Δημοσιογραφική δημαγωγία

(συνέχεια από των παλαιότερων αναρτήσεων   

"ο λαϊκισμός υποβαθμίζει τον πολίτη σε υπήκοο"

"ο λαϊκισμός του μετανεωτερικού πολιτισμού"
και "η βία και η ένοπλη πάλη ως εκφάνσεις λαϊκισμού")

Σήμερα όμως περισσότερο από κάθε άλλη φορά, έχει γίνει φανερό ότι ο λαϊκισμός στηρίζεται -αν δεν ταυτίζεται απολύτως- στην επικοινωνία. Τα μέσα επικοινωνίας και ο πολιτικός κόσμος στηρίζουν την ύπαρξη και την εξουσία τους ο ένας στα άλλα. Μέρος ενός ίδιου (κάλπικου;) νομίσματος διαπλέκονται οικονομικά και πολιτικά. Την ίδια στιγμή εκφράζοντας τα δικά τους οικονομικά συμφέροντα καλλιεργούν τη δική τους ιδιότυπη δημοσιογραφική και πολιτιστική δημαγωγία.

Ο μιντιακός λαϊκισμός εκφράζεται με έναν ιδιότυπο αγοραίο, ελκυστικό, αλλά και εξωπραγματικό πολιτικό λόγο καθολικής αποδοχής και νεφελώδους γενικότητας, με αήθεις κριτικές και εντυπωσιασμούς. Ο τηλελαϊκισμός, βέβαια, δεν περιορίζεται απλά στη σταθερή προσκόλληση των δημοσιογραφικών εκπομπών στο άρμα των κυβερνητικών αποφάσεων.

Απλώνεται, στον τρόπο χειρισμού της επικαιρότητας, στη σκανδαλοθηρία και τον κιτρινισμό, στην επιφανειακή προσέγγιση. Επεκτείνεται στη θεματολογία των μέσων επικοινωνίας καθώς συντηρεί μια πολεμική ατμόσφαιρα και προάγει τη βία, το θάνατο και το εκχυδαϊσμένο γυμνό σε πρωτεύοντα δημοσιογραφικά θέματα.

Όλα στο βωμό της τηλεθέασης και φυσικά του κέρδους. Πολλά μέσα διαγκωνίζονται στη δημιουργία εντυπώσεων, μια και οι εντυπώσεις αποφέρουν κέρδη. Δε νοιάζονται για την αλήθεια· θέλουν απλώς να πουλήσουν. Κύριος στόχος των μέσων ενημέρωσης είναι αξιοποιήσουν τον έντυπο χώρο και το ραδιοφωνικό ή τηλεοπτικό χρόνο, να πουλήσουν κοινό σε διαφημιστές. Και τότε γίνεται διαγωνισμός επιθετικών προσδιορισμών, ιδιοτήτων ακόμη και εικονογραφήσεων.

Ο δημοσιογραφικός λαϊκισμός καθορίζει -με πλουραλισμό τάχα, αλλά ουσιαστικά με τρόπο φασιστικό- την καθημερινή ατζέντα με ανούσια και αβαθή θέματα. Αναζητά ενόχους· με επιπόλαιες αναφορές και ανειλικρινείς έρευνες πάντα βρίσκει έναν ένοχο, αντί για μια λύση. Αυτές οι φθηνές γενικεύσεις αποτελούν την καύσιμη ύλη του και καταλήγουν σε ύβρεις.

Οι επιφανειακές, όμως, προσεγγίσεις και η αοριστία μόνο σύγχυση προκαλούν, που αποβαίνουν και άκρως επικίνδυνες σε τέτοιους χαλεπούς καιρούς. Και ας μην παραβλέπουμε πόσο εύκολο είναι γεννηθούν πλάνες με επικίνδυνες συνέπειες από τον τηλελαϊκισμό, ειδικά σε εποχές αναστάτωσης, σε εποχές με διάχυτο το αίσθημα αδυναμίας και έντονη την ανάγκη των πολιτών να βρουν στηρίγματα. Και το χειρότερο που μπορεί να συμβεί σε μια δημοκρατία η οποία αγωνίζεται να βρει την ανάσα της, είναι να αναζητηθούν ένοχοι εκτός κάθε θεσμικής διαδικασίας και να γίνουν αυτοί αποδέκτες της λαϊκής οργής. Αλίμονο, αυτός ακριβώς είναι ο πυρήνας του φασισμού[1].

Η χρόνια έκθεση στον τηλεοπτικό βούρκο που προβάλλει απάνθρωπες ιδέες, προϊόντα και ήθη, έχει διαπαιδαγωγήσει το κοινό  με τέτοιο τρόπο που είναι πλέον δεκτικό μόνο σε σύντομα μηνύματα και συνθήματα. Έχει εγκατασταθεί στο υποσυνείδητο μία  πεποίθηση πως είναι αδύνατο και κουραστικό να παρακολουθηθεί μια μακροσκελή, πλην όμως εμπεριστατωμένη, ανάλυση. Μόνο η σύνοψη καθίσταται αναγκαία και μαζί της τα συμπεράσματα κάποιου συλλογισμού, την ώρα που κανείς δεν ενδιαφέρεται για τα επιχειρήματα αυτά καθ’ αυτά. Δεν ενδιαφέρει το καβάφειο ταξίδι, αλλά ο ομηρικός προορισμός.  Σε μία τέτοια λογική έχει εναρμονιστεί και ο πολιτικός λόγος και ο λαϊκισμός ενδείκνυται για τη δημιουργία εντυπώσεων και χαλιναγώγησης της κοινής γνώμης, η οποία έπαψε πλέον να διαθέτει δική της γνώμη.

Και σε όλα αυτά αξίζει να θυμηθούμε ότι είναι πολύ σπάνιες οι περιπτώσεις που αναγνώστες ενός άρθρου έγκριτου δημοσιογράφου έχουν τη δυνατότητα σχολιασμού. Τελικά αποκαλύπτεται ένας διάχυτος φόβος απέναντι στις κρίσεις των αναγνωστών.  Και τούτο διότι πολλοί επώνυμοι δημοσιογράφοι δεν αφουγκράζονται την κοινή γνώμη, δεν ακολουθούν κάποια τακτική επαναπροσδιορισμού της θέσης τους μέσα από την επαφή με τους πολίτες. Αρθρογραφούν δημαγωγώντας και προσπαθώντας να πείσουν όχι για τη θέση και τις απόψεις τους, αλλά για να δικαιολογήσουν συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές. Ωστόσο, η επικοινωνία ενός δημοσιογράφου με το κοινό του πρέπει να είναι αμφίδρομη.

Παράλληλα, οι θεωρίες συνομωσίες αποτελούν μια άλλη έκφανση του δημοσιογραφικού λαϊκισμού. Αναζητά ενόχους μακριά από τους πραγματικούς υπευθύνους, διαστρεβλώνει με επιφανειακές αναλύσεις, κολακεύει το λαό για το μακρινό παρελθόν, την αθωότητά του και εντοπίζει πολύ εύκολα την ενοχή των άλλων, των μακρινών υπευθύνων-πολιτικών δυνάμεων που τον δυναστεύουν

Ως συνέπεια, οι θεωρίες συνωμοσίες τείνουν να υποκαταστήσουν την κριτική σκέψη με την ανέξοδη, εύκολη και επιφανειακή κρίση απέναντι σε κυβερνήσεις και θεσμούς. Επιπροσθέτως, οι κεντρομόλοι άξονες της κριτικής άρχισαν σταδιακά να μετατοπίζονται από τον ίδιο τον άνθρωπο σε εξωανθρώπινους παράγοντες, τους εξωγήινους, το Θεό κτλ. Από την άλλη, όμως, η καταφανώς γκροτέσκα διάσταση έργων σαν τα προαναφερθέντα, που υπερτονίζει και φωτοσκιάζει μέχρι του απίθανου και του εξωφρενικού, ώθησε στο να μην παίρνει πια κανείς εντελώς στα σοβαρά την οποιαδήποτε κριτική και κυρίως την ίδια την κριτική ικανότητα της σκέψης. Η κριτική κατέληξε να είναι «démodée»[2].

Ο δε κιτρινισμός αποτελεί την άλλη όψη του λαϊκισμού. Είναι σύμφυτος της ενημέρωσης. Με το πρόσχημα ότι τούτο αρέσει στο κοινό, ότι ο λαός ενδιαφέρεται για την άλλη, τη "γαργαλιστική" οπτική των καλλιτεχνικών θεμάτων, ο μιντιακός λαϊκισμός καλύπτει την πρωινή και μεσημβρινή τηλεοπτική ζώνη και συντηρεί δεκάδες έντυπα.

Ωστόσο, οφείλουμε να κρίνουμε και ως λαϊκίστικη και την άποψη/κρίση ότι έχουμε τη δύναμη και μπορούμε να αλλάξουμε κανάλι, να αναζητήσουμε κάτι άλλο[3]. Ποια αλλαγή στην προτίμηση μπορεί να γίνει μετά από τέτοιο χρόνιο εθισμό στην υποκουλτούρα, το μηδενισμό και την άρνηση; Ποια αναζήτηση όταν το κοινό των μέσων επικοινωνίας αποβλακωμένο και πολλάκις πληγωμένο κι αγχωμένο αναζητά κάτι ανάλαφρο;

---

[1] Πόπη Διαμαντάκου, Ανέξοδες κουβέντες ή η αποθέωση του δημοσιογραφικού λαϊκισμού!.

[2] Ζ.Δ. Αϊναλής, Θεωρίες συνωμοσίας και «κοινωνία του θεάματος, Η Αυγή (12/12/2010).

[3] Γιώργος Ιγνατιάδης, Λαϊκισμός και ΜΜΕ, Αγγελιοφόρος (16/09/2010).