Ο λαϊκισμός του μετανεωτερικού πολιτισμού

(συνέχεια από το προηγούμενο άρθρο
"ο λαϊκισμός υποβαθμίζει τον πολίτη σε υπήκοο")

Και ο λαϊκισμός δε συνδέεται μόνο με την πολιτική, αλλά απλώνεται πια σε όλες σχεδόν τις εκφάνσεις τις σύγχρονης ζωής. Ξεπερνώντας τον κομματικό ωφελιμισμό, αγγίζει πια τη σύγχρονη δημοσιογραφία, την ίδια τη νεοελληνική σχολική κι ακαδημαϊκή εκπαίδευση και τον πολιτισμό.

Σημαντικό είναι να θέσουμε σε ξεχωριστό επίπεδο τον πολιτιστικό λαϊκισμό. Η καταναλωτική διάσταση πλέον του πολιτιστικού προϊόντος έχει μετατρέψει την κουλτούρα σε ένα αγαθό προς αγορά λαϊκίστικης έμπνευσης. Η μανία των αγοραπωλησιών και της εμπορευματοποίησης των πάντων έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο παρακμιακής φαυλότητας ώστε ακόμα και ο πολιτισμός ξεπουλιέται. Στην καταναλωτική προπαγάνδα η διαφήμιση και ο φετιχισμός του εμπορεύματος πια ανάγονται σε τέχνη μετασχηματίζοντας ουσιαστικά και την ίδια την Τέχνη σε εμπόρευμα[1]. Στη μεταμοντέρνα κουλτούρα, η κουλτούρα έχει καταστεί προϊόν καθ’ εαυτή. Η αγορά έχει γίνει υποκατάστατο του εαυτού της και μετατράπηκε σε εμπόρευμα αντίστοιχο με αυτά που κυκλοφορούν μέσα της[2].

Η Τέχνη έχει απολέσει μέσα στην εμπορική της διάσταση την ιδιότητα της λαϊκότητας. Δεν αμφισβητεί, δεν κρίνει, δεν προτείνει. Ο μετανεωτερικός πολιτισμός δεν εκφράζει τις λαϊκές ανάγκες κι εμπειρίες, τις λαϊκές διεξόδους. Παράλληλα, η σύνδεσή του με τον τηλεκανιβαλισμό τον έχει καταστήσει αναλώσιμο αγαθό, διατηρώντας την ίδια θνησιμότητα με τον πολιτικό συνθηματικό λόγο. Έτσι, όμως και ισοπεδώνεται ο λαϊκός πολιτισµός και διαβρώνεται η πολιτιστική παράδοση.

Στην ίδια ακριβώς λογική στέκεται μία πληθώρα συγγραφικής παραγωγής. Η εμπορική και τηλεοπτική πριμοδότηση του λαοφίλητου μυθιστορήματος σε βάρος των μη εμπορεύσιμων και πιο "αυστηρών" λογοτεχνικών ειδών, μετατρέπουν την πιο λεπτή τέχνη, αυτή του λογοτεχνικού λόγου, σε λαϊκίστικο ανάγνωσμα. Ένα ανάγνωσμα που δεν προάγει τη σκέψη, τη γλώσσα· δεν παράγει κρίση, δεν καλλιεργεί ιδέες, δεν αναπτύσσει την Αισθητική. Η λαϊκίστικη αισθητική είναι ψεύτικη, επιτηδευμένη κι ευτελής. Απεμπολεί τη  βαθιά σκέψη και έχει αποκλειστικό σκοπό την απόλαυση του θεάματος από τον καταναλωτή. Και τούτο διότι ο λαϊκισμός μέσα στην κομφορμιστική διάστασή του καλλιεργεί το αντιαισθητικό, το γελοίο.

Ο συνδυασμός των τάχα λαϊκών πολιτιστικών στοιχειών με αταίριαστα και κακόγουστα ζεύγη καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του περιεχομένου του όρου κιτς (kitsch). Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο λαϊκισμός είναι η εμφάνιση του κιτς σε όλες του τις εκφράσεις[3]. Το κιτς διαφέρει από άλλες μορφές τέχνης καθώς προβάλλεται ως σοβαρή μορφή τέχνης ή θεωρείται ότι εκφράζει ένα ιδιαίτερο και ευγενές γούστο.  Έτσι, βέβαια, ορίζεται ως ένα είδος παρασιτικής τέχνης με βασικό στόχο την κολακεία του θεατή και καταναλωτή της[4].

Επιπρόσθετα, μετά τη Μεταπολίτευση παρατηρείται η συνάρτηση δύο αλληλένδετων πολιτισμικών συμβάντων: ενός πολιτιστικού λαϊκισμού και ενός καλπάζοντος αποικιοκρατικού πολιτισμού, γεγονός που δημιουργεί τους όρους και τις προϋποθέσεις για μια στροφή της κοινωνίας προς νεοσυντηρητικές και νεοφιλελεύθερες ιδεολογίες[5].

Αξίζει όμως να σημειώσουμε και τη λαϊκίστικη διάσταση του πολιτιστικού στοιχείου όπως δημιουργείται και προβάλλεται μέσα από το διαδίκτυο. Ωστόσο, σε αυτή την περίπτωση οφείλουμε να παρατηρήσουμε πως ο λαϊκισμός τούτος δεν είναι μία οργανωμένη/σχεδιασμένη προπαγανδιστική πολιτική, αλλά μία αυθόρμητη έκφραση. Πρόκειται για μία πολιτιστική έκφραση που φανερώνει την έλλειψη καλλιτεχνικής παιδείας και την αδυναμία ουσιαστικής έκφρασης της λαϊκότητας από μία γενιά που εκπαιδεύτηκε στην αδύναμη εμπορική αισθητική και το κακόγουστο.

Ωστόσο, τούτο δε σημαίνει ότι δεν απαντώνται και διαμάντια μέσα στο διαδικτυακό λαβύρινθο. Ωστόσο, ο μίτος σε τούτη την περίπτωση δεν εγγυάται την επιτυχία της εξόδου ούτε τη δολοφονία του μινωταυρικού πολιτισμικού λαϊκισμού.

---

[1] Δήμος Χλωπτσιούδης, Η δημαγωγία της δημοκρατίας, εκδ. Συνείδηση, σελ. 22.

[2] Fredric Jameson, Το μεταμοντέρνο ή η πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1999, σελ. 12.

[3] Νίκος Βαγενάς, Οι μεταμφιέσεις του λαϊκισμού, ΤΟ ΒΗΜΑ (22/12/2006).

[4] Denis Dutton, Grove Art Online, Oxford University Press, 2008.

[5] Κώστας Σωτηρόπουλος, Για την τέχνη της απελευθέρωσης, Καθημερινή (05/07/2010).