Η ουτοπία του ’90 ήτοι Belle Époque

         Πέρασαν κιόλας 20 χρόνια. Είκοσι έτη από τότε που η φρίκη του νεωτερισμού έδωσε το θρόνο της στην ουτοπία της δεκαετίας του ’90. Η πτώση του τείχους του Βερολίνου, που σηματοδοτεί την καπιταλιστική παλινόρθωση, ορίζει ουσιαστικά και τη Νέα Ουτοπία. Ο νεοφιλελευθερισμός τότε βρήκε το σχηματικό ιδεολογικό του αποκούμπι. Οι νέες ιδέες της ελευθερίας, της δημοκρατίας και του οικοσεβασμού, ήρθαν κι έδεσαν τόσο εύκολα στο παγκόσμιο -δυτικού προτύπου- φαντασιακό.
         Φαινόταν ότι άρχιζε μια νέα εποχή. Ο σεξουαλικός συντηρητισμός της προηγούμενης δεκαετίας -ως αντι-δράση στη σεξουαλική απελευθέρωση και τη σχετική χειραφέτηση της γυναίκας και ως απόρροια του πανικού του AIDS- αντικαταστάθηκε από τον κοσμοπολιτισμό των ‘90s, τις νέες ποικιλίες εσωρούχων και τη σεξουαλική ελευθεριότητα. Η Νέα Ουτοπία ξεκινούσε με το άνοιγμα των συνόρων[1].
         Λίγο αργότερα προστέθηκε και το διαδίκτυο. Βέβαια, στην αρχή ήταν απλά πληροφοριακό και μάλλον στατικό, αλλά νέα εύχρηστα λογισμικά υπόσχονταν πολλά στους αδαείς και μη ειδικούς χρήστες. Και απέναντι από τον κυβερνοχώρο, είχε ήδη εγκατασταθεί η τηλεοπτική πρωτοκαθεδρία. Όλα πια στο σπίτι μας. Η επανάσταση της εικόνας, της πληροφορίας και της αρχέγονης επικοινωνίας του δικτύου, άνοιγαν διάπλατα την πόρτα της Νέας Ουτοπίας.
Το τέλος του Κ΄ αιώνα και οι αρχές του ΚΑ΄ θυμίζουν τόσο την Belle Époque. Χαρά κι ελπίδες για το μέλλον. Ο κόσμος άρχισε να φαίνεται τόσο μικρός. Οι μεταναστευτικές ροές αυξήθηκαν κι έδωσαν μια πολυπολιτισμική νότα σε έθνη. Λίγο ενοχλούσε η αιτία της άφιξης, οι πόλεμοι και η προσφυγιά. Όλοι κοιτούσαν την εξωτική και οικονομική προοπτική των νέων αφίξεων. Η δε ανάπτυξη κάλπαζε σε όλες τις κοινωνίες δυτικού τύπου. Όλα ήταν πια τόσο ελεύθερα, τόσο πλουραλιστικά. Ακόμα και η κοινωνική κινητικότητα έμοιαζε στάσιμη ψηλότερα από κάθε κοινωνιολογική δείκτη του παρελθόντος.
         Φυσικά προβλήματα υπήρχαν, όπως και φωνές αντίρρησης. Αλλά ακούγονταν τόσο χαμηλόφωνα που δεν κατόρθωσαν να δείξουν μια εναλλακτική οδό. Η απολυταρχία του μεταμοντέρνου δέθηκε τόσο δυνατά στο άρμα της κατανάλωσης, ώστε ο νεοφιλελευθερισμός κατέκτησε ιδεολογικά τη συλλογική συνείδηση. Οι αριστερές θέσεις που ως τότε σηματοδοτούσαν την πρόοδο και την ελπίδα, αντικαταστάθηκαν από τον χειρότερο εχθρό τους και κατάντησαν συνώνυμο της οπισθοδρόμησης.
Δίκαια, λοιπόν, η δεκαετία του ’90 κρίνεται ως η κατ΄ εξοχήν ουτοπική περίοδος, η οποία νόμιζε ότι η ανθρωπότητα είχε επιτέλους βρει την τέλεια κοινωνικοοικονομική συνταγή. Τότε που ο νεοφιλελευθερισμός γύριζε την πλάτη στις ιδεολογίες που ήταν υπεύθυνες για την ολοκληρωτική φρίκη του 20ού αιώνα[2].
         Κάπως έτσι βέβαια εμφανίζεται και το μεταμοντέρνο ως άρνηση των πάντων· άρνηση κάθε ιδεολογίας, κάθε συλλογικότητας· μακριά από προτάσεις για το μέλλον. Κάπως έτσι όμως και η ανθρωπότητα (οι δυτικού τύπου κοινωνίες, γιατί οι άλλες έμειναν σχεδόν στάσιμες στη δεκαετία του ’80) ξύπνησε από τον ουτοπικό λήθαργο της ανάπτυξης και της κατανάλωσης, για να δει το άλλο πρόσωπο της μετανεωτερικότητας· εκείνο του νεοφιλελεύθερου βιαστή…

[1] Ακόμα το trafficking ήταν ουσιαστικά άγνωστη έννοια για τον πολύ κόσμο.
[2] Slavoj Žižek, Δεν ονειρεύονταν τον καπιταλισμό πίσω από το Τείχος, Το Βήμα της Κυριακής, 15/12/2009,

16 έκριναν :

ανεστης είπε...

Και τότε, με την πτώση του τείχους, το άδοξο τέλος του σοσιαλιστικού ονείρου ήταν που η αριστερά έχασε ολους τους διανοητές της.
Και το αποτέλεσμα είναι σήμερα να έχει πλημμυρίσει απο χυδαίο λαικισμό.

αθεόφοβος είπε...

Η κατάρρευση των ιδεολογιών έφερε και την κατάπτωση της συλλογικότητας οδηγώντας έτσι τους ανθρώπους αναπόφευκτα στην καταφυγή τους στην ατομικότητα.
Ίσως μόνο το διαδίκτυο πλέον δείχνει ότι οδηγεί ξανά τον κόσμο σε μια νέα αναγέννηση της συλλογικής προσπάθειας και μέσα από αυτήν, πάλι ίσως. στην εμφάνιση μιας νέας ιδεολογίας.

ΣΠΙΘΑΣ είπε...

Εύστοχη η αναφορά, Δείμο και η σύνδεση με την εποχή Belle Époque.
Θα επανέλθω..

ο δείμος του πολίτη είπε...

Ανέστη, χωρίς να διαφωνώ καθόλου με το σχόλιό σου, βλέπω σήμερα πια ότι εκείνη την εποχή για κάποιους σηματοδοτήθηκε η ελευθερία. Σε άλλους έφερε ένα ανεπανάληπτο μούδιασμα.

Αθεόφοβε, είμαι πιο απαισιόδοξος. Και το διαδίκτυο ενώ διατείνεται ότι προωθεί τη συλλογικότητα, στην ουσία είναι ένα μέσο μαζικής επικοινωνίας -έστω διαδραστικής-, που διατηρεί την ατομικότητα ακέραιη. Η πτώση του τείχους, βέβαια, έφερε και πτώση ιδεολογιών.

Σπίθα, όταν σκεφτόμουν το θέμα, εκείνη την εποχή θυμήθηκα. Η τεχνολογία έκανε άλματα, τα οράματα άνθιζαν, οι ελπίδες πετάγονταν όπως και η ανάπτυξη (το προσδόκιμο σε λίγες δεκαετίες ανέβηκε όσο οι δύο προηγούμενοι αιώνες αθροιστικά).

Θανασης Ξ. είπε...

Το ζήτημα είναι, τώρα, ΜΕΤΑ τον 'βιαστή' τί ακριβώς θα αναζητηθεί: Θα ξεθάψουμε τις ιδεολογίες, ή θα ..απολαύσουμε τον βιασμό μας;;

:)

ο δείμος του πολίτη είπε...

Δεν ξέρω, Θανάση. Πάντως εγώ δεν μπορώ να απολαύσω τέτοιο βιασμό. Σήμερα έμαθα ότι η πρώτη του ταμείου ανεργίας θα πέσει 23 Μάρτη.

ellinida είπε...

Ποιά συλλογικότητα και ποιές ιδεολογίες; Εδώ μιλάμε γιά πείνα και επιβίωση πλέον, υπάρχει χώρος γιά κάτι άλλο; Εξάλλου όλα έχουν κάποια τιμή.
Σκέφτομαι πως η νίκη του καπιταλισμού ήταν και η αρχή της ήττας του τελικά. Αν βέβαια ξυπνήσουμε και επανέλθουμε στις αξίες.
Υπέροχο άρθρο Δήμο.

Ανώνυμος είπε...

Δείμο, νομίζω ότι τη δεκαετία του 90 επανακαθορίστηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο οι ισορροπίες τόσο σε κοινωνικό όσο και σε ιδεολογικό επίπεδο. Η παντοκρατορία, στις δυτικού τύπου κοινωνίες, του καπιταλισμού και της άκρατης κατανάλωσης ήταν πρωτόγνωρη για κοινωνίες όπως η Ελληνική. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μεγάλες κοινωνικές ανακατατάξεις και τη δημιουργία μιας πολυπληθούς μεσαίας τάξης, η οποία δε στηρίχτηκε ποτέ σε γερά θεμέλια και σήμερα κινδυνεύει να αποσυντεθεί εις τα εξ’ ων συνετέθη. Θα συμφωνήσω λοιπόν στο χαρακτηρισμό ότι εποχή του 90 ήταν μια κατ’ εξοχήν ουτοπική περίοδος, αλλά την τέλεια συνταγή τη στήριξε σε δανεικά και σε οικονομικά τερτίπια που σήμερα καλείται να ξεπληρώσει με μεγάλους τόκους δυστυχώς…

ο δείμος του πολίτη είπε...

Ελληνίδα, ο καπιταλισμός δεν υπάρχει περίπτωση να ηττηθεί μόνο με τη συνειδητοποίηση. Ωστόσο, και τούτες οι υποκειμενικές συνθήκες αποτελούν βασικό παράγοντα δίπλα στους αντικειμενικούς (καταπίεση, εκμετάλλευση, ανταγωνισμοί κλπ). Δε συνεχίζω γιατί θα φτάσω στο σημείο να ξανακάνω λόγο για την πρωτοπορία της μεσαίας τάξης.

Τελευταίε, δεν προσανατολίστηκα σε ένα έθνος. Η κατανάλωση και η αναπτυξιακή επένδυση σε όλες τις χώρες στηρίζεται στο δανεισμό. Και ενώ η σχέση τραπεζώ βιομηχανικών είναι νεωτερική η σχέση κατανάλωσης και δανεισμού είναι η βασική διαφορά της μετανεωτερικότητας (στις ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη από τα '60s, στην Ελλάδα μετά το '75). Η δεκαετία του 1990 έφτασε στο υπέρτατο σημείο ανάπτυξης (σύμφωνα με όλους τους δείκτες) και αυτό έφερε αύξηση της κατανάλωσης σε όλο τον κόσμο (το αποδεικνύει η αύξηση των υπέρβαρων στις ΗΠΑ, την Αγγλία και τις υπόλοιπες δυτικές κοινωνίες και η αύξηση του όγκου των απορριμμάτων παγκοσμίως και του προσδόκιμου).

Ασκαρδαμυκτί είπε...

Δεν κατέρρευσαν οι ιδεολογίες.
Κατέρρευσαν οι ουτοπίες που είχαμε βαπτίσει "ιδεολογίες"...

ΣΠΙΘΑΣ είπε...

Που και που, λέει μερικά σωστά, ο Ασκαρ,
..ειρήσθω εν παρόδω, δηλαδή.

Ας προσέξουμε, με την ευκαιρία που δίνει ο Δείμος, πως η ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα.

Τα κοινά σημεία:

- Belle Époque:

Ευημερία, βιομηχανική επανάσταση και μεγάλο μεταναστευτικό κύμα από τις αγροτουπόλεις και επαρχίες προς τις αστικές μεγαλουπόλεις.
-Ιμπεριαλισμός.

Ανάπτυξη γνωστών πολιτικών "-ισμών"
Ακολουθεί ο μιλιταρισμός και ο Α'παγκόσμιος πόλεμος.

- Εποχή 90

Ευημερία, τεχνολογική επανάσταση, εποχή μεγάλων αλλαγών και ταχυτήτων.
Μεγάλο μεταναστευτικό κύμα προς την Ευρώπη.

-Χρηματαγορές.

-Ανάπτυξη θρησκευτικών "-ισμών"
( φονταµενταλισµός )

Εκείνο που νομίζω, ότι διαφοροποιεί τις εποχές, είναι -κατά την γνώμη μου- η έλλειψη κουλτούρας πάνω στο θέμα του χρόνου.

Μαρσελ Προυστ και " Η αναζήτηση του χαμένου χρόνου" ( ενδεικτικά) επίσης οι
Σταντάλ, Φλωμπέρ, Ντοστογιέφσκι..και πολλοί ακόμη.

Νομίζω ότι είναι μια πολύ σημαντική παράμετρος αν σκεφτούμε την επιτυχία(;) του facebook (και του Mark Zuckerberg.)

ο δείμος του πολίτη είπε...

Άσκαρ, κι εγώ θα συμφωνήσω ουσιαστικά μαζί σου.

Σπίθα, αν σου πω ότι είχα σκεφτεί όλα αυτά που κατέγραψες; Ο τότε ιμπεριαλισμός -που τελικά οδήγησε σε Παγκόσμιο Πόλεμο και τόσους θανάτους- σήμερα εκφράζεται ως οικονομικός παγκόσμιος πόλεμος με εκατομμύρια νεκτρούς από τον υποσιτισμό. Βέβαια, σήμερα η αναλογία δεν είναι η επιβίωση, αλλά η κοινωνική ύπαρξη του πολίτη. Και η κοινωνική του επιβίωση συνδέεται με την παιδεία και την υγεία (που αργοσβήνουν στο όνομα της ελευθερίας και της οικονομίας), τον πολιτισμό (που χωλαίνει και υποβιβάζεται σε βοθρώδη ακουστικά κι οπτικά λύματα) και με την κατανάλωση.

Τα τότε τεχνολογικά κι επικοινωνιακά επιτεύγματα (τηλέφωνο, κινηματογράφος, φωνογράφος κλπ) αντικαταστάθηκαν από το διαδίκτυο, την κινητή τηλεφωνία και την κυριαρχία της τηλεόρασης.

Διαφορά δεν είναι τόσο ο πολιτισμός όσο η συνολική ηθική. Από τη στιγμή που επήλθε ιδεολογικά ο ατομισμός σε όλες τις συλλογικότητες και τις ατομικότητες και με τη θεοποίηση του -κανιβαλιστικού- ανταγωνισμού, ήταν λογικό όλα να υποβιβαστούν σε απλά αγαθά κοινωνικής επίδειξης και εντυπωσιασμού.

thinks είπε...

Λένε ότι η Ευρώπη ακολουθεί την Αμερική στα κοινωνιο-οικονομικά περίπου 5-10 χρόνια πίσω. Νομίζω είναι αληθές από πολλές πλευρές. Αλλά από το 2000 και μετά, σε όλα όσα πολύ σωστά περιγράφεις, νομίζω πρέπει να προσθέσουμε ότι ο ένοικος του Λευκού Οίκου, εκείνο το ανθρωπάκι ο Πινόκιο, έπαιξε και ψυχολογικά αλλά και πραγματικά, σαν χαρακτήρας, πολύ μεγαλύτερο ρόλο απ’ ότι του καταλογίζται. Όπως ο προκάτοχός του, από τους καλύτερους της Ιστορίας, είχε παίξει ρόλο σημαντικό, για τον καθημερινό άνθρωπο σε εκείνη την ανευ προηγουμένου ευημερία…

ΣΠΙΘΑΣ είπε...

Δείμο, το αντιλαμβάνομαι ότι τα είχες σκεφθεί και γι'αυτό τα ανέφερα.
Συμφωνώ, απολύτως με τον παραλληλισμό των εποχών και τους συλλογισμούς σου.

ο δείμος του πολίτη είπε...

Thinks, δε θα διαφωνήσω εν πολλοίς. Όλος ο κόσμος μπήκε σε μά νέα ρότα εκείνη την εποχή της κοινής ευτυχίας.

Σπίθα, εγώ ήθελα να τονίσω τη συμφωνία των μεγάλων πνευμάτων :)

ΣΠΙΘΑΣ είπε...

Αυτό να λέγεται!

ShareThis