κοινωνικά κινήματα (σύντομος απολογισμός)

Καλούμαστε, λοιπόν, να επιλέξουμε. Η επιλογή δεν είναι εύκολη ποτέ. Πάντα υπάρχει κάτι που διακυβεύεται, πάντα κάτι που μόνο εμείς μπορούμε να κάνουμε καλά (όχι καλύτερα, αλλά καλά). Τούτη τη φορά στο παιχνίδι εμπλέχτηκαν κι άλλοι.

Η αλήθεια είναι από την αρχή το ΠΑΣΟΚ τα βρήκε σκούρα. Πέρασαν πια οι εποχές που οι πολίτες έδιναν περίοδο χάριτος/αναμονής στα κόμματα. Ο ΓΑΠ μόνος του το απέτρεψε μιλώντας για το πρόγραμμα των 100 πρώτων ημερών. Από νωρίς όμως βρέθηκε αντιμέτωπος με κινήματα πολιτών.

Αυτή τη διετία τα κοινωνικά κινήματα έκαναν εμφανή τη δύναμή τους. Άλλοτε ενεργούσαν δυναμικά, προκαλώντας την εξουσία ή ερχόμενα σε πλήρη σύγκρουση μαζί τους, κι άλλοτε πιο ήπια με παρεμβάσεις δυναμικές αλλά ειρηνικές. Αν και στο παρελθόν συναντήσαμε κοινωνικά κινήματα, σπάνια τούτα απλώνονταν σε όλη τη χώρα και σπάνια ανέπτυσσαν τέτοια δυναμική και για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα ώστε να υποχρεώνονται και τα επίσημα μίντια να τα παρακολουθούν.

Βασικά τους χαρακτηριστικό ήταν ότι αυτή τη διετία δεν προέκυψαν από τη συμμετοχική δημοκρατία (ΜΚΟ), αλλά αποτέλεσαν γνήσια λαϊκή έκφραση. Και αυτό συχνά τα έφερε στο μάτι του κυκλώνα και συκοφαντήθηκαν από πολιτικούς και μερίδα του λαού που ουδέποτε ενδιαφέρθηκαν να μάθουν πώς περνούν ή γιατί αντιδρούν οι πολίτες εκείνοι. Βέβαια, σήμερα προεκλογικά, όλο εμφανίζονται ως σωτήρες που αγκαλιάζουν τους πολίτες.

Στα κινήματα αυτά θα συμπεριλάβουμε το κίνημα δεν πληρώνω των διοδίων, ενάντια στο ΧΥΤΑ της Αττικής, το κίνημα της πατάτας, για τους ελεύθερους χώρους (αν και προηγούνται αισθητά των εκλογών του 2009), ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού, ενάντια στην υπερβολική αφισορύπανση κλπ.

Τα κινήματα τούτα ήταν αμιγώς πολιτικά και πάντα στέκονταν μακριά από κόμματα, σε σημείο που ορισμένα τα λοιδορούσαν (όπως το ΚΚΕ ή ο ΛΑΟΣ) και άλλα έτρεχαν να τα ενισχύσουν ή να τα νομιμοποιήσουν (ΣΥΡΙΖΑ). Ήταν όμως γνήσια έκφραση πολιτικής στάσης γιατί αναδείκνυαν ζητήματα που συχνά ακόμα κι ο προοδευτικός τύπος παρέβλεπε και τη σοβαρότητα των οποίων τη δεδομένη στιγμή ξεχνούσαν και κόμματα που στηρίζουν το κίνημα. Ήταν κινήματα διεκδίκησης, "ανυπακοής", υποστήριξης ή ανατροπής πολιτικών επιλογών της κυβέρνησης (ή της προηγούμενης).

Το διαδίκτυο έπαιξε κι εδώ το ρόλο του, όχι ως αφορμή ή μέσο οργάνωσης, αλλά ως επιταχυντής του πολιτικού και κοινωνικού προβληματισμού των αντιδρώντων προς άλλα μέρη. Ορισμένες δε φορές λειτούργησε και ως αφορμή για τη συγκρότηση τοπικών επιτροπών αγώνα στο πρότυπο άλλων. Βέβαια, τα κινήματα αυτής της διετίας (πρωτοφανή για τον αριθμό και το χρονικό διάστημα δράσης τους) προκάλεσαν έντονες συζητήσεις.

Από τη μια εκείνοι που αγκαλιάζουν τα κινήματα αλλά στέκονται απέναντί τους κριτικά, αναζητώντας λύσεις ή με άλλες προσεγγίσεις (όπως ο γράφων), εκείνοι που τα αγκαλιάζουν και συμμετέχουν ως τροφοδότες επιθετικής συμπαράστασης (κυρίως αριστεροί) κι εκείνοι που αντιδρούν σχεδόν σε κάθε λογική κινήματος –με αφορμή ότι διαφωνεί με τις θέσεις τους- (συνήθως φιλελεύθεροι διαφόρων κομματικών αποχρώσεων).

Από την άλλη, η συγκρουσιακή πολιτική ανέδειξε παραμελημένες πλευρές του διεκδικητικού σύμπαντος και δημιούργησε τις προϋποθέσεις γέννησης νέων μορφών διεκδίκησης και διαστρωματικής συνεργασίας (αντιεξουσιαστές με μεσοαστούς, αγρότες και μικροαστοί κλπ). Επιπρόσθετα, για πρώτη φορά σε τέτοια μαζικότητα ζήσαμε τη συγκρότηση συλλογικών ταυτοτήτων. Τις ταυτότητες αυτές πρέπει να τις δούμε όχι ως προδιαγεγραμμένες και αμετάβλητες ουσιολογίες. H ανάδυσή τους είναι μια διαδικασία ανοικτή και άδηλη· διαμεσολαβείται από εμπρόθετες πολιτικές παρεμβάσεις και είναι προϊόν αλληλεπίδρασης και διαπραγμάτευσης, συνήθως εναντίωσης. Ο κομβικός ρόλος που η πολιτική-υποκειμενική παρέμβαση διαδραματίζει αναδείχθηκε και στη συνέχεια του συνεδρίου.

Αυτή την ιδιόρρυθμη εποχή που ζούμε, τα κινήματα αυτά ήρθαν να αντιμετωπίσουν το πρόσθετο βάρος της άκρως φιλελεύθερης πολιτικής της κυβέρνησης με την επιβολή μέτρων. 

Η μεγάλη επιτυχία τους ήταν ότι ανέδειξαν τοπικά κι εθνικά προβλήματα και έδειξαν ότι ενωμένοι οι πολίτες μπορούν να πετύχουν πολλά. Και στόχος ενός τέτοιου κοινωνικού κινήματος δεν μπορεί να είναι η επίλυση του προβλήματος, αλλά η δημοσιοποίησή του, η προβολή μιας άλλης θέσης, η έκθεση αντίθεσης κι αντίστασης του λαού σε μία έστω και θολή διεκδίκηση. Αναδεικνύοντας, λοιπόν, τέτοια προβλήματα κατάφεραν σε τοπικό επίπεδο να συσπειρώσουν κόσμο και να δώσουν μία άλλη προοπτική κι οπτική.

Το πρόβλημα ήταν ότι ουσιαστικά αυτά τα κινήματα δεν τα προσέτρεξαν πολιτικοί φορείς όσο έπρεπε ώστε να κατοχυρώσουν την ύπαρξή τους και να θεσμοθετήσουν κάποιες επιτυχίες. Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι αν θα καταφέρει η πολιτική ζωή να θεσμοθετήσει τα αιτήματά τους ή θα περιμένουμε ένα νέο κύκλο κοινωνικών κινημάτων που αυθόρμητα θα προκαλέσουν επιπρόσθετους κλυδωνισμούς στο καταρρέον πολιτικό σύστημα. Και δυστυχώς ή ευτυχών, μόνο μία αριστερή κυβέρνηση θα μπορούσε να συμπεριλάβει στην ατζέντα της τα αιτήματα τούτων των κινημάτων.