Ο λαϊκισμός του μετανεωτερικού πολιτισμού

(συνέχεια από το προηγούμενο άρθρο
"ο λαϊκισμός υποβαθμίζει τον πολίτη σε υπήκοο")
Και ο λαϊκισμός δε συνδέεται μόνο με την πολιτική, αλλά απλώνεται πια σε όλες σχεδόν τις εκφάνσεις τις σύγχρονης ζωής. Ξεπερνώντας τον κομματικό ωφελιμισμό, αγγίζει πια τη σύγχρονη δημοσιογραφία, την ίδια τη νεοελληνική σχολική κι ακαδημαϊκή εκπαίδευση και τον πολιτισμό.
Σημαντικό είναι να θέσουμε σε ξεχωριστό επίπεδο τον πολιτιστικό λαϊκισμό. Η καταναλωτική διάσταση πλέον του πολιτιστικού προϊόντος έχει μετατρέψει την κουλτούρα σε ένα αγαθό προς αγορά λαϊκίστικης έμπνευσης. Η μανία των αγοραπωλησιών και της εμπορευματοποίησης των πάντων έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο παρακμιακής φαυλότητας ώστε ακόμα και ο πολιτισμός ξεπουλιέται. Στην καταναλωτική προπαγάνδα η διαφήμιση και ο φετιχισμός του εμπορεύματος πια ανάγονται σε τέχνη μετασχηματίζοντας ουσιαστικά και την ίδια την Τέχνη σε εμπόρευμα[1]. Στη μεταμοντέρνα κουλτούρα, η κουλτούρα έχει καταστεί προϊόν καθ’ εαυτή. Η αγορά έχει γίνει υποκατάστατο του εαυτού της και μετατράπηκε σε εμπόρευμα αντίστοιχο με αυτά που κυκλοφορούν μέσα της[2].
Η Τέχνη έχει απολέσει μέσα στην εμπορική της διάσταση την ιδιότητα της λαϊκότητας. Δεν αμφισβητεί, δεν κρίνει, δεν προτείνει. Ο μετανεωτερικός πολιτισμός δεν εκφράζει τις λαϊκές ανάγκες κι εμπειρίες, τις λαϊκές διεξόδους. Παράλληλα, η σύνδεσή του με τον τηλεκανιβαλισμό τον έχει καταστήσει αναλώσιμο αγαθό, διατηρώντας την ίδια θνησιμότητα με τον πολιτικό συνθηματικό λόγο. Έτσι, όμως και ισοπεδώνεται ο λαϊκός πολιτισµός και διαβρώνεται η πολιτιστική παράδοση.
Στην ίδια ακριβώς λογική στέκεται μία πληθώρα συγγραφικής παραγωγής. Η εμπορική και τηλεοπτική πριμοδότηση του λαοφίλητου μυθιστορήματος σε βάρος των μη εμπορεύσιμων και πιο "αυστηρών" λογοτεχνικών ειδών, μετατρέπουν την πιο λεπτή τέχνη, αυτή του λογοτεχνικού λόγου, σε λαϊκίστικο ανάγνωσμα. Ένα ανάγνωσμα που δεν προάγει τη σκέψη, τη γλώσσα· δεν παράγει κρίση, δεν καλλιεργεί ιδέες, δεν αναπτύσσει την Αισθητική. Η λαϊκίστικη αισθητική είναι ψεύτικη, επιτηδευμένη κι ευτελής. Απεμπολεί τη  βαθιά σκέψη και έχει αποκλειστικό σκοπό την απόλαυση του θεάματος από τον καταναλωτή. Και τούτο διότι ο λαϊκισμός μέσα στην κομφορμιστική διάστασή του καλλιεργεί το αντιαισθητικό, το γελοίο.
Ο συνδυασμός των τάχα λαϊκών πολιτιστικών στοιχειών με αταίριαστα και κακόγουστα ζεύγη καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του περιεχομένου του όρου κιτς (kitsch). Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο λαϊκισμός είναι η εμφάνιση του κιτς σε όλες του τις εκφράσεις[3]. Το κιτς διαφέρει από άλλες μορφές τέχνης καθώς προβάλλεται ως σοβαρή μορφή τέχνης ή θεωρείται ότι εκφράζει ένα ιδιαίτερο και ευγενές γούστο.  Έτσι, βέβαια, ορίζεται ως ένα είδος παρασιτικής τέχνης με βασικό στόχο την κολακεία του θεατή και καταναλωτή της[4].
Επιπρόσθετα, μετά τη Μεταπολίτευση παρατηρείται η συνάρτηση δύο αλληλένδετων πολιτισμικών συμβάντων: ενός πολιτιστικού λαϊκισμού και ενός καλπάζοντος αποικιοκρατικού πολιτισμού, γεγονός που δημιουργεί τους όρους και τις προϋποθέσεις για μια στροφή της κοινωνίας προς νεοσυντηρητικές και νεοφιλελεύθερες ιδεολογίες[5].
Αξίζει όμως να σημειώσουμε και τη λαϊκίστικη διάσταση του πολιτιστικού στοιχείου όπως δημιουργείται και προβάλλεται μέσα από το διαδίκτυο. Ωστόσο, σε αυτή την περίπτωση οφείλουμε να παρατηρήσουμε πως ο λαϊκισμός τούτος δεν είναι μία οργανωμένη/σχεδιασμένη προπαγανδιστική πολιτική, αλλά μία αυθόρμητη έκφραση. Πρόκειται για μία πολιτιστική έκφραση που φανερώνει την έλλειψη καλλιτεχνικής παιδείας και την αδυναμία ουσιαστικής έκφρασης της λαϊκότητας από μία γενιά που εκπαιδεύτηκε στην αδύναμη εμπορική αισθητική και το κακόγουστο.
Ωστόσο, τούτο δε σημαίνει ότι δεν απαντώνται και διαμάντια μέσα στο διαδικτυακό λαβύρινθο. Ωστόσο, ο μίτος σε τούτη την περίπτωση δεν εγγυάται την επιτυχία της εξόδου ούτε τη δολοφονία του μινωταυρικού πολιτισμικού λαϊκισμού.

[1] Δήμος Χλωπτσιούδης, Η δημαγωγία της δημοκρατίας, εκδ. Συνείδηση, σελ. 22.
[2] Fredric Jameson, Το μεταμοντέρνο ή η πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1999, σελ. 12.

[3] Νίκος Βαγενάς, Οι μεταμφιέσεις του λαϊκισμού, ΤΟ ΒΗΜΑ (22/12/2006).

[4] Denis Dutton, Grove Art Online, Oxford University Press, 2008.
[5] Κώστας Σωτηρόπουλος, Για την τέχνη της απελευθέρωσης, Καθημερινή (05/07/2010).

10 έκριναν :

Unknown είπε...

Λέγοντας 'αποικιοκρατισμού μετά τη μεταπολίτευση', εννοείς ότι γινόμαστε αποικιοκράτες ή ότι γινόμαστε αποικία;

ο δείμος του πολίτη είπε...

Εσύ έχεις την αίσθηση ότι κινούμαστε αποικιοκρατικά, Darthiir the Abban; Ουσιαστικά πιθηκίζουμε κάθε εισαγόμενο πολιτιστικό προϊόν...

Unknown είπε...

Ε ναι, ότι εμείς είμαστε αποικία πιστεύω, απλά στο κείμενό σου ο τρόπος που το γράφεις έχει δύο αναγνώσεις!

Sotiris K. είπε...

Για να δούμε κάτι.
Πότε και πού η τέχνη και τα πολιτιστικά αγαθά δεν ήταν αντικείμενα μέχρι και χυδαίας συναλλαγής;
(Είναι γνωστό το :Θέλοντας ο βλάχος κι ας μη θέλοντας ο ζωγράφος, φόρεσες κι εσύ Χριστέ μου, κόκκινα τσαρούχια!)

Το ότι ότι καταστρέφεται η παράδοση, εμένα μου φαίνεται λογικό (Εννοώ λογική συνέπεια άλλων επιλογών, όχι καλό)
Αφού ως κοινωνία δεν δημιουργούμε -αναφέρομαι και στο οικονομικό προϊόν- αλλά κυρίως εμπορευόμαστε και καταναλώνουμε, είναι λογική συνέπεια η μίμηση.
Σαν να λέμε η μίμηση έρχεται μαζί με τις οδηγίες χρήσης και τη συσκευασία των προς κατανάλωση προϊόντων (είτε αυτά είναι υλικά είτε, ακόμα ακόμα είναι και συμπεριφορές)

Όταν η κοινωνία παρακμάζει, τείνουν στην παρακμή όλες οι συνιστώσες της....
Καλή σου ημέρα

ΔΙΟΝΥΣΟΣ είπε...

Βάλε Επιμέλεια χάους να ακροαστείς μια ενδιαφέρουσα ομιλία του Αλέξη Σταμάτη, Καλές γιορτές Δείμο. Η εκλαικευση του αυτονόητου είναι ζητούμενο στη χώρα της υπερβολής και όχι βέβαια από την μη προσπάθεια GAP

thinks είπε...

Και πάλι, Δήμο, πολύπλοκο και πολυδιάστατο θέμα, ο Λαϊκισμός, γιατί είναι μέσω του Λαϊκισμού που οι γλώσσες, οι κοινωνίες και ο πολιτισμός εξελίσσονται. Σωστές οι περιγραφές σου σχετικά με μια εξέλιξη διαφορετικής κατεύθυνσης και περιεχομένου από όλη την παλαιότερη πορεία. αλλά, υπάρχει, πιστεύω, ιδιαίτερος λόγος για αυτό στις μέρες μας: Σήμερα δεν έχουμε Pax Romana (Ρωμαϊκή Ειρήνη), αλλά έχουμε τον παράλληλο με την Pax Romana βίο της Pax Americana. Διείσδυσε παντού από τον Β' Παγκόσμιο και μετά, όχι με τις λεγεώνες, αλλά με τις δυνάμεις της προσφοράς και ζήτησης, της ελεύθερης οικονομίας επί διεθνούς επιπέδου, διαφημισμένη από την τηλεόραση και τον κινηματογράφο. Οι νέοι άνθρωποί, γενεές τώρα, όλο και περισσότερο, πιθηκίζουν την Αμερικανική κουλτούρα, και είναι ακριβώς αυτό, νομίζω, που είναι στο κέντρο των παρατηρήσεων σου, ενισχυμένο από τον διεθνισμό, την έκρηξη της επικοινωνίας/πληροφορικής, και τον υπερπληθυσμό που μηδενίζει όλο και περισσότερο την ατομική ταυτότητα.

ο δείμος του πολίτη είπε...

Σωτήρη, δε διαφωνώ, αλλά ο πολιτισμός που παρουσιάζεται ως λαϊκός αποδεικνύεται λαϊκίστικος. Εκεί είναι το θέμα, ότι είναι ψευδεπίγραφα λαϊκός. Από την άλλη, ας σημειώσω ότι η παράδοση πάντα μεταβάλλεται, είναι ο νόμος της εξέλιξης. Μόνο που ο εμπορικός πολύ απέχει από μια τέτοια εξέλιξη.

Διόνυσε, θα το ζω. Καλές γιορτές.

ο δείμος του πολίτη είπε...

thinks, συμφωνούμε απολύτως. το θέμα δεν είναι απλά ο πίθηκισμός, αλλά το πως τα ΜΜΕ με τρόπο λαϊκιστικό μας οδηγούν εκεί εμπορεύομένα το εύπεπτο.

thinks είπε...

Με το υστερόγραφο του ότι όσο και να "φωνάζανε" τα ΜΜΕ, δεν θα κάνανε τίποτα χωρίς εύφορα αυτιά να τα ακούνε και πεινασμένα μυαλά να τα καταβροχθίζουν... ποιός λοιπόν ο λόγος για την ευφορία/πείνα ή και για την έλλειψη άλλης εκλογής στο μενού;

ο δείμος του πολίτη είπε...

thinks, εννοούσα τον κόσμο που σήμερα λειτουργεί έτσι εκπαιδευμένος από τη σχολική καλλιτεχνική αμάθεια και την εμπορευματοποίηση των πάντων από τη μέχρι σήμερα λειτουργία των ΜΜΕ. Το να αλλάζουμε κανάλι δεν αποτελεί επιχείρημα, γιατί απλά δεν έχει κανένα νόημα.

ShareThis