Η κοινωνία διδάσκει το bullying

Η 6^η Μάρτη ήταν αφιερωμένη στη σχολική βία (bullying). Η αύξησή της όμως δεν αποτελεί πια ειδησεογραφικό θέμα αλλά κοινοτυπία. Το ίδιο και στην εκπαιδευτική κοινότητα. Κι όμως η λεκτική, ψυχολογική και σωματική βία που βιώνουν τα παιδιά έχει αποκτήσει διαστάσεις επιδημίας με συνέπειες ολέθριες (ψυχικά τραύματα, απομόνωση, κοπάνες, αυτοκτονικές τάσεις). Μία επιδημία που καλύπτεται με πέπλο σιωπής, αφού τα παιδιά φοβούνται να την αποκαλύψουν σε γονείς και εκπαιδευτικούς.

Σε μία κοινωνία όμως βίας πώς μπορούν να ξεφύγουν τα παιδιά; Όταν η κοινωνία διδάσκει τη βία, οι μαθητές πώς θα μάθουν να την αποτρέψουν; Η ίδια η χώρα βιώνει τη βία των δανειστών και των εταίρων. Τούτη μεταφέρεται στα σπίτια, στους γονείς. Είναι η ψυχολογική όψη της συστημικής βίας των συνεχών οριζόντιων οικονομικών μέτρων, η βία της οικονομικής δυσχέρειας και της φτώχειας.

Και η σχολική βία έχει ταξική προέλευση. Συνδέεται με τη μόρφωση των γονέων και την οικονομική τους κατάσταση. Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι οι μαθητές με τα υψηλότερα ποσοστά προέρχονται από τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα. Κι ας μην παραβλέψουμε τη σύνδεση της κοινωνικής προέλευσης του μαθητή με τη σχολική επίδοση και την οικογενειακή μόρφωση. Παράλληλα, ας μη αγνοήσουμε πως οι βίαιες αντιδράσεις γονέων (πχ. κατά την οδήγηση ή κατά την παρακολούθηση ενός προγράμματος ή σε εκρήξεις τις στιγμής) μεταφέρονται με τρόπο στα τέκνα τους.

Το σχολείο, από την άλλη, ανταγωνιστικό ον, διδάσκει τον ατομισμό και βιάζει το νεανικό ψυχοσυναισθηματισμό. Ο μαθητής γέννημα και δρων πρόσωπο μιας κοινωνίας κανιβαλιστικής δεν μπορεί παρά να εκφράσει τέτοιες τάσεις.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως οι δράστες δηλώνουν (σε υψηλότερα ποσοστά από τους υπόλοιπους) ότι δεν τους αρέσει το σχολείο, ενώ απουσιάζουν αδικαιολόγητα συχνότερα. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η περιθωριοποίηση και ο στιγματισμός (ειδικά αυτός που στηρίζεται στη σχολική επίδοση ή την κοινωνική προέλευση) οδηγούν μαθητές σε πράξεις αντίδρασης σε ένα καταπιεστικό περιβάλλον για αυτοεπιβεβαίωση. Το σχολείο, άλλωστε, σε διδάσκει τη συνεργασία και την αλληλεγγύη. Ο ανθρωπισμός έχει ταυτιστεί με την αρχαιολαγνεία, που επιβάλλει μια νεκρή γλώσσα σε βάρος της ομιλούμενης λαϊκής. Οι ανθρωπιστικές αρχές της αλληλεγγύης, του σεβασμού και της συνεργασίας είναι ένα θεωρητικό αντικείμενο που διδάσκεται, αλλά δε βιώνεται. Και χωρίς βιώματα πώς να μιλήσουμε για ειρηνικό σχολικό περιβάλλον;

Αν το δούμε λίγο βαθύτερα το ζήτημα, παρατηρούμε ότι η βιοτική βία επηρεάζει άμεσα τον υπό διαμόρφωση ψυχισμό ενός ανηλίκου. Τα παιδιά που βιώνουν βία, την αναπαράγουν εντονότερα. Παρατηρήθηκε πως εκείνα με έκθεση στη βία από μικρή ηλικία, εμφανίζουν μεγαλύτερο ποσοστό αντικοινωνικής και παραβατικής συμπεριφοράς. Και συνήθως στρέφεται κατά του Διαφορετικού. Διδασκόμενο, άλλωστε, ένα παιδί τον κοινωνικό κομφορμισμό πώς θα αντιμετωπίσει τον Άλλο; Και η σχολική βία σήμερα πια έχει ξεφύγει από τον εκφοβισμό ή τις ειρωνείες. Ανησυχητικές διαστάσεις έχει λάβει η παραβατική δράση μαθητών με αξιόποινα χαρακτηριστικά (συμμορίες ανηλίκων, ληστείες κλπ).

Τα παιδιά όμως δεν απειλούνται τόσο από τη σχολική βία, όσο από την αδυναµία των ενηλίκων να τους παρέχουν την αναγκαία παρουσία, συμμετοχή, υποστήριξη και διαπαιδαγώγηση. Τα παιδιά στερούνται την απαραίτητη ασφάλεια και προστασία από κινδύνους ή απειλές, ορισμένες φορές μάλιστα, οι ίδιοι οι ενήλικοι προβαίνουν σε κακοποίηση ή σοβαρή παραμέλησή τους. Επικίνδυνα συχνή είναι και η αποσιώπηση ή η σιωπηλή ανοχή στη βία.

Η βία, τελικά, καταντά κοινωνικό συνώνυμο του ανταγωνισμού. Δεν έχει καμία απολύτως σημασία η μορφή που παίρνει (σωματική, οικονομική ή πολιτική). Όλες οι μορφές συναπαρτίζουν τις έδρες του πρίσματος της αναπαραγόμενης κοινωνικής βίας και της κυριαρχίας του κανιβαλιστικού ανταγωνισμού. Το ερώτημα είναι αν μπορούμε να σχεδιάσουμε έναν άλλο κοινωνικό κώδικα μακριά από τον ανταγωνισμό. Μα για να γίνει αυτό απαιτείται μια άλλη κοινωνία, μια κοινωνία δημοκρατική, μια κοινωνία συνεργασίας κι αλληλεγγύης, μια κοινωνία που να στηρίζεται στη συλλογικότητα.