Η αυτοδιοικητική συνεισφορά σε μια δημοκρατική παιδεία

Στο επίκεντρο μιας κινηματικής αυτοδιοικητικής αρχής βρίσκεται η κοινωνική και ανθρωποκεντρική αντίληψη για την εκπαίδευση, το μέλλον της και τη σύνδεσή της με την τοπική κοινωνία. Ειδικά σήμερα, η υποβάθμιση του σχολείου είναι πιο ορατή από ποτέ· τα ταξικά χαρακτηριστικά ολοένα και περισσότερο κυριαρχούν, ενώ όλο και περισσότερα παιδιά των κατωτέρων κοινωνικών στρωμάτων εγκαταλείπουν την παιδεία. Η ίδια, βέβαια, η σχολική επίδοση συνδέεται άρρηκτα με την κοινωνική καταγωγή του παιδιού[1].

Η παιδεία όμως δεν μπορεί να γίνει μία ακόμα δημοτική ευθύνη, μία επιπλέον αβάσταχτη οικονομικά αρμοδιότητα της αυτοδιοίκησης που περιορίζει το ρόλο του κράτους μόνο στις πολιτικές αποφάσεις. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση δεν μπορεί να υποκαταστήσει το κράτος. Ειδικά μία αριστερή δημοτική αρχή δε βλέπει το ρόλο της ανταγωνιστικά προς το κράτος, αλλά συμπληρωματικά. Η κατανόηση όμως της εκπαίδευσης ως μίας κοινωνικής διαδικασίας, που εξυπηρετεί το γενικό όφελος, συνιστά τον πυρήνα του επιχειρήματος για την ενεργοποίηση της αυτοδιοικητικής παρέμβασης.

Η εκπαιδευτική πολιτική ενός δήμου δεν μπορεί να περιορίζεται στη διανομή κονδυλίων για λειτουργικές δαπάνες για τις οποίες με βάση το κομματικό κριτήριο παρακαλεί τη Νομαρχία και την Περιφέρεια. Ακόμα, όμως, και στο κτιριακό των σχολείων οι δήμοι περιορίζονται απλά στις συντηρήσεις τους. Το μεταμοντέρνο κράτος δεν τους επιτρέπει να έχουν λόγο για τη μορφή ή τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του συγκροτήματος. Έτσι, όμως τα σχολικά κτίρια είναι πιστά αντίγραφα κεντρικών σχεδίων, ξένων προς την τοπική φυσιογνωμία, χωρίς ένα δικό τους ιδιαίτερο χαρακτήρα. Κι όμως τα εκπαιδευτικά κτίρια θα μπορούσαν να συνδέονται άμεσα με το κτιριακό τους περιβάλλον, με την τοπική αρχιτεκτονική παράδοση ή και να προβάλλουν ένα άλλο αρχιτεκτονικό πρότυπο. Γίνεται, λοιπόν, φανερή η αναγκαιότητα παρέμβασης των τοπικών αρχών σε ουσιαστικά ζητήματα αισθητικής των σχολικών κτιρίων.

Από την άλλη, η φροντίδα των παιδιών, σήμερα, περιορίζεται σε λίγους βρεφονηπιακούς σταθμούς και επεκτείνεται ως αγωγή και ενασχόληση και στο σπίτι. Τι γίνεται όμως όταν τα ωράρια των σταθμών δε καλύπτουν τις ανάγκες των γονέων; Βέβαια, η νεοφιλελεύθερη τακτική σπρώχνει τους τελευταίους σε ιδιωτικούς σταθμούς ή σε ιδιώτες νταντάδες.

Η δημοτική αρχή που αφιερώνει την προσοχή της στον Άνθρωπο, είναι υποχρεωμένη να αναζητά διεξόδους για γονείς και παιδιά. Ακόμα και στη χαμηλότερη βαθμίδα, στην προσχολική, αποτελεί επιτακτική ανάγκη οι τοπικές αρχές να παρέχουν φροντίδα σε βρέφη στο σπίτι τους όσο οι γονείς εργάζονται· η πρόταση αφορά κυρίως εκείνες τις ώρες που οι βρεφονηπιακοί σταθμοί δε λειτουργούν. Βρεφοκόμοι -δημοτικοί υπάλληλοι- θα φροντίζουν το παιδί στο σπίτι δίνοντας τη δυνατότητα στη μητέρα να εργαστεί και μετά το μεσημέρι. Μία τέτοια προοπτική καλύπτει ιδιαίτερα τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα και τους αυτοαπασχολούμενους που εργάζονται πολλές ώρες ή σε σπαστά ωράρια. Έτσι, και η γυναίκα θα είναι ελεύθερη και οι γονείς δε θα πέφτουν θύματα κακής διαπαιδαγώγησης ή προσοχής ενός ξένου προς τα παιδιά τους. Η τοπική αρχή θα παρέχει εγγυήσεις για τον/την βρεφονηπιοκόμο, όπως ούτως ή άλλως κάνει στους σταθμούς. Το ίδιο το πρόγραμμα ουσιαστικά θα διαμορφώνεται από τις οικογενειακές ανάγκες και θα βαρύνει οικονομικά τόσο τους γονείς -ακριβότερα από το κανονικό πρόγραμμα- όσο και το δημοτικό νομικό πρόσωπο

Και φυσικά βασικό στοιχείο στις νηπιακές και προεφηβικές ηλικίες είναι το παιχνίδι για την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη της παιδικής προσωπικότητας. Τα τελευταία όμως χρόνια παρατηρείται στα σύγχρονα ειδικά άστη η τάση να περιορίζονται χωρικά οι χώροι του παιχνιδιού σε εμπορικά πάρκα και σε παιδότοπους-καφετερίες ή εστιατόρια γρήγορου φαγητού και βέβαια μέσα στο ίδιο το σπίτι με τη χρήση ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Συχνά μάλιστα τα παιδιά δεν έχουν καν το χρόνο να παίξουν και καλύπτουν τις ψυχοκινητικές τους ανάγκες σε αθλητικές δραστηριότητες. Τα σύγχρονα κατασκευάσματα παιχνιδιού είναι αποτέλεσμα της εγκληματοφοβίας και της γονικής επιθυμίας για έλεγχο του παιδιού. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση τα απομακρύνει από το φυσικό στοιχείο και τη ζωογόνο επαφή με τη φύση.

Οι ελεύθεροι και οι ανοικτοί χώροι επιτρέπουν στα παιδιά προσχολικής ηλικίας και σε εκείνα της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης από νωρίς ακόμα να παίξουν στο φυσικό περιβάλλον, να κοινωνικοποιηθούν και να δεθούν με το χώρο που αποτελεί τη γειτονιά. Το υπαίθριο παιχνίδι καλλιεργεί το συναισθηματικό δέσιμο με το κοινωνικό και φυσικό τοπίο· εκεί αναπτύσσονται όλες οι αναγκαίες ψυχοκινητικές δραστηριότητες που διασφαλίζουν ένα ισορροπημένα συναισθηματικά και κοινωνικά άτομο.

Η τάση που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, ειδικά στα σύγχρονα αστικά κέντρα, να «στεγανοποιούνται» οι χώροι παιχνιδιού, νηπιακής και παιδικής αναψυχής σε πάρκα τύπου εμπορικά κέντρα και σε κλειστούς χώρους (παιδότοποι-καφετερίες, κέντρα εστίασης με έτοιμο φαγητό κλπ) για την έξοδο των γονέων, έχει επηρεάσει σημαντικά την παιδική ψυχολογία. Αν και τα παιδιά μπορούν εύκολα να προσαρμόζουν το παιχνίδι τους στο χώρο και το χρόνο, εντούτοις είναι φανερός ο περιορισμός που υφίστανται σήμερα. Τα σύγχρονα αυτά μορφώματα μιας κοινωνίας με έντονη την επιθυμία της ασφάλειας και του ελέγχου κι ενός πολιτισμού με άρτια τεχνολογική υποδομή απομακρύνει τα παιδιά από το φυσικό στοιχείο και τη φυσική ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους.

Η επαφή του ανηλίκου με τα φυσικά στοιχεία (χώμα, νερό, λάσπη, φυτά) συμβάλλει καταλυτικά κι αναντικατάστατα στη φυσιολογική σωματική, νοητική και συναισθηματική ανάπτυξή του. Έτσι, ολοένα και περισσότερο τα τελευταία χρόνια ευνοούνται πρακτικές σχεδιασμού που επιτρέπουν στο παιδί να βρει τη θέση του μέσα στο φυσικό χώρο. Ιδιαίτερα για τα παιδιά της πόλης που βιώνουν καθημερινά ένα τεχνοποιητό περιβάλλον, γεμάτο από σκληρές φόρμες και υλικά, η ύπαρξη ελεύθερων χώρων πρασίνου, ειδικά διαμορφωμένη για παιχνίδι, αποτελεί σημαντική προσφορά[2].

Μία δημοκρατική δημοτική διοίκηση με αίσθηση ευθύνης απέναντι στα παιδιά έχει ηθική υποχρέωση να διαμορφώσει κατάλληλους χώρους υπαίθριου παιχνιδιού. Οι προοδευτικές τοπικές δυνάμεις δεν μπορούν να εγκαταλείπουν την ψυχοκινητική καλλιέργεια των παιδιών στα εμπορικά συμφέροντα των λογής πάρκων παιχνιδιού ούτε στις καφετερίες-παιδότοπους. Το παιχνίδι οφείλει κάποτε να αποτελέσει βασική μέριμνα των δημοτικών αρχών.

Οι εκδρομές σε τοπία φυσικού κάλλους, η επαφή των παιδιών με ζώα και το παιχνίδι στη φύση θα τα φέρουν συναισθηματικά κοντά στο φυσικό περιβάλλον. Ο παιδικός οικοτουρισμός, η παρατήρηση της πανίδας και της χλωρίδας σε συνδυασμό με καλλιτεχνικές εκδηλώσεις (εκθέσεις φωτογραφίας, κινηματογραφικές προβολές, συναυλίες των παιδιών και αρθρογραφία στον τοπικό τύπο ή τη σχολική εφημερίδα κλπ) μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην παραπάνω κατεύθυνση. Η τοπική αρχή είναι εκείνη που θα οργανώσει τέτοιες εκδηλώσεις σε συνεργασία με τους σχολικούς φορείς, τους γονεϊκούς και άλλους τοπικούς συλλόγους. Η μερική οικονομική συνεισφορά των ενδιαφερομένων θα μπορέσει να καλύψει σημαντικό μέρος των εξόδων ενός τέτοιου εγχειρήματος.

Η μετανεωτερική εκπαιδευτική πολιτική, όπως γίνεται εύγλωττα φανερή από τις νεανικές αντιδράσεις, ουσιαστικά αποτελεί ένα πολιτιστικό τραύμα που αφήνει ανεξίτηλα ίχνη στη συλλογική συνείδηση των μαθητών κα σημαδεύει για πάντα τις μνήμες τους[3]. Ο ηθικός πανικός για τις εξετάσεις που ολοένα και αυξάνονται, η δαιμονοποίηση του καλού και του κακού μαθητή εξατομικεύοντας την ευθύνη ενός ταξικού εκπαιδευτικού συστήματος που μόνο μεταφέρει στείρες γνώσεις και όχι κριτική σκέψη, οι αποδιοπομπαίοι τράγοι μιας εκπαίδευσης που σκοτώνει τη δημιουργικότητα των μαθητών και τους οποίους αφήνει έξω από την εκπαιδευτική διαδικασία με το πρόσχημα ότι δε γνωρίζουν, είναι μερικοί μόνο μηχανισμοί της κομφορμιστικής κι ανταγωνιστικής μας παιδείας. Είναι πια ολοφάνερο ότι ανάμεσα σε ένα ψυχικό τραύμα και στο πολιτιστικό, που η εθνική μας παιδεία προκαλεί, υπάρχουν πολλά κοινά στοιχεία καθώς αφήνουν μόνιμα ίχνη στις προσωπικότητες των πασχόντων· μόνο που το πολιτιστικό τραύμα επηρεάζει τη συλλογική προσωπικότητα του αυριανού ενεργού δυναμικού.

Είναι, λοιπόν, αναγκαίο οι τοπικές αρχές να συμβάλλουν και στη δημιουργία προγραμμάτων σπουδών με αντικείμενα που να συνδέονται με τις κοινοτικές ανάγκες. Υπάρχει, εξάλλου, ανάλογη εμπειρία σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση[4]. Τέτοια αντικείμενα μπορούν να έχουν επαγγελματική κατεύθυνση με βάση και τις νεανικές επιθυμίες. Ας υπογραμμίσουμε όμως εμφατικά ότι η παροχή προσανατολισμού, ιδιαίτερα στα σχολεία ή σε σχολικό επίπεδο, πρέπει να διαδραματίσει ζωτικό ρόλο, ώστε τα άτομα να παίρνουν αποφάσεις πάνω σε στέρεα βάση και να καθίστανται ικανά να αυτοδιαχειρίζονται αποτελεσματικά την προσωπική τους πορεία στη μάθηση και στη σταδιοδρομία. Μία τέτοια δράση προάγει την κοινωνική ένταξη, την κοινωνική δικαιοσύνη, την ισότητα των φύλων και την ενεργό συμμετοχή των πολιτών στα κοινά[5].

Χωρίς η πρωτοβάθμια Τοπική Αυτοδιοίκηση να διεκδικεί την ευθύνη χάραξης της εκπαιδευτικής πολιτικής, είναι αναγκαίο να συμμετέχει στην παιδαγωγική διαδικασία. Η πρότασή μας ξεφεύγει από τη χιλιοειπωμένη ανάγκη για διδασκαλία τοπικής ιστορίας, αλλά τονίζει την ανάγκη να προστεθούν αντικείμενα διαθεματικών εργασιών που να βγάζουν το σχολείο στην τοπική κοινότητα. Η μαθητική ματιά στον κοινωνικό περίγυρο και η παρουσίαση όχι μόνο επιτρέπει να ακούγονται οι προτάσεις των νέων, αλλά κυρίως διαμορφώνουν συνείδηση ενεργούς συμμετοχής στους μαθητές. Τους εκπαιδεύει να παρατηρούν και να ενδιαφέρονται για τη γειτονιά τους, τους μαθαίνει να προτείνουν και τους προετοιμάζει ως πολίτες που θα συμμετέχουν σε μία δημοκρατία που έμαθε να τους ακούει.

Ωστόσο, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε την αναγκαιότητα της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Καθώς η κινηματική αυτοδιοίκηση είναι άμεσα δεμένη με το ανθρώπινο δυναμικό και το φυσικό περιβάλλον των γεωγραφικών της ορίων, η περιβαλλοντική εκπαίδευση αποτελεί μία από τις προτεραιότητες. Και αναφερόμενοι σε περιβαλλοντική εκπαίδευση δεν κάνουμε λόγο για διαλέξεις σχετικά με την αναγκαιότητα προστασίας της φύσης ούτε για το γυμνασιακό μάθημα όπως υφίσταται σήμερα και περιορίζεται σε λίγους μαθητές, αλλά για μια ουσιαστική εκπαιδευτική διαδικασία μέσα από βιωματικές πρακτικές.

Αναφερόμαστε σε δράσεις που απευθύνονται σε μαθητές όλων των βαθμίδων και μπορούν να αναπτύσσονται από κάθε δημοτική αρχή σχετικά τόσο με το γειτονικό τοπίο όσο και με γενικότερα θέματα, όπως η αναγκαιότητα ανακύκλωσης και η κλιματική αλλαγή. Διαθεματικά προγράμματα με εποπτικά μέσα μπορούν να βοηθήσουν τη μαθητιώσα γενιά να αποκτήσει γνώσεις, να συγκινηθεί, να συνειδητοποιήσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που έχουν οι επιλογές και ο τρόπος ζωής μας. Έτσι, φυσικά ενθαρρύνεται και η ενεργή συμμετοχή τους.

Με τη χρήση οπτικοακουστικών μέσων, με παιχνίδια γνώσεων, µε χρήση καρτών & αντικειμένων, θεατρικά παιχνίδια και δραματοποιήσεις ή δημιουργία ομαδικής χειροτεχνίας, οι μαθητές προβληματίζονται με τις έννοιες της υπερκατανάλωσης, της εξοικονόμησης ενέργειας και της προστασίας του φυσικού πλούτου. Παράλληλα, διερευνούν εναλλακτικές λύσεις και  προτείνουν μέτρα αντιμετώπισης του προβλήματος και συνειδητοποιούν ότι μπορεί να γίνουν οι ίδιοι  φορείς αλλαγής στο σπίτι, στην τάξη, στο σχολείο, στη γειτονιά τους, στον πλανήτη.

Με τη στήριξη και τη συγκέντρωση μαθητικών εργασιών και την παρουσίασή τους σε ειδική ημερίδα, στηρίζεται όχι μόνο η επιστημονική λογική αλλά και η καλλιτεχνική προσπάθεια των νέων. Και εφόσον η παιδεία οφείλει να είναι βιωματική και όχι από καθ’ έδρας διδακτισμός, αναγκαίες κρίνονται και οι οργανωμένες εκδρομές -με φτηνό εισιτήριο- των κατοίκων σε εκθέσεις ή μνημεία της πόλης ή γειτονικών πόλεων σε εβδομαδιαία βάση.

Παράλληλα, ο οργανωμένος οικοτουρισμός μπορεί να συμβάλλει στην καλλιέργεια περιβαλλοντικής συνείδησης στους μαθητές. Σε μία λογική κατασκηνώσεων, τα παιδιά θα μπορούσαν να επισκέπτονται ειδικά διαμορφωμένους χώρους και ζώντας στην ύπαιθρο να έρθουν σε επαφή με τις αγροτικές δραστηριότητες και να μάθουν να σέβονται τη φύση· θα μπορούν να συμμετέχουν σε εκπαιδευτικά-ψυχαγωγικά προγράμματα με βιωματικού χαρακτήρα -κυρίως υπαίθριες- δραστηριότητες και παιχνίδι. Έτσι, καθημερινά θα ζουν την αγροτική οικονομία, θα μαθαίνουν τις φυσικές ιδιότητες και τη σημασία των υδάτινων αποθεμάτων για τον άνθρωπο με την υλοποίηση απλών πειραμάτων, θα διδάσκονται την παροχή πρώτων βοηθειών για την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών (φωτιές, σεισμοί κλπ), θα ευαισθητοποιούνται περιβαλλοντικά και θα εξοικειώνονται στην υπαίθρια διαβίωση αναλαμβάνοντας με παιχνίδια ρόλων αποστολές στην ύπαιθρο.

Η δημοτική αρχή όμως με ευαισθησία και ενδιαφέρον προς τους πολίτες της δεν μπορεί να αδιαφορεί ούτε για τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Έχει υποχρέωση προς τους δημότες της να συμβάλλει στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, που στη χώρα μας περιορίζεται μόνο σε εφηβικές κουβέντες και σημασμένες απαγορευτικά ταινίες στην τηλεόραση και το διαδίκτυο. Οφείλει από το σχολείο ακόμα να αναπτύξει στρατηγικές εκπαίδευσης με απώτερο στόχο τη βελτίωση της σεξουαλικής υγείας και την ανταλλαγή ορθών πρακτικών και πληροφοριών για την αντιμετώπιση βασικών προβλημάτων όπως η εγκυμοσύνη κατά την εφηβεία και η πρόληψη των σεξουαλικά μεταδιδόμενων νόσων. Οι στρατηγικές αυτές πρέπει βέβαια να λαμβάνουν υπόψη ότι πρόκειται για μαθητικές ομάδες και να προάγουν την ισότητα των φύλων και σέβονται πλήρως τις πολιτισμικές διαφορές και πιθανές διαφορετικές σεξουαλικές επιλογές. Άλλωστε, η ευαισθητοποίηση για ασφαλέστερο σεξ είναι καίριας σημασίας ιδίως όσον αφορά την πρόληψη της μετάδοσης λοιμώξεων, όπως του ιού HIV, της ηπατίτιδας C και της σύφιλης.

Μέσα από δράσεις εκτός μαθήματος οι μαθητές θα έρθουν κοντά σε αυτά που ντρέπονται να συζητήσουν και θα δουν τη σεξουαλική ηθική, υγεία και πρακτική από διαφορετική οπτική. Δεν είναι δυνατόν στον ΚΑ΄ οι αυτοδιοικητικές αρχές να φοβούνται να αγγίξουν ένα θέμα που επηρεάζει το σύνολο του πληθυσμού και ειδικά όταν το γυμνό αποτελεί καθημερινή εικόνα (μέσα από ποικίλες οθόνες κι έντυπα) στα μάτια των παιδιών. Εκθέσεις εικαστικές, φωτογραφικές, αρθρογραφία, σεμινάρια και συζητήσεις ανοιχτής τράπεζες είναι μερικές μόνο λύσεις που μπορούν να σχεδιαστούν από τις δημοτικές υπηρεσίες και να υλοποιηθούν σε συνεργασία με ιατρικούς, γονεϊκούς και άλλους συλλόγους. Η ενημέρωση και όχι τα φοβικά σύνδρομα είναι εκείνα που μπορούν να θωρακίσουν τη νέα γενιά.

Σημαντική μπορεί να είναι και η αυτοδιοικητική αθλητική συνεισφορά στο χώρο της εκπαίδευσης. Η παράδοση των δημοτικών αθλητικών χώρων στις σχολικές κοινότητες για αθλητικές δραστηριότητες είναι επιβεβλημένη. Όχι φυσικά στο πλαίσιο των "τουριστικών" περιπάτων που πραγματοποιούνται σήμερα, αλλά σε μία ουσιαστική αθλητική λογική. Η αυτοδιοικητική σχολική άθληση δεν έχει να κάνει ούτε με το ίδιο το μάθημα της φυσικής αγωγής ούτε με τις ωριαίες "επισκέψεις" των μαθητών.

Σχολικός αθλητισμός για μία κινηματική αρχή είναι η καλλιέργεια του αθλητικού πνεύματος στους νέους, η καλλιέργεια του ανταγωνισμού με σεβασμό στους κανόνες και τον αντίπαλο, χωρίς ουσίες. Τακτικές επισκέψεις επιστημόνων μέσα από το παιχνίδι και την άθληση μπορούν να διδάξουν αγόγγυστα στους μαθητές την ανάγκη για μία υγιή ζωή χωρίς ενισχυτικές ουσίες, αλλά με προγραμματισμό και υπομονή. Ειδικά αθλητικά προγράμματα σε σταθερή βάση μέσα στο σχολικό χώρο, που είναι οικείος στους μαθητές, θα τα βοηθούν να ξεφύγουν από το εκπαιδευτικό άγχος και θα τα βοηθούν κοινωνικοποιητικά να αναπτύξουν τις ψυχοκινητικές δεξιότητες. Διαδημοτικοί σχολικοί αγώνες θα αναπτύξουν στη νέα γενιά ένα πνεύμα συνεργασίας και αλληλεγγύης, όπως αυτό που πρέπει να συνδέει τους κατοίκους μιας κοινότητας.

Δεν μπορούμε ωστόσο να αποσιωπήσουμε τη στήριξη που μπορεί να προσφερθεί σε μαθητές μεταναστών από τη δημοτική αρχή και τις κοινωνικές κι εκπαιδευτικές της δομές. Η παρουσία τόσων αλλοδαπών μαθητών επιβάλλει οργανωμένες και συνεχείς παρεμβάσεις στην εκπαιδευτική διαδικασία τόσο για την αποφυγή γκετοποίησης των αλλοδαπών μαθητών όσο και για την πρόληψη της σχολικής αποτυχίας και κατά συνέχεια της πρόωρης εγκατάλειψης, η οποία αυξάνεται ανησυχητικά.

Σε ένα τέτοιο πνεύμα, λοιπόν, πρέπει να προσαρμοστούν και οι κοινωνικές κι εκπαιδευτικές δομές στοχεύοντας και προς τους αλλοδαπούς μαθητές με την παροχή συμβουλευτικής για μαθησιακές δυσκολίες και ψυχολογικής στήριξης για την αντιμετώπιση των καθημερινών εθνικών ή άλλων προκλήσεων που βιώνει το παιδί. Η ενισχυτική διδασκαλία και η σταθερή επίσκεψη ψυχολόγων στα σχολεία σε συνδυασμό με πολυπολιτισμικές δράσεις –με ευθύνη του οικείου δήμου, αν όχι της σχολικής μονάδας- θα συμβάλλουν στην ενσωμάτωση των ανήλικων μεταναστών και στην ομαλή εκπαιδευτική διαδικασία.

Ήδη σε άλλο κεφάλαιο είχαμε τονίσει την αναγκαιότητα διδασκαλίας της μητρικής γλώσσας σε εκτός προγράμματος ώρες υπό την αιγίδα της οικείας τοπικής αρχής. Εδώ ας σημειώσουμε μόνο ότι η γλωσσική εκπαίδευση πρέπει να γίνει με τρόπο ώστε να αποφεύγεται η γκετοποίηση και να καλλιεργείται ένα αίσθημα υπηρηφάνειας για την εθνική καταγωγή των νέων. Η ενισχυτική διδασκαλία της ελληνικής κρίνεται επίσης πρωτεύουσας σημασίας, καθώς η σχολική επίδοση και οι κοινωνικές σχέσεις συνδέονται πρωτίστως με την ίδια την ικανότητα της επικοινωνίας.

Ας μην παραβλέπουμε όμως και το σημαντικό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η παιδεία στην πρόληψη των ναρκωτικών. Για τη δημοτική αρχή που ενδιαφέρεται για την περιοχή της και την εκεί κοινοτική συνοχή, η πρόληψη δεν μπορεί παρά να αποτελεί έναν καθημερινό αγώνα. Η πρόληψη των ουσιών είναι μία διαρκής προσπάθεια που πρέπει να αγγίζει την ψυχολογία και το συναισθηματικό κόσμο των μαθητών. Χωρίς να θυμίζει την εκπαιδευτική διαδικασία και τα μαθήματα –που κάνουν τους μαθητές να στέκονται αδιάφορα- η πρόληψη πρέπει να συγκινεί και να εγείρει κρίσεις.

Και η πρόληψη της παραβατικότητας δεν έρχεται με ετήσιες επισκέψεις ούτε και διαλέξεις στα σχολικά αμφιθέατρα. Είναι το αποτέλεσμα διαρκών συζητήσεων σε κλίμα παρέας εντός κι εκτός τάξης, είναι η κατάληξη δράσεων των ίδιων των μαθητών, της δικής τους ενεργούς συμμετοχής μέσα από τον πολιτισμό, τον αθλητισμό και την αρθρογραφία. Εικαστικές παρεμβάσεις, μουσικές εκδηλώσεις, θεατρικά και κινηματογραφικά δρώμενα, εκθέσεις φωτογραφίας ή άλλες, αρθρογραφία στα τοπικά ηλεκτρονικά ή έντυπα μέσα επικοινωνίας με θέμα τα ναρκωτικά είναι μερικές τέτοιες δράσεις.

Τακτικές επισκέψεις πρώην χρηστών και συζητήσεις με μαθητές σε κάθε τάξη είναι μία άλλη μορφή πρόληψης που όχι μόνο ενσωματώνει τους θεραπευμένους τοξικομανείς στην κοινωνία, αλλά μέσα από την πραγματική ζωή δίνουν την εικόνα που θέλουμε να εισπράξουν οι ανήλικοι για τον κόσμο των ουσιών.

Η κινηματική αυτοδιοίκηση με σεβασμό στην κοινότητά της και βλέποντας την παιδεία ως επένδυση στο λεγόμενο ανθρώπινο κεφάλαιο -όπως ήδη τονίσαμε σε άλλη πτυχή της δράσης της- οφείλει να συνεργαστεί με φορείς στον τομέα αυτό. Συνεργασία που ξεκινά σε τοπικό επίπεδο από την πρωτοβάθμια ακόμα εκπαίδευση και θα παρέχει μία βιωματική γνώση κανόνων, ηθών και γνώσεων στους μελλοντικούς πολίτες· βιώματα που θα αφορούν την οδική συμπεριφορά, τη σεξουαλική αγωγή και την τοπική κοινότητα. Η είσοδος, εξάλλου, επιστημόνων στο σχολικό χώρο όχι μόνο θα αλλάξει τη ροή των μαθημάτων, αλλά θα ζωντανέψει το σχολείο και θα το βγάλει από την περιχαράκωση μιας γνώσης άσχετης με την κοινωνική πραγματικότητα. Παράλληλα, όμως, -και εδώ ίσως είναι το σημαντικότερο- είναι δυνατό με τη γνώση των αναγκών της περιοχής, η διοίκηση ενός δήμου να συνεισφέρει στον επαγγελματικό προσανατολισμό των μαθητών.

Από την άλλη, σήμερα πια είναι ώριμες οι συνθήκες ώστε οι τοπικές αρχές να συνεργαστούν με εργατικά συνδικάτα και ιδρύματα απασχόλησης του ενεργού δυναμικού για την εκπαίδευση ενηλίκων και ανηλίκων. Έτσι, θα προσφέρεται εξειδικευμένη κατάρτιση, αλλά και μία ευκαιρία για ουσιαστική συνεργασία μεταξύ φορέων του κινήματος. Επιπλέον, οι ανήλικοι θα αποκτούν από νωρίς εμπεριστατωμένο επαγγελματικό προσανατολισμό, ενώ οι ενήλικες θα είναι κοντά στην αγορά εργασίας. Όλες αυτές οι εκπαιδευτικές προσπάθειες θα μπορούν να χρηματοδοτούνται από κρατικούς πόρους ή ευρωπαϊκά προγράμματα και ανάλογα με την επέκτασή τους από τη συμμετοχή των επωφελούμενων.

Σημαντική θέση σε μία τέτοια πρόταση έχει η τεχνική και η τεχνολογική εκπαίδευση. Είναι, επιτέλους, καιρός να δημιουργηθούν τεχνικά λύκεια που να συνδέονται άμεσα με την αγορά εργασίας. Λύκεια που θα έχουν ειδικότητες με βάση τις αναπτυξιακές ανάγκες της χώρας σε συνεργασία με τις αυτοδιοικητικές αρχές, που γνωρίζουν τις τοπικές ανάγκες απασχόλησης και το παραγωγικό περιβάλλον. Έτσι, το όραμα για σύνδεση της τεχνικής εκπαίδευσης με την κοινωνία θα γίνει πραγματικότητα.

Σε καμία περίπτωση, βέβαια, δε φτάνουμε στο σημείο να δεχόμαστε διαφορετικά επίπεδα εκπαίδευσης βάσει των αναγκών της αγοράς. Ωστόσο, οι δημοτικές αρχές μπορούν να έχουν σημαντικό ρόλο σε προτάσεις για επιπλέον αντικείμενα που να παρέχουν ικανότητες συμβατές με την τοπική αγορά. Η λειτουργία κατάλληλων προγραμμάτων θα μετατρέψει το τεχνικό σχολείο σε κύτταρο μάθησης και κατάρτισης εξασφαλίζοντας επαγγελματική εκπαίδευση για τις λιγότερο προνομιούχες ομάδες.

---

[1] Το μορφωτικό δηλαδή επίπεδο της οικογένειας και τις οικονομικές της δυνατότητες.

[2] Γ. Γκουμοπούλου, Ελεύθεροι χώροι πρασίνου στην πόλη. Η περίπτωση των παιχνιδότοπων.

[3] J. Alexander, Toward a Theory of Cultural Trauma, Alexander J. et.al.Cultural Trauma and Collective Identity, Berkley 2004, p. 1.

[4] βλ. σχετικά Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης ΑΕ, ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στη διοίκηση και λειτουργία των σχολικών μονάδων: η ευρωπαϊκή εμπειρία, Βέροια 2008.

[5] Σ. Σταύρου, Ο δια βίου προσανατολισμός στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σύντομη αναφορά σε πολιτικές και συστήματα, Κοινωνική Ανάπτυξη και Κοινοτική Συνοχή, σελ. 477.