Ανθρωπισμός και ατομισμός

Εχθρός του ανθρωπισμού δεν είναι κανείς άλλος από τον ατομισμό και τον ανταγωνισμό. Αξίζει να σημειώσουμε ότι η μετανεωτερικότητα διακρίνεται από πλήρως ατομιστικές θέσεις, σε αντίθεση με τη νεωτερικότητα. Ενώ δηλαδή η νεωτερική περίοδος διακρίνεται από τις αρχές της συλλογικότητας και της μαζοποίησης, το μεταμοντέρνο προβάλλει τον ασύδοτο ατομισμό. Η ατομικιστική λογική διακρίνεται σε κάθε σχεδόν πτυχή του σύγχρονου τρόπου ζωής, αδιαφορώντας για το σύνολο, για το συνάνθρωπο· απαξιώνοντας το φυσικό περιβάλλον σε μια ανθρωποκεντρική ατομική λογική, απεμπολεί κάθε κοινωνική κατάκτηση στο όνομα του προσωπικού κέρδους είτε ως επίδειξης είτε ως οικονομικής επιβολής επί των υπολοίπων. Και η ειρωνεία είναι ότι ο ανταγωνισμός σήμερα προβάλλεται ως κυρίαρχη στάση στην οικονομική και κοινωνική ζωή. Μα τούτος έχει οδηγήσει τις σύγχρονες κοινωνίες στον κανιβαλισμό.

Η ίδια, βέβαια, η παιδευτική διαδικασία προάγει τον ατομισμό και τον ανταγωνισμό. Και δεν κάνουμε λόγο για συναγωνισμό, αλλά για έναν άκρατο ανταγωνισμό που εκφράζεται μέσα από τη βαθμοθηρία και επιβάλλεται με το εξετασιοκεντρικό σχολικό σύστημα. Ακόμα και οι μαθητικές επιδόσεις εξατομικεύονται, αδιαφορώντας για όλους εκείνους τους κοινωνικούς παράγοντες που διαμορφώνουν τη βαθμολογία των νέων. Οι ατομικές ευθύνες, η προβολή του ατόμου, η απουσία συνεργασίας κι αλληλεγγύης είναι μερικά μόνο συμπτώματα μιας εκπαίδευσης που ακολουθεί τις κανιβαλιστικές πρακτικές μιας κοινωνίας που μεταθέτει τις ευθύνες στους άλλους.

Και σε τούτα έρχεται να προστεθεί και η καθημερινή προβολή από τα κάθε λογής μέσα επικοινωνίας. Ο λαϊκισμός, οι εξωθεσμικές παρεμβάσεις για την τάχα επίλυση προβλημάτων με το δημόσιο και η άμετρη σκανδαλολογία έρχονται να προβάλλουν το άτομο. Στηρίζουν τις παρεμβάσεις φορέων υπέρ των ατόμων, καθοδηγούν τη λαϊκή σκέψη στην αναζήτηση τέτοιων λύσεων (είτε αυτές τις ονομάσουμε δωροδοκίες, είτε πολιτικές και δημοσιοϋπαλληλικές παρεμβάσεις). Εξάλλου, τα ίδια τα ΜΜΕ έχουν καλλιεργήσει την αντίληψη ότι το άτομο πρέπει με κάθε τρόπο να προβάλλεται σε κάποιο μέσο ενημέρωσης. Ο αυτοεξευτελισμός σε εκπομπές εικονικής πραγματικότητας και σε διαγωνισμούς "ταλέντων", η τηλεοπτική εκπόρνευση και ο πειθαναγκασμός συμμετοχής στα τηλεοπτικά δρώμενα είναι μερικά μόνο στοιχεία που οδηγούν εν τέλει στην ανθρωπιστική κρίση.

Η υπερκατανάλωση, από την άλλη, ως μέσο ικανοποίησης ψυχοσυναισθηματικών αναγκών και κοινωνικής προβολής, είναι μία αντι-ανθρώπινη μορφή κατεξοχήν ατομικίστικης αντίληψης. Κάθε πολίτης προχωρά σε επίδειξη κατοχής και χρήσης αγαθών, σε τέτοιο σημείο ώστε η έννοια της φτώχειας να έχει καταντήσει πια εντελώς υποκειμενική. Το άτομο τίθεται στην πρώτη γραμμή της καταναλωτικής επίδειξης βλέποντας ως ανταγωνιστές τους υπολοίπους και μπαίνοντας στον αέναο αγώνα της κτήσης όλο και περισσότερων αγαθών. Σε τέτοιο σημείο ώστε ο φετιχισμός του προϊόντος -όπως τον περιέγραψε ο Μαρξ- να επιβεβαιώνεται όλο και περισσότερο. Μα, ο καταναλωτικός ατομισμός δεν περιορίζεται μόνο στην κοινωνική επίδειξη. Ο καταναλωτής αυτοενεχειριάζεται για την αγορά προϊόντων θεωρώντας ότι τα ενέχυρα, οι πιστώσεις και ο δανεισμός της οικονομικής του ελευθερίας δε θα επηρεάσουν το υπόλοιπο σύνολο. Ζώντας με την αυταπάτη της απόλυτης ελευθερίας να διαθέσει εαυτόν όπως επιθυμεί, απομακρύνει κάθε σκέψη από τις επιρροές προς το σύνολο που ασκεί ο προσωπικός οικονομικός του εξανδραποδισμός.

Σήμερα πια ακόμα και οι συλλογικοί φορείς έχουν καταντήσει να λειτουργούν με ατομικίστικα κριτήρια. Τα σωματεία καθώς εμπνέονται από συντεχνιακές λογικές, επιδιώκουν λύσεις ή προβάλλουν θέσεις που αφορούν μόνο τον κλάδο τους. Αδιαφορούν αν οι θέσεις τους έρχονται σε αντίθεση με το γενικότερο συμφέρον και εξευτελίζουν το λαϊκό στοιχείο στο όνομα των σωματειακών κερδών. Κινητοποιήσεις και συγκρούσεις, που προκαλούν ρωγμές στην κοινωνική συνοχή, κάνουν φανερό ότι τελικά ο ανθρωπισμός μένει μακριά από τις διεκδικήσεις τους. Και, φυσικά, στην ίδια ακριβώς λογική στέκεται κάθε φορέας που κοιτάζει μόνο τα του οίκου του. Τα υπουργεία μένουν στη στενή οπτική των αρμοδιοτήτων τους, η Τοπική Αυτοδιοίκηση στα δικά της στενά γεωγραφικά και διοικητικά όρια. Τα δε κόμματα με λαϊκίστικη αντίληψη προσεταιριζόμενα ψηφοφόρους καλλιεργούν κι ενισχύουν ατομικίστικες αυταπάτες.

Και φυσικά αυτός ο ιδιότυπος ατομισμός καταντά να έχει συνέπειες ακόμα και στο φυσικό περιβάλλον. Η υπερκατανάλωση με την υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων και την κατασπατάληση ενέργειας που απαιτεί, τα νέα αγαθά που σύντομα αντικαθιστούν παλαιότερα και τα μετατρέπουν σε απορρίμματα που εναποτίθενται στα θεμέλια του οικοσυστήματος, οι νέες καταναλωτικές διατροφικές συνήθειες που καταστρέφουν τα θαλάσσια οικοσυστήματα και την πανίδα, διέπονται όλα αυτά από την αδιαφορία για το περιβάλλον. Η μητροκτονία της φύσης φτάνει ως αποτέλεσμα της ίδιας της ατομικής μας δράσης, ερχόμενη ταυτόχρονα σε πλήρη αντίθεση με τον Άνθρωπο και την ουμανιστική αρχή του σεβασμού προς τον άλλο.