Ιάσων Λειδινός, η αέναη ποιητική διαπλοκή του ιδιωτικού με το δημόσιο

γράφτηκε για τοβιβλίο.net

Τον Θέμη Δημητρακόπουλο τον έχουμε γνωρίσει κάτω από διάφορες ιδιότητες. Ενεργός πολίτης και πολιτικός, μαχητικός οικολόγος και φιλόζωος, μουσικός και ποιητής. Είναι ένας γνήσιος εκφραστής της πολιτικοποιημένης ποιητικής γενιάς της Μεταπολίτευσης που αφηγείται ποιητικά τις δικές της αγωνίες και τους φόβους της για το κοινωνικό και υπαρξιακό παρόν και μέλλον.

Ήδη μετρά τρεις ποιητικές συλλογές με το ετερώνυμο Ιάσων Λειδινός κρατώντας το ληξιαρχικό του όνομα μόνο για την αρθρογραφία και τον επικαιρικό πολιτικό σχολιασμό. Το ποιητικό επώνυμο (Λειδινός) κατάγεται από το αρχαίο διονυσιακό/σατυρικό έθιμο με έντονο συμβολικό και φαλλικό χαρακτήρα για το τέλος του καλοκαιριού, ένα μήνα πριν τη φθινοπωρινή ισημερία. Συμβολίζει το θάνατο και την ανάσταση της φύσης. Ο Ιάσονας είναι ο αγωνιώδης αναζητητής του ουτοπικού χρυσόμαλλου δέρατος.

Εμφανίζεται στην ποίηση το 1980, με τη συλλογή Ενυδρείο (Κέδρος) και μετά από μία μεγάλη λογοτεχνική απουσία επανέρχεται πιο ώριμος, πιο μεστός και πιο πλούσιος μεσούσης της οικονομικής και πολιτικής κρίσης με τον Κάλχα στο Φίλιον: Ίντριγκες, Έρωτες και άλλες Προδοσίες (2012, Εύμαρος) και τα Πραξικοποιήματα (2013, Εύμαρος). Χαρακτηριστικό της δυναμικής εμφάνισης του Λειδινού στην ποίηση είναι το σχόλιο του Οδυσσέα Ελύτη, τον Απρίλιο του 1980,  «Δόξα να 'χει ο θεός, διάβασα λίγη καλή, πραγματική ποίηση. Σας ευχαριστώ και σας σφίγγω το χέρι συναδελφικά».

Ο Κάλχας στο Φίλιον: Ίντριγκες, Έρωτες και άλλες Προδοσίες είναι μία συλλογή με την πλειονότητα των ποιημάτων να έχουν γραφεί μετά το 2011 (από την ενότητα Fragmenta, την πρώτη της συλλογής, τα έργα μέχρι τις δύο Αφρικανικές Σονάτες είναι δημιουργίες της περιόδου 1981-2002, ενώ μετά ακολουθούν συνθέσεις του 2011-12).

Η ποιητική του Ι.Λ. κινείται ανάμεσα στο μεταμοντέρνο, το σουρεαλισμό και τον εξπρεσιονισμό με έντονο το λυρικό στοιχείο. Εμμένοντας μόνο στα βασικά σημεία του λόγου, με εικόνες υπερρεαλιστικές πνοής και αρνούμενος το μεγάλο στίχο, ορίζει το δρόμο του μέσα στην απλότητα του στίχου και της λέξης και τη θραυσματική μα πλούσια συναισθηματικά ποιητική γραφή.

Ειδικά ο Κάλχας στο Φίλιον διακρίνεται από έντονες σουρεαλιστικές πινελιές. Εικόνες φύσης, πλάι σε κοινωνική εικονοπλασία δημιουργούν ένα πολύχρωμο, γεμάτο κίνηση ποιητικό μωσαϊκό. Η λυρικότητα συνδέεται με το επικό στοιχείο, το μεταμοντέρνο με τον υπερρεαλισμό και την κοινωνική ποίηση.

Ωμός κι απότομος, ο στίχος του με σαφή προσανατολισμό είναι αφιερωμένος στο σύγχρονο άνθρωπο. Η γραφή του είναι λιτή κι απέριττη με σπανιότατη χρήση επιθέτων κι απόλυτη κυριαρχία ρημάτων κι ουσιαστικών. Με απλό, καθημερινό λόγο δίνει μία μοναδική προφορική διάσταση, με στίχους που σπάνε απότομα και εικόνες που θρυμματίζονται μπροστά στην πυκνότητα του λόγου. Παύσεις και μοναχικά ουσιαστικά προσδίδουν ιδιαίτερη έμφαση σε πρόσωπα συμβολικά και καταστάσεις.

Ο ποιητής συνομιλεί με την κοινωνία, την Ιστορία, το παρόν και το παρελθόν. Μεταχειρίζεται την ποιητική παράδοση και τη φέρνει στο παρόν ως είδος υπό διαμόρφωση. Η Ιστορία είναι παρούσα σε όλο του το ποιητικό έργο του Ι.Λ. Από τη Βάρκιζα και την Καισαριανή μέχρι την αιματηρή επανεμφάνιση του νεοναζισμού. Από την αρχαιοελληνική επικολυρική παράδοση μέχρι τις σύγχρονες επικές συνθέσεις των μεταπολεμικών ποιητών.

Ο έρωτας δεν απουσιάζει, αλλά χάνει την έντονη διάχυση πόθου και πάθους που γνωρίζουμε από τη σύγχρονη ερωτική ποίηση. Είναι μετρημένος, ισορροπημένος χωρίς υπερβολές. Με λίγα λόγια ανθρώπινος και ρεαλιστικός. Αλλά αυτό δε μειώνει τη δύναμή του να εμπνέει και να μεταμορφώνει τη λέξη φορτίζοντάς τη  με αρχέγονα συναισθήματα.

Πρόσωπα και καταστάσεις λειτουργούν συμβολικά απεικονίζοντας τις αγωνίες του ποιητή. Η επιθετική ειρωνεία σε συνδυασμό με την ωμότητα προσδίδουν μία ιδιαίτερη, πρωτότυπη δυναμική στις λέξεις. Οι τόποι, η πολιτική και ο έρωτας συμπλέκονται σε πρωτότυπες συνθέσεις.

Χαρακτηριστικό είναι το ποίημα «Σημαία» (Πραξικοποιήματα) όπου στα Ίμια/Καρντάκ στήνεται η σημαία του έρωτα. Η βραχονησίδα παύει να είναι σημείο πολεμικής ανάφλεξης και θερμού επεισοδίου. Αποκαθηλώνεται από τον εθνικιστικό προσανατολισμό και αντί του εθνικισμού προτείνεται ποιητικά το παλαιό -όσο και κραταιό- σύνθημα «make love, not war».

Σύνδεση του ερωτικού και του πολιτικού-οικολογικού στοιχείου έχουμε και στην Αφρικανική σονάτα, αρ. 2 (Ο Κάλχας στο Φίλιον). Τα έθιμα των αφρικανικών φυλών, τα άγρια ζώα και το σαφάρι συμπλέκονται σε μια σουρεαλιστική σονάτα με κατάληξη τον έρωτα.

Ξεχωριστή είναι και η Επίσκεψη (Ο Κάλχας στο Φίλιον). Πρόκειται για μια υπερρεαλιστική προσέγγιση της ποιητικής εμμονής στα τρένα και τον έρωτα. Το τρένο ως μέσο δραπέτευσης από την κοινωνική πραγματικότητα γίνεται ένας ερωτικός τόπος όπου ληστεύεται η ηδονή του ποιητή. Πρωτοπρόσωπη και υποκειμενική η σύνθεση, μοιάζει με ερωτική επιστολή ενός απογοητευμένου εραστή. Χωρίς διαχυτικότητες και με πλήρη απουσία επιθέτων, το ποίημα με το θρυμματισμένο στίχο ακροβατεί ανάμεσα στον ερωτισμό και το σουρεαλισμό.

Βαθιά ανθρώπινο και το Τρένο για το Άουσβιτς (Πραξικοποιήματα). Αφηγηματικό και λιτό μας μεταφέρει στις ναζιστικές εκατόμβες με μόνο επιζήσαντα τον ποιητικό αφηγητή. Η ζωή, τότε και τώρα, γίνεται μόλυνση και ο θάνατος ο κανόνας, η φυσιολογική συνθήκη. Οι θρυμματισμένοι στίχοι με τις παύσεις και τα μοναχικά προσηγορικά ουσιαστικά θέτουν στο επίκεντρο τη μακάβρια μετακίνηση των μελλοθάνατων.

Τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και το χαμό αμάχων προσεγγίζει ο Λειδινός και στους Δύσκολους Φόνους (Ο Κάλχας στο Φίλιον). Μία αντιπολεμική κραυγή γεμάτη χλεύη όπου συγκεράζονται το Άουσβιτς και η Χιροσίμα για την ειρωνεία της Ιστορίας, την απατηλή εξέλιξη των ανθρώπων σε αιμοσταγείς δολοφόνους. Πόσο εύκολο θα ήταν να σκοτώσει ο αναγνώστης ένα ανέμελο παιδί που αργότερα θα προκαλέσει την εκατόμβη του Β’ Παγκοσμίου; Το (ψευτο)ιστορικό δίλημμα, ο εμπαιγμός, ο πόνος για τα αθώα θύματα του μιλιταριστικού παραλογισμού συμπλέκονται σε ένα βαθιά ανθρώπινο ποίημα.

Πασιφιστικής έμπνευσης είναι και η σύνθεση Για το παιδί που δεν θα ξαναπάει σχολείο (Ο Κάλχας στο Φίλιον). Αφηγηματικό και περιγραφικό το ποίημα, μεστό λυρισμού δίνει έμφαση σε όσα έκανε ένα παιδί πριν δολοφονηθεί στη Γάζα. Η παιδική αθωότητα, το παιχνίδι γεμίζουν με εικόνες τη δημιουργία. Οπτικές και ηχητικές εικόνες παιδιών που παίζουν ανέμελα, εμπλουτίζουν την κραυγή διαμαρτυρίας του ποιητή για τα αθώα θύματα της παλαιστινιακής τραγωδίας.

Ο ποιητής συνδιαλέγεται με την επική μυθολογία με απότοκο λυρικές συνθέσεις, άλλοτε ειρωνικές, άλλοτε συμβολικές. Χαρακτηριστικά είναι τα Αποδημητικά στο Λαβύρινθο, ο Αστυάναξ σε πτώση και Ο Κάλχας στο Φίλιον.

Βαθιά ειρωνεία εντοπίζουμε και στη Νέκυια (Πραξικοποιήματα). Ο τίτλος ήδη παραπέμπει τον αναγνώστη στην ομηρική Οδύσσεια, στην επίσκεψη του ήρωα στον Κάτω Κόσμο. Μόνο που ο Άδης του Ιάσονα Λειδινού είναι γεμάτος με άδεια στοιχειωμένα σχολεία. Ο ποιητής ειρωνεύεται και αγωνιά για τη νέα γενιά, το καταστροφικό για τους νέους εκπαιδευτικό σύστημα, ένα ποιητικό νεκροτομείο, όπου κείτεται το ίδιο το μέλλον της χώρας.

Ειρωνικός και γεμάτος συμβολισμούς είναι ο Κάλχας στο Φίλιον, το ποίημα που δάνεισε τον τίτλο του σε ολόκληρη τη συλλογή. Οι πολιτικοί πλούσιοι ζώντας στη χλιδή των life style κελευσμάτων καθορίζουν ποιοι θα θυσιαστούν, αλλά ποτέ οι ίδιοι. Υποσχόμενοι ανάπτυξη και εκσυγχρονισμό του κράτους και της κοινωνίας –ωσάν ούριο άνεμο και νίκες σε μάχες- ορίζουν το μέλλον και τις θυσίες των κοινών θνητών χωρίς ίχνος μεταμέλειας. Αργυρώνητος ο Κάλχας (και οι γυρολόγοι της πολιτικής) έχουν ταχθεί στο πλευρό της εξουσίας με τη συγκατάθεση των θεών (του ίδιου του συστήματος), εξαπατώντας το εύπιστο ποίμνιό του (πολίτες).

Χαρακτηριστικό της ποιητικής του Λειδινού είναι η μινιατούρα, Ο πρόθυμος ηλίθιος, εγώ (Πραξικοποιήματα). Με μία ολιγόστιχη μα πλούσια ειρωνεία ο δημιουργός σατιρίζει την επικαιρική πολιτική συνθηματολογία περί σωτηρίας του τόπου. Το ποιητικό υποκείμενο, με γνήσια αντιηρωική στάση, προτιμά να κρυφτεί μην τον βρουν οι σωτήρες. Ως άλλος δειλός προσπαθεί να τους αποφύγει κρυμμένος στο λαγούμι του.

Κοινωνικό-υπαρξιακό με χαρακτηριστική μεταμοντέρνα εικονοπλασία είναι το Μια ερημιά που τη λέγαν πατρίδα (Ο Κάλχας στο Φίλιον), όπου ο ποιητής καυτηριάζει εικόνες της σύγχρονης πραγματικότητας. Οι θρυμματισμένοι στίχοι, τα σπασμένα ονοματικά σύνολα υπογραμμίζουν την κατάντια. Ωστόσο, η σύνθεση δεν είναι απαισιόδοξη. Ο διάχυτος σαρκασμός καταλήγει στην πλούσια αισιόδοξη προοπτική ανοικοδόμησης ενός νέου κόσμου με τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν για την καταστροφή του παλιού.

Ξεχωριστός είναι ο συμβολισμός στη Συνταγματική εκτροπή (Πραξικοποιήματα). Σε λίγα σπαράγματα στίχων ο ποιητής εκθέτει την αναγκαιότητα μιας επανάστασης απέναντι στην κοινωνική πραγματικότητα, ενός πραξικοπήματος των λουλουδιών.

Η ποιητικά γενιά της Μεταπολίτευσης έχει δώσει ισχυρά ονόματα με σημαντικά έργα. Λίγα όμως διακρίνονται από το νεανικό σφρίγος της γραφής του Ιάσονα Λειδινού. Ίσως και η τριακονταετής λογοτεχνική απουσία του να συνέβαλε σε τούτο. Το σίγουρο είναι πως η κρίση τον επανέφερε στο ποιητικό προσκήνιο, πιο ώριμο και πιο συγκροτημένο, πιο δυναμικό και πιο λυρικό.