μία άλλη προσέγγιση της βίας

Διάβαζα, τις προάλλες την ανάρτηση του Τελευταίου για τη βία. Έχω γράψει και παλαιότερα για το ζήτημα (μάλιστα προχώρησα σε μία αναζήτηση στο ιστολόγιό μου για αυτήν και βρήκα μερικούς θαμμένους και ξεχασμένους αγαπημένους "θησαυρούς"[1]).

Το φαινόμενο δεν είναι νέο φυσικά. Ως μέρος της φύσης ο άνθρωπος είναι βουτηγμένος στη βία. Η βία αποτελεί το αρχέγονο ένστικτο επιβίωσης κι επιβολής. Ένα δεδομένο του γενετικού κώδικα που η κοινωνική συμβίωση προσπαθεί να αποβάλλει. Νόμοι, παιδευτικές προσεγγίσεις, μελέτες και διδαχές προσπαθούν να αποβάλλουν από συστάσεως κοινωνιών αυτό το… γονίδιο. Η ανάγκη για συμβίωση από νωρίς επέβαλε μία λογική απαγόρευσης της βίας. Η λογική αυτή είναι τόσο παλιά πια που ουσιαστικά αποτελεί μέρος του κεκτημένου της ευρύτερης κοινωνικής ηθικής όλων σχεδόν των ανεπτυγμένων πολιτισμικά κοινωνιών και ειδοποιό στοιχείο διαφοροποίησης από τις πρωτόγονες κοινότητες. Ωστόσο, η βία, αν και περιορίστηκε, είναι πάντα παρούσα, σε ένα κόσμο που θέλει να λέγεται πολιτισμένος[2]. Και φυσικά σε περιόδους κρίσης ο άνθρωπος γίνεται πιο επιθετικός, πιο κτητικός, πιο κτηνώδης.

Ο συνήθης αποδιοπομπαίος τράγος είναι η τηλεόραση, ο κινηματογράφος και σήμερα τα βιντεοπαιχνίδια. Ωστόσο, πολύ φοβάμαι πως αν μείνουμε σε τούτα ουσιαστικά θα χάσουμε το δάσος αποπροσανατολίζοντας τη συζήτηση. Στην πλειοψηφία μας -ενήλικες κι ανήλικοι- δεν επηρεαζόμαστε από τη βία των πάσης φύσεως οθονών. Τον θεωρούμε ψεύτικο. Βιώνουμε όμως τη βία που κάθε τόσο προβάλλουν οι ειδήσεις και γνωρίζουμε ότι είναι πραγματική[3]. Αρκεί όμως αυτό ώστε να αιτιολογήσουμε τη βία;

Ο άνθρωπος όπως κάθε αγελαίο ζώο, είναι ον ανταγωνιστικό. Προσπαθεί με κάθε τρόπο να επιβληθεί και με φυσική επιλογή να καταστεί αρχηγός της αγέλης. Πολεμά με κάθε τρόπο να ξεχωρίσει από τα άλλα μέλη της αγέλης/κοινότητας και εκπαιδεύεται για τούτο από πολύ μικρή ηλικία (βλ. πχ την άκρως ανταγωνιστική μας εκπαίδευση). Ο τρόπος έκφρασης του ανταγωνισμού είναι που διαφέρει από άτομο σε άτομο, ανάλογα ουσιαστικά με το κοινωνικό περιβάλλον.

Οι σύγχρονες κοινωνίες προσπαθούν θεωρητικά να μεταβάλλουν τον βίαιο χαρακτήρα και να τον μεταφέρουν σε κοινωνικό επίπεδο. Προ αιώνων ο τούτος εκφράζονταν με τη χρήση πραγματικής βίας, με δεκάδες μάχες ή εικόνες φρίκης στο βίο ενός ανθρώπου. Ουσιαστικά όμως στη νεωτερική εποχή ο κοινωνικός δαρβινισμός εξελίχθηκε σε κοινωνικό κεκτημένο. Ο ανταγωνισμός απλώθηκε σε τέτοιο βαθμό ώστε οι περισσότεροι για να επιβιώσουν -κοινωνικά- δεν έχουν ανάγκη τη χρήση σωματικής βίας.

Είναι, ωστόσο, αναγκαίο να δούμε κι εκείνους που δεν καταφέρνουν σαν τους παραπάνω να διακριθούν με τη χρήση "ειρηνικών" μέσων. Είναι εκείνοι που βλέποντας ότι δεν κατορθώνουν να καταναλώσουν και να προβληθούν, στρέφονται στην παραβατικότητα. Είναι κι εκείνοι που μη μπορώντας να υπερνικήσουν τη "δύναμη" των
άλλων και ζώντες υπό την "αρχηγία" τους χρησιμοποιούν τη βία ως προσπάθεια επιβολής ή ως μέσω εκτόνωσης.

Μιλώντας όμως για άλλα, για "ειρηνικά", μέσα έκφρασης του κοινωνικού ανταγωνισμού και την απάρνηση της χρήσης βίας από τους πολλούς, παραβλέπουμε τις ανθρωποφαγικές τάσεις της κοινωνίας. Κοιτώντας την άμεση σωματική βία που κάποιοι ασκούν, αποπροσανατολιζόμαστε από τις κανιβαλιστικές τάσεις του σύγχρονου/μεταμοντέρνου κανιβαλισμού. Φίλαυτα και ναρκισσιστικά, παραβλέπουμε ότι ενεργούμε καθημερινά με τρόπο κανιβαλιστικό, χωρίς τη χρήση βίας.

Στηρίζουμε με τον ένα ή άλλο τρόπο, τη δουλική εργασία σε υποανάπτυκτες χώρες, όπως και την παιδική εργασία, στηρίζουμε πολέμους που στόχο έχουν τον έλεγχο των αγορών, στηρίζουμε ακόμα και κυβερνήσεις αυταρχικές που χρεοκοπούν λαούς. Κι αν δεν τα στηρίζουν κάποιοι άμεσα ή φραστικά, τότε ας αναλογιστούν τι έκαναν για να τα εμποδίσουν. Γιατί η σιωπή συχνά καταντά συνενοχή.

Αναγκαίο είναι όμως να υπογραμμίσουμε ότι ο ανταγωνισμός αν και είναι εγγεγραμμένος στο γενετικό μας κώδικα, δεν αποτελεί πανάκεια. Ο κοινωνικός δαρβινισμός που επιβλήθηκε στη νεωτερικότητα δεν είναι αιώνιος. Είναι η γνήσια και πιο κανιβαλιστική έκφραση της δημοκρατίας. Απλά η βία τούτη είναι πολιτισμένη. Δεν έχει αίματα και όπλα.

Δεν έχει αίματα και όπλα; Μια κουβέντα είναι αυτή. Και όλοι αυτοί οι επεκτατικοί πόλεμοι; Όλοι αυτοί οι ανταγωνισμοί και η κτηνωδία στο όνομα της δημοκρατίας; Οι οικονομικές κρίσεις του Κ΄ αιώνα και οι πρόσφατες του 2008 και της ευρωζώνης; Αυτά δεν έχουν αίμα; Ή μήπως μάθαμε να βλέπουμε το αίμα της βίας μόνο στην κυριολεκτική του μορφή; Δε ματώνουν οι χιλιάδες νεόπτωχοι; Οι (νεο)άστεγοι;

Η βία τελικά καταντά κοινωνικό συνώνυμο του ανταγωνισμού. Δεν έχει καμία απολύτως σημασία η μορφή που παίρνει (σωματική, οικονομική ή πολιτική). Όλες οι μορφές συναπαρτίζουν τις έδρες του ίδιου πρίσματος. Το ερώτημα είναι αν μπορούμε στην πραγματικότητα να την αποκόψουμε, αν μπορούμε να επέμβουμε κι άλλο στο γενετικό μας κώδικα προκειμένου να σχεδιάσουμε έναν άλλο κοινωνικό κώδικα μακριά από τον ανταγωνισμό. Μα για να γίνει αυτό απαιτείται μια άλλη κοινωνία, μια κοινωνία δημοκρατική, μια κοινωνία συνεργασίας κι αλληλεγγύης, μια κοινωνία που να στηρίζεται στη συλλογικότητα.

Ίσως μια κοινωνία ουτοπική. Της έδωσαν πολλά ονόματα αυτής της ονειρικής κοινότητας. Καμία όμως δεν ξεπέρασε τη γενετική προδιάθεση του ανταγωνισμού. Μπορούμε βέβαια να βαυκαλιζόμαστε ότι εμείς είμαστε ειρηνικοί και αλληλέγγυοι[4] και να θεωρούμε ότι έχουμε την καλύτερη δυνατή κοινωνία, την πιο ειρηνική που μπορεί να υπάρξει.

Η ανάρτηση γράφτηκε πριν τα επεισόδια της προηγούμενης Κυριακής.

---

[1] βλ. τα (πολιτικά άρθρα) βία: η άλλη όψη μιας κοινωνίας σε παρακμή, η βία και η ένοπλη πάλη ως εκφάνσεις λαϊκισμού, ο ελληνικός αριστερισμός ως παιδική ασθένεια, η οικονομική κρίση ενισχύει τις ακροδεξιές αντιλήψεις και τα (κοινωνικά άρθρα) βιντεοπαιχνίδια:επηρεάζει το αίμα τα παιδιά μας;, παιδική εγκληματικότητα:Γιατί όχι;, τηλεόραση και παιδιά, μια σχέση καταστροφική, όπως και τη διαχρονική πια μελέτη μου για την ενδοοικογενειακή βία.

[2] Και δίπλα σε τούτα έχουμε τη μόνιμη βία των αρνητών συγκεκριμένων πολιτικών επιλογών (πολιτική βία) και τη βία της ίδιας της Πολιτείας. Έχουμε βία θρησκευτική, βία ρατσιστική (εθνικιστική/σοβινιστική κι όχι πατριωτική/εθνιστική), βία κοινωνική (αθλητική, ενδοοικογενειακή, εγκληματική, σχολική) και τόσες ακόμα μορφές που θα μπορούσαμε να καταγράψουμε.

[3] Η βία πια της ειδησεογραφίας γίνεται έρχεται στον καναπέ μας και καταντά βιοτική/βιωματική. Είναι η βία των κουκουλοφόρων, του Κράτους και των μπάτσων, των φανατικών οπαδών, η βία/τρόμος για τη φορολόγηση και τα χαράτσια, η βία/δείμος για το μέλλον τους και το δικό μας.

[4] βλ. φιλάνθρωποι, επειδή έχουμε βιάσει και την έννοια της αλληλεγγύης τελικά.