O λαϊκισμός υποβαθμίζει τον πολίτη σε υπήκοο

Συχνό φαινόμενο και καθημερινό πια είναι ο λαϊκισμός. Ένα φαινόμενο που μένει δυσδιάκριτο λόγω ακριβώς των πολλών πτυχών και των μεθόδων που μεταχειρίζεται. Τόσο στα μέσα επικοινωνίας όσο και στον πολιτικό και πολιτιστικό διάλογο ο λαϊκισμός ενθαρρύνεται και αποκαλύπτει όχι μόνο τον κριτικό αναλφαβητισμό των δεκτών, αλλά κυρίως τις στοχεύσεις των δεκτών. Με γλώσσα περιορισμένη, ψευδή  και στηριζόμενη στο συναίσθημα και την επιφανειακή προσέγγιση, οδηγεί σε μία πνευματική νέκρωση. Συρρικνώνει το πνεύμα, εκμηδενίζει την κρίση, αδυνατίζει τις αντιστάσεις απέναντι σε πατερναλιστικές προτροπές-προσταγές.

Κι ενώ η λαϊκότητα αναφέρεται άμεσα στη λαϊκή συμμετοχή στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας, ο λαϊκισμός ως φενάκη κλειδώνει στο σκοτάδι κάθε συμμετοχική και κινηματική διαδικασία. Ο άνθρωπος υποβαθμίζεται σε καταναλωτή ιδεών και συνθημάτων. Χάνει την ιδιότητα του πολίτη και μεταβάλλεται σε διεφθαρμένο υπήκοο. Από πολιτικό ον που συμμετέχει και συλλειτουργεί, μεταμορφώνεται από την Κίρκη του λαϊκισμού σε πειθήνιο όργανο των φορέων εξουσίας, σε ανδράποδο της μοναρχίας του λαϊκιστή. Ο λαός μόνο τυπικά διατηρεί την εξουσία και την επιλογή πολιτικής. Η δικτατορία του λαϊκισμού βάζει στο γύψο κάθε γνήσια λαϊκή έκφραση, κάθε λαϊκό ανακλαστικό.

Στο όνομα του λαού και μακριά από κάθε δημοκρατική διαδικασία επιλογής κι εκλογής, οι λαϊκιστές επιλέγουν για το λαό, αποφασίζουν στο όνομά του χωρίς καν την παρουσία του. Οι ιδέες και οι αρχές μένουν θολές μέσα σε μία πρισματική φωτεινή διάθλαση λέξεων. Λέξεων όμως κενών νοήματος τοποθετημένες μέσα σε σοφιστείες δημαγωγικής προοπτικής· προτάσεων  που στηρίζονται στο συναίσθημα· πολιτικών που αφήνουν μακριά το λαό από κάθε συμμετοχή.

Η ίδια, εξάλλου, η “τηλεοπτική δημοκρατία” που απομακρύνει τον πολίτη από κάθε συμμετοχική αντίληψη και τον εγκλωβίζει στη “δημοκρατία του καναπέ" είναι η μετουσίωση της δημαγωγικής τηλεπολιτικής. Η ανάγκη διανομής του χρόνου υπέρ των διαφημίσεων -και των επακόλουθων κερδών-, επιβάλλουν στον πολιτικό λόγο να γίνει συνθηματικός, γρήγορος, επιφανειακής προσέγγισης. Η ανάλυση και η πληρότητα στην επιχειρηματολογία χειραγωγούνται από την ταχύτητα και τον εντυπωσιασμό του πολιτικού show.

Η κολακεία των λαϊκών ικανοτήτων, ο συμψηφισμός των ιδιοτήτων του και οι φθηνές γενικεύσεις είναι οι τρόποι πειθούς ενός λαϊκιστή. Η σχέση του με τους δέκτες γίνεται πελατειακή, καθώς η δημαγωγία παρακάμπτει το θεσμικό πλαίσιο της κοινωνίας. Ο λαϊκιστής παρεμβάλλεται μεταξύ της λύσης και του λαού, προβάλλοντας τον εαυτό του ως το μόνο ικανό να λειτουργήσει θετικά και για το καλό του λαού.

Σε μια εποχή που συσσωρεύεται ένας τόσο μεγάλος  όγκος πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων, τα οποία δεν μπορούν να ικανοποιηθούν στο πλαίσιο του υφιστάμενου πολιτισμικού θεσμικού συστήματος, το φαινόμενο ανθεί και μετεξελίσσεται σε ένα δάσος επικοινωνιακών ταχυδακτυλουργιών με στόχο έναν ιδιότυπο επιδεικτικό αποπροσανατολισμό. Τα λαϊκά προβλήματα -κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά- τίθενται στο πρώτο πλάνο της πολιτικής ρητορείας μαζί με μία πληθωρική κι ανέξοδη συχνά υποσχεσιολογία. Ωστόσο, δεν καλείται να λύσει τα προβλήματα αυτά ο λαός, αλλά ο λαϊκιστής που ως από μηχανής θεός παραχωρεί αυτάρεσκα και πατερναλιστικά αυτό το δικαίωμα μόνο στον εαυτό του.

Και ας μην παραβλέπουμε ότι ο δημαγωγικός λόγος επικαλείται -ως μέσο πειθούς- πρωτίστως το συναίσθημα. Απορρίπτει τη λογική και κάθε ορθό συλλογισμό. Απευθύνεται με λόγο συνθηματικό στον ψυχισμό του δέκτη. Μέσα από την πρόκληση  οργής, φόβου και υπερηφάνειας αποκλείει κάθε λογική σκέψη του δέκτη. Δεν αναλύει, δεν ερμηνεύει. Με τη γενίκευση, την υπεραπλούστευση και τη ρητορική -συνήθως εσχατολογικής αντίληψης ή πολωτικής λογικής-, κατευθύνει τον πολίτη σε συγκεκριμένες στάσεις, προκαταλήψεις και αποπροσανατολιστικές ψευδαισθήσεις.

Η δε επίκληση στη λογική εξωθείται στα πέρατα του πολιτικού λόγου. Στα χέρια του λαϊκισμού η σοφιστεία προσομοιάζει με λογικούς συλλογισμούς. Άλλωστε, η λαϊκίστικη λογική δεν επιδέχεται κανέναν έλεγχο, καμία κρίση. Φθηνές γενικεύσεις κι επικλήσεις του κοινωνικού ή ιστορικού φαντασιακού. Ας μη λησμονούμε ότι ο λαϊκισμός -αν και αποτελεί οικουμενικό φαινόμενο- συνδέεται άμεσα με το Έθνος. Η ιδέα του έθνους και της εθνικής κοινότητας συσσωματώνεται με το λαϊκισμό.