ερμηνείες και προσεγγίσεις του ανθρωπισμού

O όρος «ανθρωπισμός» έχει οικειοποιηθεί από τις πιο ετερογενείς φιλοσοφίες και ιδεολογίες και για τον λόγο τούτο δίνει συχνά την εντύπωση μιας ηχηρής μα άδειας διατύπωσης. Εύκολα λοιπόν μπορεί να κατανοήσει κανείς την αυστηρή κριτική που έχουν ασκήσει στην έννοια του ανθρωπισμού οι μεταμοντέρνοι φιλόσοφοι της εποχής μας.
Ο Μαρξ διακήρυττε το νέο ανθρωπισμό προβάλλοντας ­ως υπέρτατο αγαθό τη δυνατότητα του ατόμου να αναπτύξει ελεύθερα τα φυσικά του ταλέντα σε μια αταξική και ελεύθερη κοινωνία· βασικός προσανατολισμός του ήταν η ευτυχία του ανθρώπου μέσα στην κοινωνία κατά την επίγεια ζωή του. Για τον Derrida είναι μία απλή συνάρτηση κοινωνικών και γλωσσικών συναρτήσεων, για τον Lacan προσωπικών ψυχολογικών δυνάμεων. Ο  Foucault  βλέπει τον Άνθρωπο ως το αποτέλεσμα του συνδυασμού απρόσωπων κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικών δυνάμεων. Ο Σαρτρ εκτιμά ότι όλες οι ανθρώπινες αξίες πηγάζουν από την αυτονομία του υποκειμένου, το ελεύθερο άτομο· διακηρύττει την απόλυτη ελευθερία και ευθύνη του ανθρώπου για την ύπαρξή του[1].
O Foucault έγραφε για το θάνατο του ανθρώπου: «Ο άνθρωπος, αυτή η επινόηση της ευρωπαϊκής κουλτούρας από τον 16ο αιώνα και μετά»[2]. Και φυσικά ο Γάλλος φιλόσοφος αναφέρεται στο πνευματικό κίνημα του ανθρωπισμού, που, έχοντας τις ρίζες του στην ελληνολατινική παιδεία, αναδύθηκε στην Ιταλία της Αναγέννησης, ανανεώθηκε με τον Διαφωτισμό και κορυφώθηκε στον Κ΄ αιώνα ως επιδίωξη, συχνά ασαφής και αόριστη, κάθε λογής ιδεολογιών με συχνά ασύμβατες κατευθύνσεις.
Σήμερα ο κοινωνικός  ανθρωπισμός πρεσβεύει το ενδιαφέρον για την ευημερία του είδους και ταυτόχρονα φροντίδα για τη δημιουργία ευνοϊκών κοινωνικών συνθηκών για όλα τα μέλη της Κοινωνίας. Ο δε ηθικός ανθρωπισμός τάσσεται εναντίον κάθε μορφής ολοκληρωτισμού, βίας και τρομοκρατίας, εναντίον του ρατσισμού, εναντίον κάθε καταπίεσης των πολιτικών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Χωρίς αμφιβολία, ευγενείς και υψηλόφρονες επιδιώξεις. Η σύγχρονη χρήση βίας για την επικράτηση των ιδεών και των οικονομικών συμφερόντων υπονομεύει τις ίδιες τις αξίες του ανθρωπισμού που, υποτίθεται, επιδιώκει να περισώσει[3].
Σίγουρα, βέβαια, θα ήταν μοιραίο λάθος να θεωρήσουμε ότι η μεταμοντέρνα περίοδος που διανύουμε διατηρεί ακέραιες τις αξίες του ανθρωπισμού. Ο σεβασμός, η αλληλεγγύη και η συνεργασία έχουν χαθεί κάπου στη μαγική σφαίρα του ατομισμού, έχουν εξοβελιστεί στο περιθώριο του κοινωνικού βίου μπροστά στο κυνήγι του κέρδους. Έτσι, στην ουσία ο ατομισμός εμφανίζεται σαν ένα αντώνυμο κοινωνικό του ανθρωπισμού. Μόνο που ο ατομισμός δεν είναι ένα αναίτιο φαινόμενο.

[1] Ζαν-Πολ Σαρτρ, Ο Υπαρξισμός είναι ένας Ανθρωπισμός, μτφρ. Κ. Σταματίου, εκδ. Αρσενίδη.
[2] Michel Foucault, The Order of Things

[3] Βασίλης Σιωμόπουλος,  Οι αντιφάσεις του σύγχρονου ανθρωπισμού, ΤΟ ΒΗΜΑ 27 /06/1999 (http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=112208&ct=114&dt=27/06/1999).


10 έκριναν :

Ανώνυμος είπε...

καλό κείμενο.
Συχνά αναρωτιέμαι, αν η εποχή μας θα σημάνει και την έναρξη μια μεταδόμησης, μετά την αποδόμηση των μεταμοντέρνων.
Δεν είναι βερμπαλισμός το έχουμε ανάγκη.

thinks είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
thinks είπε...

Αν διυλίσουμε το κείμενο, μένουμε υποθέτω με την σχέση του ανθρωπισμού με τον ατομικισμό, το αν υπάρχει εδώ κότα κι αυγό ή αν το ένα αντιτίθεται στο άλλο. Εφ’ όσον ο ανθρωπισμός είναι το ζητούμενο, η έρευνα γυρνά γύρω από τον ατομικισμό, αίτια και υπέρ/κατά.

Η γνώμη μου είναι ότι ο ατομικισμός, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικά καταστρεπτικών στοιχείων του, είναι ένα μέρος της ανθρώπινης φύσης και δεν έχει αλλάξει στη διάρκεια της γνωστής Ιστορίας, 4,000 χρόνια. Ο ατομικισμός ήταν εν μέρει αυτό που προσπάθησαν (ανεπιτυχώς στην πράξη) να αλλάξουν πολλά γραπτά, του Μαρξ συμπεριλαμβανομένων.

Άρα, θα μπορούσε να πει κανείς ότι η πραγματική ερώτηση είναι να βρεθεί η χρυσή τομή που να επιτρέπει νόμους και πολιτεύματα να ελέγχουν την ανθρώπινη συμπεριφορά, πράγμα που ανοίγει άλλο σακί Αιόλου…

ο δείμος του πολίτη είπε...

Πράγματι, το έχουμε ανάγκη, κομμούνι. Αλλά ο δρόμος για την αλλαγή είναι μακρύς και δύσκολος.

thinks, δεν κατάλαβα. Το κείμενο είχε στόχο να καταγράψει μερικά αίτια του ελλείμματος του ανθρωπισμού και ορισμένες εκφάνσεις του ατομικιστικού πρίσματος. Στο παρελθόν ποτέ ο ατομισμός δεν ειδώθηκε διαλεκτικά με το σύνολο. Είτε έπρεπε να κυριαρχήσει το σύνολο (Μαρξ κλπ) είτε το άτομο (Σμιθ κλπ). Η πλατωνική θεώρηση το κατέτασσε a priori σε συγκεκριμένη συμπεριφορά μάλλον με την κομφορμιστική έννοια.

thinks είπε...

Λοιπόν, στην προσπάθειά μου να είμαι σύντομος έκανα τέτοια περίληψη των σκέψεών μου πάνω στην ανάρτηση σου που σωστά είπες ότι δεν βγαίνει νόημα.

Ξεκινώντας από το κείμενό σου ήθελα να θέσω τον ανθρωπισμό σαν κάτι θεμιτό, αλλά, όπως λες και συ όχι πάντα εφικτό, και τον ατομικισμό ως μια πραγματικότητα του ανθρώπινου είδους.

Η τελευταία μου ερώτηση ήταν στο αν μπορεί να υπάρξει ποτέ μια αναλογία και των δύο που να φέρει καλύτερα αποτελέσματα για το σύνολο από όσο έχουμε δει μέχρι σήμερα.

Νοσφεράτος είπε...

πολύ καλο

ο δείμος του πολίτη είπε...

Πάντως, thinks, -επ' αφορμή του προηγούμενου σχολίου σου- ετοίμασα ούτως ή άλλως ένα αρθράκι για τη σχέση ατομισμού-ανθρωπισμού και την αντιθετική τους σχέση. Πάντως προσωπικά στο τελευταίο που θέτεις πιστεύω ότι μπορεί να υπάρξει σχετική αναλογία. Το ζω όταν βλέπω τοπικούς πολιτικούς και άλλα κοινωνικά στελέχη να διατηρούν τη φιλοδοξία της κοινωνικής διάκρισης, αλλά να το κάνουν μέσα από τη συνεργασία και τη δράση στο πλαίσιο της ομάδας και της νίκης της τελευταίας. Βέβαια, πάντα υπάρχουν κι εκείνοι που αδιαφορούν για την ομάδα και νοιάζονται μόνο για τον εαυτό τους.

Νοσφεράτε, σ' ευχαριστώ πολύ για τα καλά σου λόγια.

thinks είπε...

Θα περιμένω να δω το καινούργιο άρθρο! Νομίζω το θέμα είναι τρομερά ενδιαφέρον και πάντα επίκαιρο. Έχω δει κι εγώ αναλογίες και των δύο, και να προσθέσω στο παράδειγμά σου ότι, φυσικά, η αναλογία των δύο αυτών αντιθέτων λειτουργεί καλύτερα για το σύνολο όσο μικρότερη σε αριθμούς και έκταση είναι η κοινωνία/κοινότητα.

Ανώνυμος είπε...

είμαι blogger,αλλά θα προτιμούσα να τοποθετηθώ ως ανώνυμος...

ειμαι 29 και καλώς κακώς ανήκω στην γενιά των παιδιών όπου διδάχτηκαν τις περίφημες "εκθέσεις ιδεών" στο Λύκειο-τα δοκίμια...εκείνους τους συναρπαστικούς κόσμους των διαφορετικών κοινωνιολογικων καταστάσεων που σε συνδυασμό με φιλοσοφικούς στοχασμούς καλούμασταν να προτείνουμε λύσεις ή προτάσεις να εξηγήσουμε ή να αναλύσουμε φαινόμενα...."πηγές" μας ήταν τα Δοκίμια του Παπανούτσου,πρέπει να την θυμάσαι την εποχή αυτή....

διαβάζω περιστασιακά το blog σου,άλλοτε συμφωνώ άλλοτε διαφωνώ,και θέλω να σου πω να συνεχίζεις έτσι....

τα 2 τελευταία post σου είναι εκπληκτικής λεκτικής ομορφιάς κείμενα,γραπτά που με συναρπάζουν που με επιστρέφουν στα σχολικά χρόνια,στα χρόνια του Λυκείου,και που συνεχίζουν να με γοητεύουν εως σήμερα.

τάδε εφη ένας παλιός τριτοδεσμίτης.

ο δείμος του πολίτη είπε...

thinks, το ελ λόγω άρθρο είναι επόμενο στη σειρά.

Ανώνυμε, απλά ένα όνομα πιστοποιεί μία διαδικτυακή παρουσία η οποία μας επιτρέπει να κρίνουμε το σχολιαστή με το γενικότερο σκεπτικό του και να έχουμε καλύτερη επικοινωνία.

Με αφορμή το σχόλιό σου περί εκπαίδευσης πάντως ας προαναγγείλω ένα άλλο άρθρο με προτάσεις για μια άλλη ανθρωπιστική παιδεία.

ShareThis