της αρχής του έτους, οι γιορτές δεν διέφεραν κατά πολύ από τις σύγχρονες. Και τότε συγκεντρώνονταν όλο το σόι ή καλύτερα η φυλή, όπως και σήμερα. Ίσως το φαγητό τους να μην ήταν γαλοπούλα -μια και αυτό το έθιμο εισήχθη σχετικά πρόσφατα από τα δυτικά- και να ήταν οποιοδήποτε άλλο κρεατικό -και μόνο κρέας, εφόσον όλα τα φυτικά είδη είχαν καλυφθεί από χιόνι ή κάηκαν από τις παγωνιές-, μα το κοινό χαρακτηριστικό δεν φαίνεται να άλλαξε. Απλά τότε έτρωγαν μόνο για την επιβίωση και πολύ πιο νωρίς, αφού το σκότος της νύχτας κάλυπτε τον ουρανό από το απόγευμα κιόλας. Η αλλαγή που παρατήρησε ο κρυωμένος παππούλης είναι πως σήμερα οι άνθρωποι τρώνε για τη διασκέδαση περιμένοντας ως αργά τα μεσάνυχτα τη γέννησή Του.

Οι αναμνήσεις, όμως, αυτές είναι που χαροποιούν το μνησίκακο Χειμώνα.

Και κατά τη διάρκεια του συμποσίου, που πιο πολύ μοιάζει με τα γεύματα του Λούκουλλου στη Ρώμη, παρά με τα φτωχικά των πρωτόγονων προγόνων τους ή των σύγχρονων αφρικανικών φυλών που λιμοκτονούν, βλέπει και διασκεδάζει με την εύθυμη ατμόσφαιρα που δημιουργεί η γιορτή: το άνοιγμα των δώρων, που οι Ορθόδοξοι παρομοιάζουν με εκείνα των Μάγων και τα δυτικά δόγματα με τα δώρα του δικού τους κοκκινοντυμένου γέρου με την άσπρη γενειάδα και τον τάρανδό του, Ρούντολφ, που με επιμέλεια αγόρασαν οι γονείς, οι συγγενείς και οι φίλοι ανήλικων και ενήλικων παιδιών. Είναι το ίδιο με εκείνο το ρωμαϊκό πρωτοχρονιάτικο έθιμο να προσφέρουν σε παιδιά, συγγενείς και φίλους μήλα και σύκα, σαν σύμβολο της αφθονίας και της ευτυχίας για τον επόμενο χρόνο, και κλάδους ελιάς σε πλούσιους πολίτες για δόξα και επιτυχία. Ένα έθιμο που απάγει τη σκέψη στην εποχή που προσφέρονταν θυσίες και δώρα στους βωμούς της Γαίας, της Αστάρτης, της Ίσιδος για να εξευμενίσουν το θυμό του Χειμώνα που ξέχασαν να τον τιμήσουν τον προηγούμενο χρόνο χαμένοι μέσα στην παραζάλη της χαράς του ήλιου, της διασκέδασης, της αφθονίας, της άνθησης και της συγκομιδής των καρπών του μόχθου τους να ορίσουν τη Φύση. Και η όλη γιορτινή ατμόσφαιρα διανθιζόταν και διανθίζεται, ως τα σύγχρονα γενέθλια του Χειμώνα, με τραγούδια και χορούς που κρατούν ως αργά τα ξημερώματα.

Στην όλη χαρά του εντάσσεται και η νεανική ξέφρενη διασκέδαση στα διάφορα μπαρ και τα άλλα νυχτερινά μαγαζιά. Χοροί και τραγούδια που στολίζουν τη νύχτα με μελωδικές ανταύγειες, που φτάνουν ως τη λάμψη των άστρων. Το λίκνισμα των γυναικείων και των αντρικών κορμιών πάνω στα τραπέζια ή τις πίστες των κέντρων διασκέδασης είναι που εξυψώνουν εκείνες τις χειμωνιάτικες μέρες -και κυρίως τις νύχτες- σε αιώνια στολίδια του πολιτισμού των ανθρώπων. Η λαχτάρα των ηδονοβλεψιών να κολάζονται στη θέα των χορευτικών κινήσεων των άλλων ή στο αποκαλυπτικό ντύσιμο της γκαρσόνας που τους σερβίρει.

Και η νεανική διασκέδαση δε μπορεί να περιοριστεί μόνο στο χορό και την οινοποσία ή την ουισκοποσία ή τη βοτκοποσία ή όποια άλλη πόση αλκοόλ. Το νεανικό ρεπερτόριο της απόλαυσης των γιορτών περιλαμβάνει και τα ηδονικά φιλιά στο στόμα που εκνευρίζουν τους παριστάμενους και ερεθίζουν τους ίδιους τους εραστές, που δεν μπορούν να απολαμβάνουν τις τέτοιες στιγμές σε οποιοδήποτε μέρος, παρά μόνο μέσα στη σύγχυση της έντονης μουσικής και τη θολούρα του ποτού. Και η γιορτινή ατμόσφαιρα των νέων δε τελειώνει ποτέ το χειμώνα απλά με την αποχώρηση από τα κέντρα, αλλά ολοκληρώνεται με την ολοκλήρωση του έρωτά τους σε κάποιο απόμερο σημείο της πόλης μέσα στο αυτοκίνητο, αν όχι σε κάποιο σπίτι ή ένα φτηνό μοτέλ της ώρας στην εθνική.

Μία νεανική διασκέδαση που όμως δεν είναι και τόσο νέα στα χρόνια της× είναι η συνέχεια μίας παράδοσης που θέλει αγόρια και κορίτσια να τραγουδούν και να χορεύουν μέρα και νύχτα κατά τη διάρκεια των θυσιών και όλων των ημερών των γιορτών αυτών. Χοροί γύρω από τη φωτιά, μασκαρεμένα παιδιά της Δύσης που γυρίζουν από πόρτα σε πόρτα και τρομάζουν τους ενοίκους για να πάρουν ένα μικρό δώρο για τη μεταμφίεσή τους, σε περίπτωση που δεν τα αναγνωρίσουν. Είναι η διατήρηση του εθίμου των Καλικάντζαρων οι οποίοι τρώνε το δέντρο που στηρίζει τη Γη στον άξονά της. Τα διαβολάκια αυτά υπήρξαν γεννήματα της νοσηρής φαντασίας και δεισιδαιμονίας Ελλήνων και Ρωμαίων, τα οποία νόμιζαν ότι εμφανίζονται εκείνες τις μέρες σαν διάλειμμα από το έργο της καταστροφής της Γης ή πως ήταν φίλοι του Πάνα και των Σάτυρων φίλων του που γλεντούν τη Φύση και πειράζουν τους ανθρώπους. Μα και η τοποθέτησή τους σ’ αυτή την εποχή δεν ήταν τυχαία, γιατί τότε υπάρχει το μεγαλύτερο κρύο του χρόνου και σχεδόν η μεγαλύτερη νύχτα. Ντυμένοι οι νέοι μασκαράδες για να εξευμενίσουν το βαρύ Χειμώνα και να τους προστατεύσει από τα δαιμόνια εκείνα, γιόρταζαν διάφορες γιορτές, που στους ιστορικούς χρόνους άλλαξαν σιγά-σιγά -ανάλογα με τις συνθήκες προσανατολισμό- και μετατράπηκαν σε Σατούρνια, προς τιμή του Κρόνου. Ήταν οι ίδιες μέρες που οι Χριστιανοί όρισαν τις δικές τους γιορτές, της Γέννησης, της Περιτομής και της Βάφτισης, μόνο και μόνο για να προσελκύσουν κόσμο στο δόγμα τους. Εξάλλου ακόμα και οι πιστοί της νέας θρησκείας εξακολουθούσαν να γιορτάζουν την πανάρχαια δεισιδαιμονία και λατρεία του Χειμώνα.

Και η διασκέδαση της τόσο κρύας εποχής δε σταματά στη θέρμη των γιορτών των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Αντίθετα, συνεχίζεται ως τα Φώτα και τ’ Άη-Γιαννιού. Τις μέρες που σκληροτράχηλοι άντρες αψηφώντας τον κίνδυνο βουτούν στα παγωμένα ποτάμια ή θαλάσσια νερά για να βρουν το ιερό σύμβολο του Θεού τους. Είναι η χαρά του να βλέπει ανθρώπους να αντιδρούν με κάθε τρόπο στις δοκιμασίες που τους υποβάλλει με το ψύχος και το χιονιά. Είναι, όμως, και εικόνες που του φέρνουν αναμνήσεις από το άγιο νερό που δίνει δύναμη ακόμα και στα πιο ιερά πράγματα, όπως το άγαλμα της Αθηνάς όταν οι Αθηναίοι κατά τα «Πλυντήρια» το έπλεναν στα νερά του Φαλήρου για να ανανεωθούν οι δυνάμεις του. Και μαζί η αναπόληση της καταγωγής της τελευταίας μεγάλης χριστιανικής γιορτής της περιόδου αυτής: της οπωσδήποτε αρχαιότατης παγανιστικής γιορτής των «Θεοξενείων», οπότε και γιορτάζονταν η επιστροφή του θεού Ήλιου, που είχε εξαφανίσει από τα σύννεφα των βροχών και του χιονιού ο Χειμώνας. Ήταν ένα ευχαριστήριο στο γιο της Γαίας που επέτρεψε στον ήλιο να βγει για λίγες ημέρες -τις Αλκυονίδες- και γιόρταζαν την επιστροφή του αυτή.

Η γιορτή του Ιωάννη είναι που κλείνει την εποχή. Τα άλματα πάνω από τις ψηλές φωτιές έρχονται να τον κάνουν να συλλογιστεί τις θυσίες που πρόσφεραν οι άνθρωποι στη Γαία και τα πηδήματα πάνω από την πυρά σαν δείγμα λατρείας. Εξάλλου, η κάθε πρωτομηνιά γιορτάζονταν με χορό, τραγούδι και ανάλογα πηδήματα.

........

Ωστόσο, οι αναμνήσεις του γέροντα δεν περιορίζονται μόνο στη γιορτινή αυτή ατμόσφαιρα. Θυμάται τις εποχές που οι άνθρωποι άρχισαν να συνειδητοποιούν για πρώτη φορά πόσο ευεργετικές ήταν οι βροχές του, όταν γεμίζουν τα ποτάμια με νερό για να αναγεννηθεί η Φύση από τον έρωτά του με την Άνοιξη και παράλληλα τον ίδιο ρόλο κατείχαν και τα χιόνια που γέμιζαν με ύδατα τις πηγές στις βουνοκορφές και πλαγιές τους. Εξάλλου, το νερό ήταν απαραίτητο και για τους ίδιους τους ανθρώπους, προκειμένου να κρατηθούν στη ζωή. Και δεν άργησαν να αναγνωρίσουν την αναγκαιότητα αυτή, καθώς και να προσφέρουν κάποια μικρή ευγνωμοσύνη στο Χειμώνα για τα καλά του. Είχαν, βέβαια, ξεφύγει σε σημαντικό βαθμό από τις αρχαίες φοβίες τους και δεισιδαιμονίες.

Οι Έλληνες μάλιστα είχαν αναγάγει το νερό σε πρωταρχική πηγή ζωής και παράλληλα με έμμεση αναφορά τιμούσαν το Χειμώνα ως δημιουργό του νερού με τις βροχές και τα χιόνια του. Ο Θαλής, ο Μιλήσιος εκείνος φιλόσοφος που όρισε το έτος σε 365 μέρες και πρόβλεψε εκλείψεις, είχε καταστήσει το ύδωρ ως αρχή των πάντων. Και η εκλογή αυτή δεν φαίνεται να ήταν τυχαία, αφού πολύ πριν τον 7^ο και 6^ο αιώνα οι άνθρωποι είχαν αρχίσει να ταυτίζουν το νερό με τη ζωή και την ανάπτυξη των φυτών και των ζώων. Εξάλλου και η παράδοση της μυθολογίας, που καταγόταν από χιλιάδες χρόνια πριν, όπως την μετέφερε ο Όμηρος -ο μυθικός αυτός τυφλός ποιητής που συνένωσε όλα τα γνωστά έπη της εποχής του για να δημιουργήσει την Ιλιάδα κι ίσως και την Οδύσσεια- ονόμασε ως πατέρες της δημιουργίας τον Ωκεανό και μία θαλάσσια θεότητα, τη Θέτιδα, και έβλεπε το νερό ως τον όρκο των θεών και την αρχή του παντός. Ο λόγος για τον Τιτάνα αυτό που σε άλλες παραλλαγές ήταν γιος της Γης και σε άλλες υπήρξε αυτοδημιούργητος, που κουβαλά στη ράχη του τη Γη και τη γεννά. Μια άποψη για τη γέννηση του κόσμου που δεν περιορίστηκε μόνο στον Αίμο, μα συναντάται σε όλη τη Μέση Ανατολή, όπως στην Αίγυπτο με το Νουν που γέννησε τον ήλιο, στους Ασσύριους με τον Ενκί ο οποίος με τα νερά του γονιμοποίησε τη Νιντού, τη Γη. Κι αναλόγως και στην Ινδία. Όλες όμως οι απόψεις ήθελαν τις θαλάσσιες θεότητες -Ωκεανό και Πόντο ή Νηρέα και Ποσειδώνα- ως αρχέγονες, θέτοντας ασυνείδητα σε πρωταρχική θέση το Χειμώνα, που έφερε τους υδάτινους όγκους. Στη δε εβραϊκή μυθολογία πρώτα δημιουργήθηκε η Γη και ο Ουρανός κι αμέσως μετά διαχωρίστηκαν τα ύδατα και η στεριά.

Ωστόσο, οι θέσεις αυτές έδειχναν και τη δύναμη του Χειμώνα να φέρει το χάος στον κόσμο. Γιατί ουσιαστικά οι προεπιστημονικές εκείνες μυθολογικές θεωρήσεις για τη δημιουργία του κόσμου έβλεπαν ως προϋπάρχουσα μορφή το Χάος με τη μία ή την άλλη μορφή. Αντιλήψεις μυθολογικές που προέρχονταν από την εμπειρία των φυσικών φαινομένων και αλληγορίες πάνω σε φαινόμενα του ηθικού βίου: ο Ύπνος, ο Έβερος, ο Αιθέρας, η Νύχτα, ο Αιθέρας, η Θάλασσα-Ωκεανός κλπ. Κάτι που ίσχυε όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στη γενικότερη περιοχή από την Αίγυπτο ως την Ινδία. Ακόμα και ο αιώνιος Θεός των Ισραηλιτών πρώτα έπρεπε να αντιμετωπίσει το Χάος.

Οι φοβίες τους για την τεράστια δύναμη που κατείχε το νερό (θαλάσσιο, ποτάμιο ή λιμναίο) λόγω των καταστροφών που δημιουργούσε και των θανάτων που έσπερνε σε ένλογα και άλογα όντα, τους έκανε να το θεωρούν και ιερό με τις δικές του θεότητες. Εξάλλου, οι θεοί μόνο με τη χρήση του νερού κατά τη διάρκεια κάποιου Χειμώνα θέλησαν να εξοντώσουν τους ανθρώπους για τις αμαρτίες που έκαναν, από την ελλαδική χερσόνησο και τη Μέση Ανατολή ως την Ινδία, για να καταφέρουν να σωθούν χάρη στον ενάρετο βίο τους μόνο ο Δευκαλίωνας και ο Νώε με μερικά ζεύγη ζώων και τις οικογένειές τους. Και ο Χειμώνας εξακολουθούσε να παραμένει ένας από τους ισχυρότερους παράγοντες στη ζωή και τη φοβία των αδύναμων ανθρώπων... Τουλάχιστον μέχρι να ανακαλύψουν τη φωτιά και να την αποδώσουν στον Τιτάνα Προμηθέα. Εκείνη η αλλαγή ήταν που τους έκανε να ασεβήσουν απέναντί στον ασπρομάλλη Χειμώνα, αλλά συνάμα και ν’ αρχίσουν να αναπτύσσουν το δικό τους πολιτισμό.

Αντιλήψεις που εκτός από τις φοβίες τους για το νερό και το Χειμώνα, γενικότερα πρόδιδαν σε σημαντικό βαθμό και τις θέσεις των πρώτων ανθρώπων για τη βάση της κοινωνίας τους και την αλλαγή της με τα χρόνια. Απόψεις κατά κύριο λόγο μητριαρχικές. Γιατί πώς αλλιώς μπορεί να εξηγήσει κανείς ότι η δημιουργία θεών κι ανθρώπων γίνεται από μία γυναικεία θεότητα; Η Ησιόδεια περιγραφή της δημιουργίας ξεκινά από τη Γη. Αυτή γεννά στην αρχή χωρίς σεξ, τον Ουρανό και τ’ άπατο πέλαγος, τον Πόντο, και μετά με την ερωτική επαφή του Ουρανού γέννησε τον Ωκεανό και τους άλλους Τιτάνες. Στην μητριαρχική κοινωνία η γυναίκα ήταν εκείνη που είχε την κυριαρχία στην κοινότητα και φρόντιζε για την ασφάλεια και την ευημερία της. Έτσι και η Γη, αφού υπέταξε τον Ουρανό και του παραχώρησε τμήμα των εξουσιών της μετά τις πήρε πίσω για να τις μεταβιβάσει στον Κρόνο. Ακόμα και η άποψη του Ωκεανού δείχνει τη μητριαρχική καταγωγή του μύθου. Η Θάλασσα ήταν που δημιούργησε τον κόσμο και μετά απλά μετονομάστηκε ανάλογα με τις κοινωνικές αλλαγές που συντελέστηκαν ως την ομηρική εποχή, οπότε και η δημιουργία έγινε πράξη θεότητας γένους αρσενικού.

........

Οι αναμνήσεις τούτες είναι που πάντα κάνουν το γερο-Χειμώνα να γελά και κοιτά ευτυχισμένος τους ανθρώπους σαν χαίρονται και όταν διασκεδάζουν τιμώντας τον για τις ευεργεσίες του προς τη ράτσα τους. Μα όλα κάποτε πλησιάζουν προς το τέλος τους, για να ξαναγεννηθούν με άλλη μορφή και άλλη όψη -εφόσον εν πρώτοις η ενέργεια ποτέ δε χάνεται και πάντα μεταβάλλεται σε άλλη μορφή και αναλόγως η ύλη παραμένει ύλη ή μετατρέπεται σε ενέργεια μετά το θάνατό της.

Έτσι, όμως, και η πρώτη εποχή του χρόνου πρέπει να παραμερίσει για ν’ αντικατασταθεί από τη δεύτερη. Είναι η μοίρα των φυσικών φαινομένων να κατέχουν όλα την ίδια θέση με μέτριες διακυμάνσεις για να διατηρείται η πολυπόθητη ισορροπία στη Γη× αν και οι άνθρωποι κατάφεραν να αλλάξουν πολλά στη γήινη ισορροπία για την πρόσκαιρη ευημερία μερικών εκατομμυρίων του πληθυσμού τους και για τα πολυπόθητα κέρδη εκατομμυρίων δολαρίων των μερικών μόλις δεκάδων πολυεθνικών εταιρειών. Κι έτσι γνώρισαν την «Τρύπα του Όζοντος» εξαιτίας των υδρογονανθράκων CFCs, το «φαινόμενο του θερμοκηπίου» που τείνει, μέσα σε μερικές δεκαετίες, να εξοντώσει από πολλές πλευρές του πλανήτη τα Χειμώνα και να αλλάζει τη μορφή των λευκών χιονιών και παγόβουνων του Βορρά και του Νότου.

Ο Χειμώνας δεν αναπολεί μόνο τις μνήμες των πρώτων και των αρχαίων ανθρώπων, μα θαρρεί πως οραματίζεται το μέλλον του, αλλά και το μέλλον της Φύσης και της μητέρας του, της Γαίας. Μόνες ευκαιρίες που αγωνίζεται να κρατήσει είναι ή οι άνθρωποι να καταφέρουν να αλλάξουν αυτό τον αγώνα για τα εφήμερα κέρδη των κάποιων τους, που όμως στρέφεται ενάντια στη Φύση ή η ίδια η Γαία να καταφέρει να διατηρήσει στη ζωή διάφορα όντα επιφέροντάς τους τις απαραίτητες αλλαγές ή να εμφανίσει νέα είδη που να αντέχουν στις νέες συνθήκες.

---

Το κείμενο αυτό το έγραψα το 1997 και δημοσιεύεται για πρώτη φορά.