Ο πολιτισμός επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο Ι

καλλιέργεια του ερασιτεχνικού και του λαϊκού πολιτισμού

Αν και η Τέχνη είναι μια αφηρημένη έννοια, εμφανίζεται να υλοποιείται σε μια συγκεκριμένη μορφή, που χάρη σε ορισμένες ιδιότητές της διακρίνεται από τα άλλα δημιουργήματα του ανθρώπου, για να αποκτήσει τον επίζηλο τίτλο του έργου τέχνης. Είναι επίσης γεγονός ότι η Τέχνη, ως ένα δημόσιο αγαθό, αποτέλεσε εξαρχής ένα βασικό επικοινωνιακό μέσο προώθησης ιδεών και συνεπώς η σύνδεσή της με τις παντός είδους κρατικές αρχές ήταν αναπόφευκτη[1]. Εξάλλου, η Τέχνη απελευθερώνει το άτομο και το οδηγεί σε άλλους δρόμους συλλογικών συνειρμών. Και αν μη τι άλλο, η κινηματική δημοκρατία δίνει προτεραιότητα στο άτομο: στην ατομική καλλιτεχνική έκφραση και στην ατομική κριτική συνειρμική σκέψη του θεατή που σταδιακά μετουσιώνονται σε συλλογική αντίδραση και όραμα.

Ειδικά σε μία εποχή όπου τα φεστιβάλ βιομηχανοποιούνται και οι νέοι πολιτιστικοί θεσμοί βρίσκονται στα χέρια της δημιουργικής ιδιωτικής πρωτοβουλίας και ορίζονται από εργολάβους της (υπο)κουλτούρας, το αυτοδιοικητικό δημοκρατικό κίνημα πρέπει να διαλέξει το δικό του δρόμο. Μάλιστα, τη στιγμή που ο πολιτισμός συνδέεται με τη δημοκρατική αναμόρφωση μέσα από τον πολιτιστικό λαϊκισμό, θα μπορούσε κάποιος να μας θυμίσει ότι τα σημερινά αστικά κέντρα χάνουν τα κέντρα των πολιτισμών τους και αυτά αντικαθίστανται από πολιτιστικά κέντρα[2]. Η Τέχνη, κατ’ ανάγκη, λειτουργεί μέσα από σύμβολα· η πιο μεγάλη σφαίρα είναι ένα σημείο στο άπειρο· δυο εξωφρενικοί αντιγραφείς μπορούν να εκπροσωπήσουν όχι μόνο τον Φλομπέρ, αλλά και το Σοπενχάουερ ή τον Νεύτωνα[3]. Ο επιδεικτικός λακωνισμός σε οξύμωρη σύζευξη με το νεοσυντηρητικό ψευδομανή πλουραλισμό, η σχεδόν αλγεβρική ανελαστικότητα και οι αντιμεταθέσεις του νεοφιλελευθερισμού με τη δημαγωγία δίνουν την εικόνα της δημοκρατικής ρητορικής για τον πολιτισμό και την Τέχνη.

Καθημερινά βιώνουμε το βόθρο της μετανεωτερικής τέχνης και την ερημιά της υποκουλτούρας, που μένοντας μακριά από τις λαϊκές ανάγκες προβάλλονται από κάθε μέσο επικοινωνίας. Μία Αυτοδιοίκηση, εντούτοις, με πίστη στις αριστερές καταβολές της οφείλει να αντισταθεί. Όχι μόνο μιλώντας για υποβάθμιση της λαϊκής κουλτούρας, στο εύπεπτο και φτηνής ποιότητας λαϊκίστικο πρότυπο, αλλά έμπρακτα μέσα από την καλλιτεχνική παιδεία· μία παιδεία που θα απευθύνεται σε ενήλικες και παιδιά και στόχο θα έχει τη δική τους καλλιέργεια και ίσως τη δημιουργία ενός τοπικού πόλου.

Κάθε δημοτική αρχή που σέβεται τον πολίτη οφείλει να συμπεριλάβει, να υπηρετήσει και να αναγνωρίσει τα πολιτιστικά του δικαιώματα ως αναπόσπαστο στοιχείο των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Η πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί δημόσιο αγαθό, η διάχυση και η απόλαυσή του θεμελιώδες δικαίωμα. Είναι όμως σαφές ότι οι έννοιες τέχνη και  πολιτισμός έχουν διευρύνει τόσο τη διάσταση όσο και το περιεχόμενό τους.  Δεν  ταυτίζονται μόνο με την πολιτιστική κληρονομιά και τις υψηλές καλλιτεχνικές δημιουργίες. Στις νέες απαιτήσεις και στα νέα διλήμματα που θέτει ο σύγχρονος πολιτισμός συμπεριλαμβάνονται όχι μόνο η σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία, αλλά ευρύτερα ο πολιτισμός της καθημερινότητας[4].

Και μία αριστερή αυτοδιοικητική κίνηση οφείλει να προστατεύσει την Τέχνη από τις επιθέσεις του εφήμερου, από την απομόνωση της ριζοσπαστικής συλλογικής σκέψης· να προστατεύσει τα έργα της όταν δέχονται συντηρητικές επιθέσεις και κοινωνική ή πολιτική λογοκρισία. Η δημοτική εκείνη αρχή που σέβεται την κινηματική ιδέα πρέπει να την προβάλλει και να την βγάλει από τη φυλάκιση που της επέβαλε η υποκουλτούρα του κέρδους και του υποκειμενισμού και να την κάνει κτήμα όλων. Ας θυμόμαστε, άλλωστε, ότι η λογοκρισία είναι συνηθέστερη σε περιοχές με ασθενή καλλιτεχνικό λόγο και συντηρητικές πολιτικά, καθώς στο ευρύτερο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και της εμφάνισης νέων ιδεών αντιδρούν με τρόπο ηχηρό, ειδικά όταν μισαλλόδοξες ομάδες αποκτούν τηλεοπτικό βήμα στο όνομα της πολυφωνίας. Από τη στατιστική έρευνα διαπιστώθηκε ότι τα έργα που ιστορικά δημιουργούν προβλήματα στις αρχές είναι εκείνα που έχουν επιρροές είτε από τον μαρξισμό είτε από τον φροϋδισμό, που σε συνδυασμό με την κατάργηση των φορμαλιστικών ορίων θέτουν με άμεσο τρόπο προβλήματα ταυτότητας (εθνικής, ηθικής, θρησκευτικής και πολιτισμικής). Η καλλιτεχνική πρωτοπορία είναι ωστόσο εκείνη που ανοίγει νέους δρόμους στο μέλλον και γόνιμο διάλογο με την ιστορία[5].

Και, βέβαια, ας υπογραμμίσουμε ότι η ουσιαστική αξία της τέχνης ως κοινωνικής πρακτικής, τουλάχιστον στην εξιδανικευμένη μορφή της, έγκειται στη σαφώς απεριόριστη ικανότητα έκφρασης. Μ’ αυτή την έννοια η τέχνη υπήρξε πάντα μέρος της "πολιτικής". Εάν -και στο βαθμό που οι ιδέες έχουν σημασία στην πολιτική- η τέχνη στην καλύτερη μορφή της είναι ο χώρος για την καλλιέργεια των ευαισθησιών, για τον πειραματισμό εναλλακτικού λόγου, για να βρουν ανείπωτες και καταπιεσμένες ιδέες σατιρική, επιθεωρησιακή, μεταφορική ή συμβολική έκφραση[6].

Εξάλλου, η μαζική και εκτεταμένη διαθεσιμότητα πολιτισμικών έργων στο Ίντερνετ επηρεάζει άμεσα τον τρόπο μέσω του οποίου δημιουργούμε, παρακολουθούμε, και καταναλώνουμε τον πολιτισμό. Οι μέρες όπου το μέσο “μονής κατεύθυνσης” βασίλευε, όπου παθητικοί παρατηρητές απλώς κατανάλωναν πληροφορίες, έχουν παρέρθει[7]. Σήμερα πια το διαδίκτυο προσφέρει μία πρωτοφανή δυνατότητα ευρείας παραγωγής και διάδοσης πολιτισμικών προϊόντων και διακίνησης καλλιτεχνικών ιδεών από τους ίδιους τους χρήστες και τα οποία δεν υπήρχαν στο παρελθόν, πολιτιστικά αγαθά που είναι πολύ πιο λαϊκά από εκείνα που προβάλλονται ως τέτοια από τις μικρές οθόνες· και είναι λαϊκά επειδή ακριβώς εκφράζουν χωρίς εμπορικό στόχο τους καθημερινούς προβληματισμούς και τις αγωνίες των δημιουργών τους. Αυτές, λοιπόν, τις πολιτιστικές αναζητήσεις καλούνται οι προοδευτικές αυτοδιοικητικές αρχές να τις δώσουν βήμα έκφρασης και να τις ζωντανεύσουν, να τις βγάλουν από το μικρόκοσμο του ιστού και να τις φέρουν σε επαφή με την υπόλοιπη κοινωνία.

συνεχίστε αν θέλετε στο δεύτερο και στο τρίτο μέρος της μικροθεματικής αυτής.

---

[1] Μ. Παπανικολάου, Κοινωνική και πολιτική λογοκρισία, εφημερίδα Το Βήμα, ΒΗΜΑ ΙΔΕΩΝ, 02/11/2007.

[2] A. Betancour, Διεκδικώντας σημεία πολιτισμού.

[3] Χόρχε Λουίς Μπορχές, Ο Φλομπέρ και η παραδειγματική του μοίρα, Δοκίμια, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, σελ. 115.

[4] Μ. Δαμανάκη, Ο Πολιτισμός δύναμη ανάπτυξης δικαίωμα για όλους.

[5] Μ. Παπανικολάου, ό.π.

[6] M. Stocchetti, Για να ξανασκεφτούμε την πολιτική σε μια εποχή αμφιθυμίας: Τέχνη, νέα μέσα επικοινωνίας και δημοκρατική πολιτική.

[7] El. Stark, Σημειωτική δημοκρατία και πολιτισμικός μετασχηματισμός (ή) η μετασχηματιστική δύναμη της σημειωτικής δημοκρατίας.