Η κατανάλωση συνεκτικός δεσμός μιας κοινότητας

αναδημοσίευση από τη μελέτη μας
Τοπική Αυτοδιοίκηση

προοπτικές ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής

Η γνωστή μαρξιστική θέση για τις αλυσίδες των εργατών έχει γίνει σήμερα κάτι πέρα από ρομαντική -αν και ακούγεται και πάλι μετά από μία μακρά περίοδο σιωπής. Οι εργαζόμενοι σήμερα δεν είναι απλά μηχανές παραγωγής. Πρωτίστως είναι καταναλωτές ποικίλων αγαθών. Διατρέχουν ανά πάσα στιγμή τον κίνδυνο να χάσουν όχι μόνο τις αλυσίδες τους, αλλά και την ίδια τη δυνατότητα που τους παρέχει ο μισθός να αγοράζουν και να αισθάνονται μέλη μιας κοινότητας.

Και τούτο διότι -παρά την προπαγανδιστική και αποϊδεολογικοποιημένη λογική της κατανάλωσης- αυτή η τελευταία σήμερα πια αποτελεί συνεκτικό κρίκο της κοινωνίας. Όποιος καταναλώνει -πέρα από το μεταμοντέρνο ατομισμό και την κοινωνική επιδειξιομανή προβολή- αποτελεί μέλος της κοινότητας· όποιος όμως δεν αγοράζει περιθωριοποιείται. Σε μία λαϊκίστικη, βέβαια,  αντιμετώπιση των πραγμάτων εκεί όπου η τάση είναι να αγνοείται η σχέση μεταξύ καθημερινών οικονομικών και πολιτικών πρακτικών, η ευθύνη για τις δυσκολίες ή τα αδιέξοδα μετακυλίεται αυτόματα είτε προς τα μέσα είτε προς τα έξω, οι κυ­βερνώμενοι κατηγορούν τους κυβερνώντες, και οι δυο μαζί θεω­ρούν σε τελική ανάλυση ότι φταί­ει ο ιμπεριαλισμός, ή/και οι πανίσχυροι μηχανισμοί ποικίλων "ντόπιων και ξένων κατεστημένων"[1]. Έτσι, το εμπόρευμα δεν είναι απλώς μία κοινωνική σχέση, είναι κι ένας ειδωλολατρικός κοινωνικός τρόπος σκέψης που περιορίζει την ίδια τη σκέψη, σπέρνοντας στο δρόμο της ένα σωρό εμπόδια και απαγορεύσεις[2].

Οι αγορές αποτρέπουν τη συλλογική σκέψη ή τη συλλογική δράση κάθε είδους επειδή θεωρούν ότι η δυναμική του συνόλου των ατομικών επιλογών θα διασφαλίσει με κάποιο τρόπο το κοινό καλό. Οι καταναλωτές ομιλούν τη γλώσσα του «εγώ». Οι πολίτες είναι αυτοί που δημιουργούν την κοινή γλώσσα του «εμείς». Οι στόχοι των αγορών είναι περισσότερο ατομικοί παρά συλλογικοί με αποτέλεσμα οι τελευταίες να ενισχύουν το μοναχικό μας εγωισμό, αφήνοντας παράλληλα ανικανοποίητη τη λαχτάρα μας να ανήκουμε σε ένα σύνολο. Μας προσφέρουν διαρκή αγαθά και προσωρινά όνειρα αλλά όχι μία κοινή ταυτότητα ή τη δυνατότητα να είμαστε όλοι μέλη της ίδιας ομάδας[3].

Καθώς όμως η διεύρυνση της δημοκρατίας περνά μέσα από τη σύνδεση του κινήματος με πρωτοβουλίες πολιτών, η Τοπική Αυτοδιοίκηση πρέπει να συνδεθεί άμεσα με το καταναλωτικό κίνημα. Εξάλλου, οι ίδιοι οι πολίτες αποτελούν καταναλωτές των υπηρεσιών που παρέχει η αυτοδιοίκηση.

Σε μία εποχή που οι δημοκρατικοί εκφραστές -δημοσιογράφοι, μέσα επικοινωνίας και πολιτικοί- θεοποιούν τη μεταμοντέρνα εκδοχή της κυριαρχίας της αγοράς και της καταναλωτικής μανίας, το καταναλωτικό κίνημα αποκτά ολοένα και πιο ταξικά χαρακτηριστικά. Οι νεοφιλελεύθερες ελπίδες των ίσων ευκαιριών έχουν πια εξανεμιστεί μπροστά στην πίεση των ανατιμήσεων και της αυξανόμενης φτώχειας δυσχεραίνοντας την ήδη βεβαρημένη οικονομική κατάσταση των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων. Η επέλαση της παγκοσμιοποίησης απειλεί όχι μόνο τους καταναλωτές, αλλά και την ίδια την αγορά, τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Το μόνο στοιχείο ιδεολογικό που φαίνεται να δένει την κατανάλωση με την κοινωνία είναι πια η ελπίδα της κοινωνικής προβολής μέσα από την απόκτηση -με κάθε τρόπο- αγαθών. Αυτό όμως δεν περιορίζει απλά το απατηλό όνειρο μόνο στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, αλλά και ορίζει το ταξικό κριτήριο.

Ας μη λησμονούμε ότι ένα από τα βασικά συμπεράσματα της κίνησης της αγοράς είναι ότι αυτή πρέπει να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες και στις ανησυχίες των πολιτών και να προσαρμόζεται στις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης, μπροστά στις οποίες δεν αρκεί να δίνεται βαρύτητα μόνο στα νομικά μέσα. Τα συμφέροντα των καταναλωτών δεν μπορούν να καθορίζονται αποκλειστικά και μόνο με φυλλάδια ή επιδοτήσεις. Οι πολίτες περιμένουν από την αυτοδιοίκηση να επιτύχει κοινωνικώς αποδεκτά αποτελέσματα, ενίοτε μάλιστα σε βάρος των οικονομικών επιδόσεων.

Οι οικονομικές επιδόσεις κάθε μορφής των καταναλωτικών αγορών δε θεωρούνται πλέον απλή απόρροια της αποτελεσματικότητας των επιχειρήσεων σε επίπεδο προσφοράς, παρόλο που η παράμετρος αυτή είναι σημαντική για να υπάρξουν θετικά αποτελέσματα για τους καταναλωτές. Οι αποτελεσματικές αγορές που ανταποκρίνονται στις ανάγκες των καταναλωτών σε όλους τους οικονομικούς τομείς αποτελούν σημαντικό παράγοντα για την ανταγωνιστικότητα και την ευημερία των πολιτών. Χρειάζονται ευαισθητοποιημένους καταναλωτές, ικανούς να κάνουν συνειδητές επιλογές και να ανταμείβουν γρήγορα τις αποτελεσματικές επιχειρήσεις. Αγορές στις οποίες οι καταναλωτές βρίσκονται σε σύγχυση, παραπλανούνται, στερούνται πρόσβασης ή έχουν περιορισμένη επιλογή θα είναι λιγότερο ανταγωνιστικές, προκαλώντας ζημία στους καταναλωτές και υποσκάπτοντας τις επιδόσεις της οικονομίας συνολικά.

---

[1] Ν. Μουζέλης, Νεωτερικότητα, ό.π., τ. 1.

[2] Στ. Τομπάζος, Πρόλογος, Ευρώπη Ποια Ευρώπη;, ό.π., σελ. 17.

[3] B. Barber, ό.π.