Η εικόνα του νεοφιλελευθερισμού στον ΚΑ΄ αιώνα (Ι)

Η οικονομική κρίση του 2008 έφερε τις κυβερνήσεις αντιμέτωπες με τους τραπεζικούς κολοσσούς τους οποίους και είχαν εκθρέψει. Σε αυτούς στηρίζονταν η κοινωνική πολιτική, εκεί βασίζονταν τα κράτη προκειμένου να καλύπτουν τα ελλείμματά τους μέσω δανεισμού, εκεί στηρίζονταν η βιομηχανική ανάπτυξη μέσω της υπερκατανάλωσης. Ωστόσο, οι τραπεζικές επιχειρήσεις είναι τόσο δυνατές ώστε ακόμα και ισχυρές κυβερνήσεις -με ισχυρή βιομηχανική ανάπτυξη- αδυνατούν να συγκρουστούν ή να ελέγξουν το τραπεζικό κεφάλαιο άμεσα.
Στο οικουμενικό νεοφιλελεύθερο μοντέλο περικοπής δαπανών και μονομερούς λιτότητας, που θίγει τόσο τα φτωχότερα στρώματα, παρατηρούμε την εμμονή σε μία πολιτική φόρμουλα που έχει θέσει ως σκοπό της την εξάλειψη των κρατικών ελλειμμάτων με την ταυτόχρονη εξισορρόπηση εισαγωγών κι εξαγωγών. Έτσι, επιλέχθηκε ο έλεγχος των ελλειμμάτων και η σταδιακή αποχώρηση από τον τραπεζικό δανεισμό (με τη σημερινή έννοια τουλάχιστον). Είναι φανερό πια ότι οι χώρες που δε θα μπορέσουν να ελέγξουν το έλλειμμά τους, στο μέλλον θα αντιμετωπίσουν προβλήματα επιβίωσης όχι μόνο στο πλαίσιο των εθνικών ελίτ αλλά ακόμα και σε επίπεδο λαού, μέσω της πτώσης κατανάλωσης και παραγωγής.
Η μείωση των ελλειμμάτων, όμως, δε κοιτά τις λαϊκές ανάγκες (είτε καταναλωτικές είτε υπερκαταναλωτικές). Η εξισορρόπηση αυτή εξετάζει τα οικονομικά αποθέματα και ους δέκτες. Εξάλλου, ο νεοφιλελευθερισμός ουδέποτε προσπάθησε να πείσει για το φιλολαϊκό του πρόσωπο. Κατά τον Μισεά[1], ο φιλελευθερισμός είναι η αυτοκρατορία του μικρότερου κακού. Μια πολιτική που βασίζεται στην απουσία εμπιστοσύνης στην πολιτική, μια αντίληψη οργάνωσης της εμπορικής συμφωνίας με τη βοήθεια του δικαίου και της οικονομίας.
Ο νεοφιλελευθερισμός φαίνεται να επικράτησε την τελευταία τριακονταετία όχι μόνο στο οικονομικό επίπεδο, αλλά όπως ήταν φυσιολογικό και στο ιδεολογικό, με τρόπο ώστε να καταστεί στη συνείδηση των ανθρώπων ως το μοναδικό ορθό και αποτελεσματικό σύστημα διαχείρισης της οικονομίας και των κοινών. Παρ’ όλα αυτά, σαν ιδεολογία απεδείχθη παντοδύναμη αλλά και επικίνδυνη γιατί ήταν σαγηνευτική με τη χρήση υψηλών ιδεών περί ελευθερίας, ατομικότητας και αυτάρκειας, δυναμισμού, νεότητας και καταναλωτισμού. Ήταν παντοδύναμη ως ιδεολογία γιατί οι ιδέες της παρουσιάζονταν σαν προφανείς και αναντίρρητες αλήθειες, σαν κοινοί και αυτονόητοι τόποι. Επιπλέον νομιμοποιήθηκε, περιβάλλοντας τις επιλογές της με το πέπλο του ορθολογικού και της κοινής λογικής, λοιδορώντας συνάμα με το στίγμα του ανορθολογικού κάθε διαφορετική άποψη.
Η υιοθέτησή του τις τελευταίες δεκαετίες, βέβαια, συμπίπτει χρονικά με τη διάλυση των σοσιαλιστικών κι κομμουνιστικών οραμάτων και την επικράτηση της μεταμοντέρνας φιλοσοφίας του εφήμερου (βραχυπρόθεσμο κέρδος), του μηδενισμού των ιδεολογιών (ατομισμός) και της κοινωνικής προβολής (εικόνα και κατανάλωση). Περιβλήθηκε με τους μύθους της αποτελεσματικότητας στη χρήση των πόρων, της απρόσκοπτης δημιουργίας πλούτου, της τελειότητας των αγορών με την αυτορρύθμιση των στρεβλώσεων. Η νεοφιλελεύθερη οπτική βλέπει τον κόσμο φτιαγμένο από άτομα διορατικά ορθολογικά, τα οποία δρουν ανταγωνιστικά: η γενική απελευθέρωση των αγορών οδηγεί στη μέγιστη ανάπτυξη κι στην άριστη δυνατή οικονομία. Τούτη η οπτική αποτελεί μια βολική μυθοπλασία για να δημιουργούνται μαθηματικά μοντέλα, αλλά είναι εντελώς αναξιόπιστη ως εργαλείο που θα βοηθήσει τους εκλεγμένους αντιπροσώπους του λαού να λάβουν τις αποφάσεις τους[2].
Η ιδεολογική του επικράτηση έγινε με συστηματική προπαγάνδα σε συνδυασμό με τη μετανεωτερική κουλτούρα. Οτιδήποτε κρατικό ή δημόσιο εμφανίστηκε συνδεδεμένο με αρνητικές έννοιες όπως περιορισμός, κλειστό σύστημα, ακαμψία, ακινησία, απολίθωση, στάση, ομάδες συμφερόντων, ομοιομορφία, ολοκληρωτισμός, ενώ από την άλλη μεριά οι αγορές δαφνοστεφανώθηκαν με τις έννοιες της ελευθερίας, της ευελιξίας, του δυναμισμού, της καινοτομίας, του μέλλοντος, της ανάπτυξης, του ατομισμού, της ποικιλομορφίας, της αυθεντικότητας και τέλος της δημοκρατίας. Βέβαια, καμιά μελέτη δεν μπόρεσε να αποδείξει με οικονομικούς ή κοινωνικούς όρους την ανωτερότητα και τη μεγαλύτερη παραγωγικότητα του ιδιωτικού σε σχέση με τον δημόσιο τομέα.
Αντίθετα, καλλιεργήθηκε ο φετιχισμός της επιχειρηματικότητας σαν φορέα πλούτου και καινοτομίας, με την ταυτόχρονη απαξίωση επαγγελμάτων ή κοινωνικών επενδύσεων που δεν προσανατολίζονταν στο κέρδος (παιδεία, πολιτισμός) μετατρέποντας σταδιακά το οποιοδήποτε λειτούργημα σε επιχειρηματική δράση.
Ο νεοφιλελευθερισμός εμφανίζεται στο προσκήνιο με την πολιτική του Ronald Reagan στις ΗΠΑ και της Margaret Thatcher στην Βρετανία. Σε αντίθεση με το φιλελευθερισμό, που ιστορικά αποτελεί την κύρια ιδεολογία της νεογέννητης αστικής τάξης κατά την εποχή του Διαφωτισμού και προτάσσει την αποδέσμευση της εκκλησίας από το κράτος, το τέλος της μοναρχίας, το αίτημα για δημοκρατία και ελευθερία του ατόμου, ο Νεοφιλελευθερισμός σήμερα θέτει ως κεντρική του επιδίωξη την οικονομική «ανάπτυξη» και «αποδοτικότητα», βάσει μιας «ορθολογικής» κυριαρχίας ορώμενης όμως εντελώς εργαλειακά και μηχανιστικά.
Ο νεοφιλελευθερισμός συγκαλύπτεται ως μία τάχα αντικειμενική οικονομική θεωρία, η οποία  βασίζεται σε  αμετάβλητους νόμους και γεγονότα της σκληρής πραγματικότητας. Περιφέρεται ως εκ τούτου ως φάντασμα με  διάφορες μορφές στα μέσα ενημέρωσης και κυριαρχεί τις  εξηγήσεις και ερμηνείες  των κοινωνικών ελίτ. Η μεταλλαγμένη σε  ιδεολογία θεωρία βοηθάει τις οικονομικά κυρίαρχες ελίτ να σταθεροποιήσουν και να διευρύνουν την  θέση  εξουσίας τους. Αγκυροβολημένες στα μυαλά των ανθρώπων, οι ιδεολογίες παρέχουν  μια στρεβλή  ερμηνεία του κόσμου, μια ανάποδη  κατασκευή της πραγματικότητας[3].
Πολλοί ταυτίζουν τον καπιταλισμό με χώρες που διαθέτουν βαριά βιομηχανία και μεγάλο προλεταριακό πληθυσμό. Ωστόσο, ο καπιταλισμός σε κάθε χώρα διαμορφώνεται βάσει των ειδικών τοπικών συνθηκών. Και φυσικά παραβλέπουν τις δημοκρατικές σχέσεις παραγωγής και ότι το ελληνικό δημόσιο δεν είναι ο μόνος κάτοχος μονάδων παραγωγής, αφού η ατομική πρωτοβουλία βασιλεύει στη χώρα μας -και μάλιστα ανεξέλεγκτη.
Βέβαια, στον καπιταλισμό του ΚΑ΄ αιώνα, δεν υφίστανται πια σχέσεις παραγωγής (ούτε καν παραγωγής) στις "αναπτυγμένες χώρες" όπως τις μάθαμε ιστορικά. Η παραγωγή και οι σχέσεις που δημιουργούνται και οργανώνουν το πλέγμα τους, βρίσκονται στις "αναπτυσσόμενες" δημοκρατικές χώρες. Στις πρώτες το διαμεσολαβητικό μέσο, το χρήμα, είναι πια το ιδανικό εμπόρευμα. Άρα και στην Ελλάδα, αφού αφήσαμε πίσω μας την ιστορικά πια, ισχνή παραγωγή μας, περάσαμε στο "ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού- απεμπολώντας και τα τελευταία καταφύγια που θα μπορούσαν να μας στηρίξουν στις -εγγενείς αδυναμίες της εγχώριας δημοκρατίας
γράφτηκε για το eklogika.gr
δημοσιεύτηκε στο tvxs.gr 

[1] Jean-Claude Michéa, Η αυτοκρατορία του μικρότερου κακού, δοκίμιο γι τον φιλελεύθερο πολιτισμό, μτφρ Άγ. Ελεφάντης, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2008.
[2] Μανιφέστο των ανήσυχων οικονομολόγων, σελ. 9.
[3] Μαυροζαχαράκης Μανόλης, Νεοφιλελεύθερη Ιδεολογία και Δημοκρατία , 13/12/2011.

9 έκριναν :

Swell είπε...

Θα μου επιτρέψεις να σου πω ότι αυτό που βιώναμε μέχρι πρόσφατα στην Ελλάδα, ήταν κατ' ευφημισμό καπιταλισμός. Όταν τα πάντα οι "έχοντες" τα έκαναν πότε με τη βοήθεια (οικονομική ή νομοθετική) του κράτους και πότε με τα στραβά μάτια που έκανε για χάρη τους το κράτος.

Ο καπιταλισμός προϋποθέτει και το διαχωρισμό στις κοινωνικοοικονομικές τάξεις. Ένας από τους λόγους που φτάσαμε εδώ που είμαστε, είναι ότι η ελληνική αστική τάξη δεν ήταν ποτέ εθνική, δεν είχε ποτέ εθνικά χαρακτηριστικά.

Unknown είπε...

Και όμως υπάρχει και μία άλλη ιδεολογία πιο φυσιολογική για τον άνθρωπο!

ο δείμος του πολίτη είπε...

Έχω μία ένταση, Swell. Τι σημαίνει δεν ανέπτυξε εθνικά χαρακτηριστικά; Δεν είναι Έλληνες ή δεν είναι αστοί;
Οι Έλληνες αστοί έχουν όλα τα χαρακτηριστικά μιας μικρής οικονομίας: καταθέσεις και μεγάλες επενδύσεις έξω, άμεσο δέσιμο με το κράτος κλπ

Σίβια, υπάρχει και ο ανθρωπισμός...

Sky είπε...

Αν απογυμνώσουμε το νεοφιλελευθερισμό (επινόηση των οικονομικά ισχυρών προκειμένου να δώσουν ιδεολογικό άλλοθι στην κυριαρχία τους επί του διαμεσολαβητικού μέσου συναλλαγών)από τις ανοησίες περί ελευθερίας του ατόμου, τη βουλησιαρχική αντίληψη επί της προόδου κλπ, όσα δηλαδή ξεπλένουν τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που οφείλονται στην πλεονεξία, τότε μένει ένα πράγμα. Ο νόμος της ζούγκλας. Αυτό είναι ο νεοφιλελευθερισμός. Και στη ζούγκλα τα ζώα σε τρώνε χωρίς ηθικά προσχήματα και ιδεολογήματα. Στην ανθρώπινη κοινωνία έπρεπε να υπάρξουν προσχήματα όμως. Τελικά δε θα μείνει τίποτα, ούτε προσχήματα ούτε ιδεολογήματα αφού με την επικράτηση του νόμου της ζούγκλας (aka νεοφιλελευθερισμός) δε θα μείνει κοινωνία για να χρειάζεται να διαλυθεί από τους θιασώτες της "ελευθερίας"*
_________
*Το ιδεολόγημα είναι τόσο αισχρό που θεωρεί εξίσου δικαίωμα στην ελευθερία (= συγκαλυμμένη ασυδοσία)εξίσου για τα φυσικά πρόσωπα όπως και για τα νομικά (π.χ. μία Α.Ε.) και εκεί χάνεται η μπάλα.

ο δείμος του πολίτη είπε...

Εξαιρετικό σχόλιο, Sky, και πολύ καλή διατύπωση. Πράγματι τελικά ο νεοφιλελευθερισμός καταλήγει στην επιβολή των νόμων της ζούγκλας, δε έναν ανερμάτιστο -ταξικό- πόλεμο "των πάνω" προς "τους κάτω".

Αλλά, ο νεοφιλελευθερισμός δεν μία δεξιά οικονομική ιδεολογία μόνο. Είναι ένας συνδυασμός αντιλήψεων, αρχής γενομένης από τη διαχειριστική λογική του κράτους, την λανθασμένη κι αποπροσανατολιστική ταύτισή του με ένα... νοικοκυριό (sic) μέχρι την επίκληση του έθνους και του θεού, με στόχο τον πειθαναγκασμό του πολίτη χωρίς καν αυτός να ερωτάται.

Xristakis είπε...

Δείμο, ο νεοφιλελευθερισμός δεν έχει ιδεολογία, δεξιά ή αριστερή ή οτιδήποτε. Σκοπεύει στη μεγιστοποίηση του κέρδους των πλουσίων με κάθε μέσο. Τίποτα άλλο.

Από κει και πέρα, για να περάσει το θέλημά του σε δημοκρατικές κοινωνίες πρέπει να πείσει κάποιους. Ε, είναι ευκολότερο: 1) αυτούς που έχουν άμεσο όφελος, δηλαδή τους πλούσιους ή όσους φαντάζονται ότι κάποια μέρα θα γίνουν πλούσιοι, και 2) τους ευκολόπιστους και όσους δεν έχουν κριτικό πνεύμα (θρησκευόμενους, εθνικιστές, χαμηλής νοημοσύνης κλπ).

Ουσιαστικά όμως είναι αντίθετος με τη δεξιά, η οποία έχει αρχές και προτιμά ελεύθερο ανταγωνισμό μικρών σχετικά μονάδων. Αντίθετος με τη θρησκεία που είναι ριζικά κατά της απληστίας και έχει σκοπό την φιλανθρωπία. Αντίθετος με τον εθνικισμό, γιατί οι μεγάλες εταιρίες έχουν οφσορ ώστε να μην πληρώνουν φόρους σε κανένα κράτος.

Όλες τις ιδέες ο νεοφιλελευθερισμός απλώς τις χρησιμοποιεί ως εργαλεία για να παρασύρει όσους περισσότερους μπορεί. Μέσα στα εργαλεία είναι και η διαφήμιση και το ψέμα.

Ο ίδιος ο φιλελευθερισμός δεν πιστεύει σε κάποια ιδέα, μόνο στο κέρδος.

Xristakis είπε...

Διόρθωση:
Ο ίδιος ο νεοφιλελευθερισμός δεν πιστεύει σε κάποια ιδέα, μόνο στο κέρδος.


(Προφανώς ο "νεοφιλελευθερισμός" έχει τεράστια διαφορά από τον "φιλελευθερισμό".)

ο δείμος του πολίτη είπε...

Χρηστάκι, δε θα διαφωνήσω επί της ουσίας. Ο νεοφιλελευθερισμός είναι ένα πολυεργαλείο, ένας συνδυασμός απόψεων που απαιτεί να μετασχηματίσουμε την κοινωνία με κριτήρια κοινωνικού δαρβινισμού.
Για δε τις αντιθέσεις με τη δεξιά πο9υ σημειώνεις, μάλλον θα πω ότι όλα αυτά τα χρησιμοποιεί ως ρητορικά σχήματα προκειμένου να πείσει και να επιβληθεί. Η Νέα Οικονομία για μένα είναι η πιο αντιδημοκρατική πολιτική πρακτική που υπάρχει μέχρι σήμερα, η γενεσιουργός αιτία της διάρρηξης της κοινωνικής συνοχής.

Xristakis είπε...

Συμφωνώ Δείμο.

Πάντως θα ήταν ενδιαφέρον να αναλύσει κανείς γιατί ο νεοφιλελευθερισμός δεν έχει σχέση με τις ουσιαστικές αξίες της κλασσικής Δεξιάς. Εκ πρώτης όψεως, ακούγεται παράδοξο, αλλά αν το σκεφτεί κανείς λίγο βαθύτερα, νομίζω ότι η απόλυτη απληστία των τραπεζιτών και των γιγαντιαίων corporations είναι αντίθετη σε πολλά σημεία από την παραδοσιακή συντηρητική δεξιά.

Για παράδειγμα, το τρίπτυχο πατρίδα, θρησκεία, οικογένεια. Ποια είναι η πατρίδα της Apple; Ποια θρησκεία υπηρετεί η Citibank; Ποια οικογένεια στηρίζει η Nike; Όχι στις διαφημίσεις βέβαια, αλλά στην πράξη. Και τόσες άλλες αξίες, όπως εργασία, σταθερότητα, αλήθεια, τιμιότητα κλπ. Θεωρητικά όλα αυτά τα θεωρούν σημαντικά όλοι οι δεξιοί. Όχι όμως και οι επικεφαλής της τράπεζας Barclays.

Και τόσα ακόμη. Βιβλίο μπορεί να γράψει κανείς για το πως οι φιλελεύθεροι κοροϊδεύουν τους δεξιούς... και παρόλα αυτά περνιούνται για δεξιοί.

ShareThis