Οι ελεύθεροι χώροι στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις

Με χαρά έμαθα τη δέσμευση του νέου Υπουργού Άμυνας στις προγραμματικές του δηλώσεις για τα ανενεργά στρατόπεδα. Αναφέρθηκε στα στρατόπεδα που βρίσκονται στους αστικούς ιστούς, τονίζοντας ότι θα αποδίδονται στις τοπικές κοινωνίες. Βέβαια, τόσα χρόνια ο Υπουργός, όπως και όλα τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ τάσσονταν αναφανδόν υπέρ της παραχώρησης των εκτάσεων αυτών. Ειδικά όμως σε πόλεις όπως η Θεσσαλονίκη, που έχουν πια τσιμεντοποιηθεί πλήρως, τα στρατόπεδα είναι οι μόνοι πνεύμονες πρασίνου, οι μόνοι αδόμητοι ελεύθεροι χώροι που μπορούν να δώσουν πνοή στους αστού κατοίκους.
Σήμερα το αστικό περιβάλλον αναπλάθεται δραστικά, ενώ η ελάχιστη ελεύθερη γη σπανίζει πια και μειώνεται συνεχώς. Οι τελευταίοι εναπομείναντες ελεύθεροι χώροι με ήπιες ή παρωχημένες χρήσεις δέχονται τεράστιες πιέσεις και συχνά εκχωρούνται στις δυνάμεις της αγοράς. Η γη αφαιρείται από τους πολίτες ως ελεύθερος δημόσιος ή κοινόχρηστος χώρος και επαναπροσφέρεται ως δομημένο προϊόν με κάποιους ακάλυπτους χώρους. Η απουσία αστικής διαχείρισης δεν προάγει την πολεοδομία σε καθοδηγητικό πεδίο «εκλογίκευσης» για την εκτίμηση των αναγκών της πόλης και για το «πού» και «τι» και «πώς» θα υλοποιείται η σύγχρονη επιχειρηματική δράση.

Στα αστικά κέντρα σήμερα πια οι ελεύθεροι χώροι είναι ελάχιστοι και όπως φαίνεται σε λίγο θα εξαλειφθούν και αυτοί. Οι απαλλοτριώσεις εκτάσεων πλησιάζουν στο τέλος τους και κατά συνέπεια οι υπάρχοντες αδόμητοι χώροι τίθενται σε άλλη βάση εκμετάλλευσης. Η εποχή όπου η ανάπτυξη ταυτίζονταν με τις κατασκευαστικές εργασίες και την αλόγιστη κάλυψη εκτάσεων με κτίρια έχει περάσει πια. Αποδείχθηκε ότι αυτή η νεοφιλελεύθερη οπτική ήταν τελικά εκείνη που φόρτωσε τις πόλεις με τόνους τσιμέντου και τις οδήγησε στην απάνθρωπη σημερινή όψη και στην υποτίμηση της ποιότητας ζωής.
Οι μεγάλες εκτάσεις που αφέθηκαν ελεύθερες λόγω μεταφοράς της χρήσης τους σε άλλους χώρους, όπως τα ανενεργά στρατόπεδα μέσα ή στις παρυφές των πόλεων, αποτελούν τις τελευταίες ευκαιρίες να μετατραπούν σε φυσικά σημεία αναψυχής και καλλιέργειας του πολιτισμού, σε τόπους ηρεμίας και διοχέτευσης της καθημερινής καταπίεσης σε φυσικές διεξόδους. Και δίπλα στα εγκαταλελειμμένα στρατόπεδα προστίθενται πρώην αεροδρόμια, εργοστάσια προς κατεδάφιση που μπορούν να αποτελέσουν οάσεις πολιτιστικές, τόπους κοινωνικής δράσης και συνάθροισης μέσα στην ερημιά και τη μοναξιά του υδροκεφαλισμού των άστεων.
Και φυσικά σε ένα τέτοιο πλαίσιο δεν μπορούμε να δεχτούμε τη μεταφορά δράσεων εκεί επειδή πολύ απλά δε χωράνε αλλού. Το πρόβλημα της στάθμευσης λύνεται με την εκ θεμελίων ανασυγκρότηση της συγκοινωνιακής πολιτικής και όχι με την κατασκευή χώρων στάθμευσης σε ελεύθερο χώρο. Η χωροθέτηση σχολείων ή διοικητικών υπηρεσιών μπορεί να γίνει κι εκτός πόλης (με την υποχρεωτική μεταφορά των μαθητών εκεί στο πρότυπο των ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων) κι όχι σ’ εκτάσεις που θα αναβαθμίσουν την ποιότητα ζωής. Οι ελεύθεροι χώροι, οι περιαστικοί όγκοι, το αστικό πράσινο πρέπει να έχουν ενιαία και αποτελεσματική διαχείριση με κριτήριο κατά προτεραιότητα την προστασία τους.
Ωστόσο, δεν αρμόζει να λησμονήσουμε τη σημασία των ελεύθερων χώρων για την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη της παιδικής προσωπικότητας σε συνδυασμό με το παιχνίδι. Το παιχνίδι ως λειτουργία πολύ συχνά και φυσικά δρα στον ανοιχτό, ελεύθερο, υπαίθριο χώρο της πόλης. Οι λεγόμενοι παιδότοποι και οι παιδικές χαρές αποτελούν μια ειδική κατηγορία υπαίθριων - ελεύθερων χώρων μέσα στην πόλη, μιας και πρόκειται για χώρους με εξειδικευμένη χρήση, οι οποίοι άλλοτε διαμορφώνονται ως τεχνητοί και άλλοτε ως φυσικοί, και απευθύνονται σε αυτή τη συγκεκριμένη κατηγορία χρηστών, τα παιδιά.
Οι ελεύθεροι και ανοικτοί χώροι δίνουν στα παιδιά κάθε ευκαιρία να διαμορφώσουν ένα παιχνίδι στο φυσικό περιβάλλον και να συνδεθούν κοινωνικά και χωρικά με τη γειτονιά, να αναπτύξουν ένα συναισθηματικό δέσιμο με τον τόπο και το φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον. Στους ανοιχτούς χώρους μπορούν να αναπτύξουν ψυχοκινητικές δραστηριότητες, αναγκαίες για τη συναισθηματική τους ισορροπία· έχουν τη μοναδική ευκαιρία να καλλιεργήσουν κοινωνικές επαφές με συνολικούς υποστηρίζοντας την κοινωνική συνοχή μέσα από την ολοκληρωμένη κοινωνικοποίηση του παιχνιδιού και της νεαρής συντροφικότητας-παρέας.
Και η δημοτική διοίκηση έχει άμεση ευθύνη για την ανάπτυξη κατάλληλων χώρων υπαίθριου παιχνιδιού. Ο χώρος παιχνιδιού πρέπει να αποτελέσει βασική της μέριμνα. Οι στατικές παιδικές χαρές είναι μέρος μιας τέτοιας πολιτικής, αλλά σίγουρα η ορθή συναισθηματική και ψυχική ανάπτυξη της παιδικής προσωπικότητας δεν μπορεί να περιοριστεί σε αυτές. Είναι αναγκαία όσο ποτέ για την κοινωνική ανάπτυξη και την κοινοτική συνοχή η δημιουργία "περιβαλλοντικών αυλών" και "κήπων για παιδιά" είτε στο εκπαιδευτικό τους περιβάλλον είτε μέσα σε ένα δίκτυο ελεύθερων χώρων στην πόλη που να αποτελούν έναν τρόπο κατανόησης των φυσικών διαδικασιών.

update: Διαβάστε και το νεότερο η φύση μέσα στην πόλη.