Καταναλωτικός ακτιβισμός ή καταναλωτική συνείδηση;

Οι δημοσιογράφοι βρήκαν γρήγορα τον τίτλο της προσπάθειας: «κίνημα της πατάτας». Αυτό που ξεκίνησε σαν προσπάθεια αλληλεγγύης, με κοινά συμφέροντα και για τις δύο πλευρές, μετατράπηκε σε κίνημα. Γιατί, όμως, χρειάστηκε μία δράση ακτιβιστική για να φτάσουμε σε κίνημα;

Πολλοί λίγοι πίσω από τον ακτιβισμό είδαν ένα βασικό στοιχείο που μαζί με την κυβερνητική αδράνεια δεκαετιών έφεραν τα νοικοκυριά σε τέτοιο τέλμα: την απουσία καταναλωτικής συνείδησης και κινήματος. Το ζήτημα δεν είναι όμως να ενισχυθεί απλά το συγκεκριμένο κίνημα. Στόχος κάθε ενεργού πολίτη πρέπει να τεθεί η ανάπτυξη καταναλωτικής συνείδησης, να μετεξελιχθεί σε πραγματικό καταναλωτικό κίνημα, που θα αφορά όλα τα αγαθά.

Οι Έλληνες, σε συνθήκες υπερκατανάλωσης, δεν κατάφεραν να αναπτύξουν καταναλωτική συνείδηση. Και η Πολιτεία έκανε ό,τι μπορούσε προκειμένου να εμποδίσει της ανάπτυξή της. Από νωρίς ακόμα το καταναλωτικό κίνημα γραφειοκρατικοποιήθηκε και πριν ακόμα δράσει επιβλήθηκε "από τα πάνω" μία λαϊκίστικης έμπνευσης Γενική Γραμματεία, ενώ σύντομα την προστασία των καταναλωτών ανέλαβαν -με τρόπο πατερναλιστικό- οι δημοσιογράφοι. Ουσιαστικά, η Ελληνική Πολιτεία στο όνομα των ελεύθερων αγορών και του ανταγωνισμού αντιπάλευε κάθε σοβαρή προσπάθεια καταναλωτικής δράσης έχοντας, φυσικά, δίπλα τους και την πλειονότητα των μίντια που θα έχαναν διαφημίσεις.

Η γνωστή μαρξιστική θέση για τις αλυσίδες των εργατών έχει γίνει σήμερα ρομαντική. Οι εργαζόμενοι σήμερα δεν είναι απλά μηχανές παραγωγής. Πρωτίστως είναι καταναλωτές αγαθών. Διατρέχουν ανά πάσα στιγμή τον κίνδυνο να χάσουν όχι μόνο τις αλυσίδες τους, αλλά και την ίδια τη δυνατότητα να αγοράζουν και να αισθάνονται μέλη μιας κοινότητας. Και σήμερα για το μισό και πλέον πληθυσμό της χώρας τούτα δεν είναι αποτελούν απλά κίνδυνο, αλλά βίωμα.

Οι φιλελεύθερες ελπίδες των ίσων ευκαιριών έχουν πια εξανεμιστεί μπροστά στην πίεση της εσωτερικής υποτίμησης, των μισθολογικών μειώσεων, των ανατιμήσεων και της αυξανόμενης φτώχειας, δυσχεραίνοντας την ήδη βεβαρημένη οικονομική κατάσταση των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων. Σε μια εποχή που οι "δημοκρατικοί" υπερασπιστές των δανειστών και των μνημονίων θεοποιούν τη μεταμοντέρνα εκδοχή της "αγοράς" και της κατανάλωσης, το καταναλωτικό κίνημα αποκτά ολοένα και πιο ταξικά χαρακτηριστικά.

Και οι δράσεις για ανάπτυξη καταναλωτικής συνείδησης είναι αμιγώς πολιτικές. Τη στιγμή που εκατομμύρια Ελλήνων ζουν κάτω από όριο φτώχειας, οι καταναλωτικές δράσεις αποκτούν βαθύτατα πολιτικά χαρακτηριστικά. Συμβάλλουν στην ανάπτυξη ταξικής αλληλεγγύης απέναντι στη νεοφιλελεύθερη επέλαση των "αγορών".  Με ρεαλισμό στοχεύουν άμεσα στην ανακούφιση των πολιτών (ειδικά των ευπαθών ομάδων) και προβάλλουν μία άλλη οπτική: εκείνη της διεκδίκησης. Μπορεί να μην καταπολεμείται ο καπιταλισμός στη βάση του όπως απαιτεί το ΚΚΕ, αλλά μετατρέπει τους καταναλωτές από άτομα σε συλλογικότητες που διεκδικούν και πιέζουν για βελτίωση αγαθών και μειώσεις τιμών.

Ας μην λησμονούμε πως οι "αγορές" αποτρέπουν κάθε συλλογική δράση. Και αν οι καταναλωτές ομιλούν τη γλώσσα του «εγώ», το καταναλωτικό κίνημα μπορεί να διδάσκει την κοινή γλώσσα του «εμείς».

Η πάλη για την άνδρωση ενός κινήματος καταναλωτικού συνιστά πια μια αναγκαιότητα. Ήδη οι συνεταιριστικές αγορές σε πολλές πόλεις και το κίνημα της πατάτας έδειξαν ότι υπάρχουν πολίτες που μπορούν να στηρίξουν τέτοιες προσπάθειες. Σύντομα το θέμα θα φύγει από την επικαιρότητα και θα πάψει να προβάλλεται από τα ΜΜΕ, όπως έγινε με τις συνεταιριστικές αγορές στο Βόλο και αλλού. Η σύσταση καταναλωτικού κινήματος είναι πια μονόδρομος και έχει άμεση ανάγκη από τέτοιες ακτιβιστικές δράσεις.

 δημοσιεύτηκε στα Ενθέματα

της Κυριακάτικης Αυγής