διάλογος για την παιδεία; το άλλο με τον Τοτό το ξέρεις;

Αυτές τις μέρες γίνεται διάλογος για την Παιδεία στη Βουλή. Ένας διάλογος που ξεκινά χωρίς πλατφόρμα, χωρίς προϋποθέσεις (sic). Κανένας διάλογος όμως δεν μπορεί να υπάρξει αν δεν έχει πλατφόρμα αναφοράς, σημεία επαφής και φυσικά προϋποθέσεις (κάθε παιδί Α΄ Λυκείου το γνωρίζει αυτό από το σχολικό βιβλίο της Έκφρασης-Έκθεσης). Και φυσικά ο διάλογος αυτός έχει βάση αναφοράς: τα ίδια τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε καθημερινά στις τάξεις, στην πλάτη των παιδιών μας. Το ότι διάλογος αυτός είναι προσχηματικός φάνηκε όχι από την ανακοίνωσή του -από τον τότε αρμόδιο Υπουργό που το βράδυ γλεντούσε και το πρωί ήταν στο γήπεδο- εν μέσω συγκρούσεων μαθητών και αστυνομικών οργάνων επ' αφορμή της δολοφονίας του Αλέξη Γρηγορόπουλου, αλλά και από τη θεματολογία του: εκπαιδευτικό σύστημα, εισαγωγικές εξετάσεις σε ΑΕΙ και πανεπιστημιακό άσυλο.

Είναι όμως δυνατόν, ένας διάλογος για την παιδεία να αφορά το άσυλο και τις εξετάσεις; Τόσο πρόχειρα κι επιπόλαια πρέπει να δούμε το ζήτημα της παιδείας; Τη στιγμή που τα σχολεία μέχρι τα Χριστούγεννα έχουν εκπαιδευτικά κενά, που στεγάζονται συχνά σε ερείπια, που κοστίζουν υπερπολλαπλάσια στον πολίτη από τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά, εμείς θα μιλάμε για το άσυλο και το εξεταστικό; Φυσικά και τα θέματα αυτά στόχο έχουν απλά να αποπροσανατολίσουν. Τίποτε περισσότερο, τίποτε λιγότερο.

Ζητούμενο της παιδείας πρέπει να είναι η συνεχής ενημέρωση του εκπαιδευτικού και η δημιουργική επαφή του με το μαθητή χωρίς κυνήγι ύλης, χωρίς υποχρεώσεις πίεσης. Μόνον όταν ο ίδιος ο μαθητής καταφέρει να ελευθερωθεί από την πίεση της στείρας αποστήθισις, θα μπορέσει να αναπτύξει δημιουργική διάθεση. Το ίδιο το κριτικό πνεύμα -που τόσο πολύ ευαγγελίζονται τα αναλυτικά προγράμματα- αποκτάται μόνο μέσα από τη χειραφέτηση εκπαιδευτικού κι εκπαιδευόμενου. Αξίζει όμως να τονίσουμε ότι σήμερα που η τεχνολογία καλπάζει, σήμερα που καταιγιζόμαστε από πληροφορίες, το σχολείο δε μπορεί απλά να διδάσκει γνώσεις. Πρέπει να καθοδηγήσει το διδασκόμενο να μάθει πώς να μαθαίνει. Μόνο έτσι οι ανήλικοι θα μπορέσουν να αναπτύξουν εκείνα τα στοιχεία που χρειάζονται για να κρίνουν τις ληφθείσες πληροφορίες (της TV, του διαδικτύου, των εφημερίδων, του σχολείου ή του κοινωνικού περίγυρου). Μόνο όμως έτσι θα μάθει να κρίνει ουσιαστικά, ανεξάρτητο από προκαταλήψεις και στερεότυπα.

Αυτό που χρειάζεται το ελληνικό σχολείο επί της ουσίας είναι να πλησιάσει τις συναισθηματικές και ψυχικές ανάγκες των παιδιών και να τις τροφοδοτήσει με την ελευθερία να κρίνουν και να δημιουργούν. Μία κριτική που θα τολμά να κρίνει τον καθηγητή, το σύστημα, τον γονέα, τον ίδιο του εαυτό. Μία δημιουργική διάθεση που θα απλώνεται προς όλα τα μαθητικά ενδιαφέροντα. Όσο το ίδιο το σχολείο στοχεύει στη μαζοποίηση, στον κοινωνικό κομφορμισμό, για να δημιουργήσει σωστούς πολίτες (ποιος είναι άραγε τελικά ο σωστός και χρήσιμος πολίτης;), τόσο το παιδί θα αλλοτριώνεται από τη μάθηση και τις δημιουργικές του ανάγκες.

Πόσες φορές έχουν ειπωθεί οι ανάγκες του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος και ακόμα πόσες θα ειπωθούν μέχρι να αποφασίσουν να γίνουν έργα ουσίας. Και πραγματικά, το δημοτικό, είναι σε καλό δρόμο. Είναι όμως ανάγκη από εκεί να αρχίσει μέσα από το παιχνίδι να εισαχθεί μάθημα για τις νέες τεχνολογίες και την οδική συμπεριφορά. Να ενταχθεί πια η σεξουαλική αγωγή στο σχολείο, για να αποφύγουμε τόσα και τόσα. Να διδάσκεται ο μαθητής όχι προπαγάνδα μίσους, αλλά ιδέες και κρίσεις χωρίς αποστήθιση, αλλά με ανοιχτές ερωτήσεις.

Οι ίδιες οι ερωτήσεις είναι το άπαν μέσα στην τάξη Ο εκπαιδευτικός δεν μπορεί να μένει σε κλειστές ερωτήσεις των οποίων γνωρίζει την απάντηση. Να ρωτά για πράγματα που μπορεί να μην ξέρει, να αφήνει τη συζήτηση να εξελιχθεί, να βαθμολογεί με βάση την επιθυμία για συμμετοχή σε διάλογο και την επιχειρηματολογία του μαθητή. Η βαθμολογία δε μπορεί πια να στηρίζεται σε αυτά που γνωρίζει ο νεαρός/νεαρή, αλλά στη συμμετοχή του. Αλλιώς απλά θα αναπαράγουμε το ταξικό σύστημα, μιας μισαλλόδοξης κοινότητας που φοβάται τον εαυτό της και την κοινωνική κινητικότητα.

Οι ερωτήσεις οφείλουν, όμως, να συνδυάζονται και με εργασίες που ίδιοι οι μαθητές θα επιλέξουν επειδή το επιθυμούν μέσα από μια πλειάδα επιλογών. Επιλογές που θα σχετίζονται με τη γνώση, με την κριτική, με τη δημιουργία. Εργασίες που θα απλώνονται σε όλα τα αντικείμενα και θα απαιτούν συνεργασία μαθητών στην οποία και θα βαθμολογούνται -αν βέβαια θέλουμε πολίτες που να μάθουν να λειτουργούν συλλογικά και δημοκρατικά από μικρή ηλικία Γιατί να γίνονται εργασίες εθελοντικές σε διαθεματικά ζητήματα ανάλογα με τις κλίσεις του νέου; Σχολικές εφημερίδες, ηλεκτρονικός τύπος και διαδραστικά κείμενα, θεατρικές παραστάσεις και συναυλίες (δέκα το χρόνο ίσως), παρουσιάσεις μαθημάτων και διδακτέας ύλης από μαθητές με τη χρήση νέων τεχνολογιών, κινηματογραφικές παραγωγές και διαδραστικό σχολικό ραδιόφωνο ή τηλεόραση θα έπρεπε να ενταχθούν άμεσα στο σχολικό πρόγραμμα, ως μαθήματα επιλογής. Ας ξεφύγουμε πια από το παπαγαλίστικο εθνο-θετικιστικό πνεύμα και ας στραφούμε και στην Τέχνη. Γιατί να μη γίνονται εκθέσεις φωτογραφίας, ζωγραφικής και γλυπτικής στα σχολεία;

Βέβαια, για αυτά χρειάζονται εκπαιδευτικοί και πληθώρα διδακτικού χρόνου, επιθυμία και χρήμα. Όμως όσο ο διάλογος αυτός θα είναι προσχηματικός, τόσο εμείς απλά θα κάνουμε προτάσεις που θα μένουν σε ηλεκτρονικές ή έντυπες σελίδες. Και όσο βέβαια γράφουμε και δε κινούμαστε σε αυτές τις κατευθύνσεις δυναμικά, τόσο θα μας κουράζουν οι προτάσεις. Ήδη στο παρελθόν αυτό το ιστολόγιο έθεσε ζητήματα ανάλογα στο "στόχοι παιδείας και ιδανικά παιδείας" (αν και γενικότερα ζητήματα τέθηκαν και στο εκπαιδευτικά μου).