ερμηνείες και προσεγγίσεις του ανθρωπισμού

O όρος «ανθρωπισμός» έχει οικειοποιηθεί από τις πιο ετερογενείς φιλοσοφίες και ιδεολογίες και για τον λόγο τούτο δίνει συχνά την εντύπωση μιας ηχηρής μα άδειας διατύπωσης. Εύκολα λοιπόν μπορεί να κατανοήσει κανείς την αυστηρή κριτική που έχουν ασκήσει στην έννοια του ανθρωπισμού οι μεταμοντέρνοι φιλόσοφοι της εποχής μας.

Ο Μαρξ διακήρυττε το νέο ανθρωπισμό προβάλλοντας ­ως υπέρτατο αγαθό τη δυνατότητα του ατόμου να αναπτύξει ελεύθερα τα φυσικά του ταλέντα σε μια αταξική και ελεύθερη κοινωνία· βασικός προσανατολισμός του ήταν η ευτυχία του ανθρώπου μέσα στην κοινωνία κατά την επίγεια ζωή του. Για τον Derrida είναι μία απλή συνάρτηση κοινωνικών και γλωσσικών συναρτήσεων, για τον Lacan προσωπικών ψυχολογικών δυνάμεων. Ο  Foucault  βλέπει τον Άνθρωπο ως το αποτέλεσμα του συνδυασμού απρόσωπων κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικών δυνάμεων. Ο Σαρτρ εκτιμά ότι όλες οι ανθρώπινες αξίες πηγάζουν από την αυτονομία του υποκειμένου, το ελεύθερο άτομο· διακηρύττει την απόλυτη ελευθερία και ευθύνη του ανθρώπου για την ύπαρξή του[1].

O Foucault έγραφε για το θάνατο του ανθρώπου: «Ο άνθρωπος, αυτή η επινόηση της ευρωπαϊκής κουλτούρας από τον 16ο αιώνα και μετά»[2]. Και φυσικά ο Γάλλος φιλόσοφος αναφέρεται στο πνευματικό κίνημα του ανθρωπισμού, που, έχοντας τις ρίζες του στην ελληνολατινική παιδεία, αναδύθηκε στην Ιταλία της Αναγέννησης, ανανεώθηκε με τον Διαφωτισμό και κορυφώθηκε στον Κ΄ αιώνα ως επιδίωξη, συχνά ασαφής και αόριστη, κάθε λογής ιδεολογιών με συχνά ασύμβατες κατευθύνσεις.

Σήμερα ο κοινωνικός  ανθρωπισμός πρεσβεύει το ενδιαφέρον για την ευημερία του είδους και ταυτόχρονα φροντίδα για τη δημιουργία ευνοϊκών κοινωνικών συνθηκών για όλα τα μέλη της Κοινωνίας. Ο δε ηθικός ανθρωπισμός τάσσεται εναντίον κάθε μορφής ολοκληρωτισμού, βίας και τρομοκρατίας, εναντίον του ρατσισμού, εναντίον κάθε καταπίεσης των πολιτικών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Χωρίς αμφιβολία, ευγενείς και υψηλόφρονες επιδιώξεις. Η σύγχρονη χρήση βίας για την επικράτηση των ιδεών και των οικονομικών συμφερόντων υπονομεύει τις ίδιες τις αξίες του ανθρωπισμού που, υποτίθεται, επιδιώκει να περισώσει[3].

Σίγουρα, βέβαια, θα ήταν μοιραίο λάθος να θεωρήσουμε ότι η μεταμοντέρνα περίοδος που διανύουμε διατηρεί ακέραιες τις αξίες του ανθρωπισμού. Ο σεβασμός, η αλληλεγγύη και η συνεργασία έχουν χαθεί κάπου στη μαγική σφαίρα του ατομισμού, έχουν εξοβελιστεί στο περιθώριο του κοινωνικού βίου μπροστά στο κυνήγι του κέρδους. Έτσι, στην ουσία ο ατομισμός εμφανίζεται σαν ένα αντώνυμο κοινωνικό του ανθρωπισμού. Μόνο που ο ατομισμός δεν είναι ένα αναίτιο φαινόμενο.

---

[1] Ζαν-Πολ Σαρτρ, Ο Υπαρξισμός είναι ένας Ανθρωπισμός, μτφρ. Κ. Σταματίου, εκδ. Αρσενίδη.

[2] Michel Foucault, The Order of Things

[3] Βασίλης Σιωμόπουλος,  Οι αντιφάσεις του σύγχρονου ανθρωπισμού, ΤΟ ΒΗΜΑ 27 /06/1999 (http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=112208&ct=114&dt=27/06/1999).