Από την ηθική στην ελευθερία ΙΙ

Η ηθική ή η διακριτική στάση μεταξύ καλού και αγαθού και κακού και το πνεύμα ως πεδίο υπέρβασης, αφαίρεσης και ορίζοντα εξέλιξης και αναδημιουργίας αποτέλεσαν δύο βασικούς πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίχθηκε ο πολιτισμός. Δυστυχώς όμως η ηθική γινότανε άλλοθι εξουσίας ή το πνεύμα άλλοθι ενός υλισμού στο πεδίο των εννοιών, με δογματισμό, με ολοκληρωτική σχέση των ιδεών ή των εννοιών με την εξουσία και ου το κάθε εξής. Η ηθική και το πνεύμα είναι βαθιά αλληλένδετα με το λόγο και την ελευθερία. Είναι θεμελιωδώς προοδευτικές συλλήψεις της ανθρωπότητας. Εκφράζουν την εσωτερική μας οντότητα, την εσωτερική υπερβατικότητα και δε μετέχονται της χωρητικότητας αλλά της βαθύτερης όλων των επικοινωνιών. Εκφράζουν «την αγάπη του νοητού με το αισθητό», την αγάπη του νοητού με το υπερβατικό σε έναν ενιαίο αειφορικό κύκλο.
Και ηθική σε τελική ανάλυση δεν είναι παρά η συνείδησή μας. Είναι οι κανόνες που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά του ατόμου και τη στάση του. Ωστόσο, τούτη είναι προσαρμοστική. Εξαρτάται και διαμορφώνεται ανάλογα με τις ιδιομορφίες της κάθε περίπτωσης (κάτι που δε συμβαίνει με τους αντικειμενικούς κανόνες που λειτουργούν ως άκαμπτες γενικότητες), από τον περίγυρό του και την εκάστοτε κατάσταση που αντιμετωπίζεται. Ας μη λησμονούμε όμως ότι οι κανόνες δεν είναι η ασφαλής πυξίδα που θα καθοδηγεί το άτομο στις διάφορες περιστάσεις της ζωής του. Οι κανόνες και οι πάσης φύσης δεκάλογοι χρειάζονται σε εκείνους που δεν έχουν ζωντανή επικοινωνία με τη φωνή της συνείδησής τους και χρειάζονται έναν εξωτερικό παράγοντα να τους επιβάλλει τον τρόπο συμπεριφοράς. Μα, έτσι ακόμη μία φορά η ηθική συνδέεται άμεσα με το σεβασμό και την ελευθερία.
Βέβαια, σε κάθε κοινωνία υπάρχουν και οι λογής φορείς μαζοποίησης. Το σχολείο, τα κόμματα, η Εκκλησία προσπαθούν μέσα από την επικοινωνία να προβάλουν αξίες και να διαμορφώσουν μια κοινωνική ηθική των δικών τους συμφερόντων επιβολής εξουσίας και διαμόρφωσης συνειδήσεων. Εξάλλου, η δημόσια πειθώ (είτε στον πολιτικό λόγο και την κοινωνική κριτική είτε στη σχολική μεταφορά αξιών και την εκκλησιαστική κατήχηση είτε ως πάσης φύσης προπαγάνδα και λαϊκισμό) στόχο έχει τη διάδοση και επικράτηση αξιακών συμπλεγμάτων του πομπού. Η δράση αυτών των φορέων είναι που διαμορφώνει την ευρύτερη κοινωνική ηθική.  Το ίδιο και οι νόμοι που ως φορέας κομφορμισμού αποκρυσταλλώνουν την ηθική και ορίζουν την ελευθερία.
Στην κοινωνία όμως της μετανεωτερικότητας, της άρνησης κάθε παραδομένης αρχής χωρίς συχνά να αντιπροτείνεται κάτι, όπου όλοι έχουν πια το δικαίωμα έκφρασης γνώμης και κρίσης, παρατηρείται το πρωτοφανές φαινόμενο η ηθική και η ελευθερία να απλώνονται και να συρρικνώνονται ως έννοιες ανάλογα με τη διάθεση του καθενός. Ενώ θεωρητικά ορίζονται από την ίδια την αποδοχή της κοινωνίας (ό,τι αποδέχεται η κοινωνία είναι ηθικό κι ελεύθερο να υλοποιηθεί), ένα γεγονός, μία πράξη που αδιάφορα είχε την κοινωνική αποδοχή και άρα ήταν σύμφωνη με την ευρύτερη κοινωνική ηθική, εξαρτημένο απόλυτα από τις δημοσιογραφικές διαθέσεις και κρίσεις, μετατρέπεται σε ανήθικο παραβιάζον την ελευθερία των άλλων πολιτών.
Η κίτρινη τακτική και η σκανδαλοθηρία μέσων επικοινωνίας, αλλάζουν την ηθική απεικόνιση της κοινωνίας και ορίζουν την ελευθερία πολιτών και πολιτικών, έκφρασης λόγου και οικονομικής δραστηριότητας ανάλογα με τα συγκυριακά εκδοτικά συμφέροντα. Και φυσικά τα μέσα διαπαιδαγωγούν και διαμορφώνουν στάσης ζωής. Οι ανεύθυνοι τιμητές των πάντων (πολιτικών, πολιτικών, συντεχνιών κλπ) κρίνοντας με διαφορετικά κριτήρια και στοχεύσεις κάθε φορά, έχουν δημιουργήσει μία ιδιαίτερη σύγχυση ως προς το περιεχόμενο της ηθικής.
Όσο οι τοπικές κοινότητες δεν είχαν επικοινωνία με άλλες, οι παραδόσεις και τα ήθη διαμόρφωναν τη ηθική και τη μετασχημάτιζαν με μικρά βήματα. Η αλλαγή των αξιών της ηθικής και της ελευθερίας του ατόμου διαρκούσε δεκαετίες -κι αιώνες ακόμα- μέχρι να μεταφερθεί σε όλη τη λαότητα. Σήμερα όμως η ταχύτητα διάχυσης των πληροφοριών και ο σκανδαλοθηρικός ανταγωνισμός των μέσων ενημέρωσης, μετασχηματίζουν την κοινή γνώμη αστραπιαία και μαζί της την αντίληψη περί ηθικής.
Αποτέλεσμα όμως αυτού είναι ότι πλέον το περιεχόμενο της ηθικής μεταφράζεται με εντελώς υποκειμενικά κριτήρια. Κάθε πολίτης παραδειγματισμένος από ΜΜΕ και θέτει τα δικά του όρια στην ηθική. Φυσικά, βέβαια, στο πλαίσιο μιας κοινωνίας ολοένα και πιο ατομοκεντρικής, είναι λογικό να οριοθετούνται όλες οι έννοιες με προσωπικά χαρακτηριστικά και ευκαιριακά.

18 έκριναν :

ΣΠΙΘΑΣ είπε...

" Φυσικά, βέβαια,
στο πλαίσιο μιας κοινωνίας ολοένα και πιο ατομοκεντρικής, είναι λογικό να οριοθετούνται όλες οι έννοιες με προσωπικά χαρακτηριστικά και ευκαιριακά."

Σπίθας,
Πάλι, συμφωνώ, επί της αρχής και επί του συνόλου.

υ.γ.
Θα ψάξω να βρώ μια "ακρούλα", για να διαφωνήσω, κάπου...

ο δείμος του πολίτη είπε...

Εξάλλου, Σπίθα, η διαφωνία μας θρέφει...

αθεόφοβος είπε...

Η ηθική και το πνεύμα είναι βαθιά αλληλένδετα με το λόγο και την ελευθερία.

Κατάφερες να μου θυμίσεις τον Αυλωνίτη στον Κλέαρχο ,την Μαρίνα και τον κοντό,που ήταν πρόεδρος στον σύλλογο Πνεύμα και ηθική !!

ο δείμος του πολίτη είπε...

Το φαντάζομαι. Μόνο που εγώ δεν έχω σκοπό να διακορεύω κοριτσόπουλα...

Ασκαρδαμυκτί είπε...

Ο Σπίθας είναι πρόεδρος του Συλλόγου "Πνεύμα και Ηθική";

ΣΠΙΘΑΣ είπε...

Όχι, Ασκαρ!
Είμαι απλό μέλος και διαβάζω τον Δείμο για να βελτιωθώ:)


@ Δείμος είπε:
"Ας μη λησμονούμε όμως ότι οι κανόνες δεν είναι η ασφαλής πυξίδα που θα καθοδηγεί το άτομο στις διάφορες περιστάσεις της ζωής του.

Οι κανόνες και οι πάσης φύσης δεκάλογοι χρειάζονται σε εκείνους που δεν έχουν ζωντανή επικοινωνία με τη φωνή της συνείδησής τους και χρειάζονται έναν εξωτερικό παράγοντα να τους επιβάλλει τον τρόπο συμπεριφοράς."

Σπίθας
Οι κανόνες δείχνουν την κατεύθυνση και εκφράζουν τα κοινωνικά αιτήματα που συνεχώς επαναπροσδιορίζονται.

Γι'αυτό, είναι απαραίτητοι οι κανόνες και να προστατεύονται οι θεσμοί..
ΟΜΩΣ,
"τηρώντας την ουσία και όχι το γράμμα του νόμου"

Όπως έλεγε και ο σπουδαίος Μάνος Χατζιδάκης
.."να φοβάστε τους άτεγκτους"

ΣΠΙΘΑΣ είπε...

Απαιτούνται λοιπόν, οι βασικές και ικανές προυποθέσεις.

Αυτές δεν περιγράφονται σε κανένα νόμο.
Τα "χρηστά ήθη", είναι εκείνα που θα δώσουν ουσία στην επικοινωνία και στον διάλογο. Αποτελούν, δε, τα χρηστά ήθη ένα σύνθεμα αρετών.

Ασκαρδαμυκτί είπε...

Αν θες να βελτιωθείς να διαβάζεις Άσκαρ, τον Μπουκόφσκι της Ρούμελης!

ο δείμος του πολίτη είπε...

Σπίθα, οι κανόνες και οι νόμοι εκφράζουν μία ηθική και όντως επαναπροσδιορίζονται συνεχώς. Ακριβώς για αυτό το λόγο και επί της ουσίας δεν είναι κάτι στατικό. Ωστόσο, ο ελεύθερος άνθρωπος δεν υπακούει σε κανόνες, αλλά στη δική του ηθική, στις δικές τους αρχές προσωπικότητας. Οι περισσότεροι κανόνες είναι, βλέπεις, ηθικοί και άγραφοι.

ΣΠΙΘΑΣ είπε...

Να το πω πιο συγκεκριμένα Δείμο;

Η ηθική που περιγράφεις ανήκει στην "περιγραφική ηθική."

Οι κανονιστικοί όροι και οι νόμοι σε μια κοινωνία, ορίζονται από την "κανοστική ηθική"

Ο επαναπροσδιορισμός, όπως είπαμε, είναι αναγκαίος αφού οι συνθήκες αλλάζουν και το χθεσινό ηθικόν σήμερα είναι ανήθικον ή το αντίθετο ( δούλοι στην Αθήνα π.χ.

Εδώ υπεισέρχεται η "μεταηθική"
Η επαναδιατύπωση, ο εμπλουτισμός της με νέες παράμετρους.

Η τεχνολογία, ας πούμε, έχει αλλάξει καταλυτικά τις κοινωνίες.

Η Κλωνοποίηση, είναι ένα ζήτημα που απασχολεί την ανθρωπότητα και με αυτό ασχολείται η Βιοηθική.

Η "βιοηθική" είναι ένα υποσύνολο της μεταηθικής, λοιπόν.

ΣΠΙΘΑΣ είπε...

Άρα
Οι νόμοι, είναι, λοιπόν, οι κανονιστικοί όροι.

Είναι δημιούργημα της "κανονιστικής ηθικής"

Αλλά παραμένουν "κενό γράμμα", αν δεν λαμβάνονται υπόψη η περιγραφική ηθική, καθώς και η μεταηθική.

Αυτό που ονομάζουμε ήθος, εθιμικό δίκαιον, τα χρηστά ήθη..
Εν τέλει το "αξιακό μας σύστημα"

Νόμοι χωρίς τις αξιακές αρχές, όπως πολύ σωστά αναφέρεις, είναι γράμμα κενόν.

ο δείμος του πολίτη είπε...

Πού, Σπίθα, βρήκες τον όρο "μεταηθική" (σε πρώτη ανάγνωση μου έφερε στο μυαλό την θρησκευτική ηθική που αναφέρεται στη μετά θάνατον ζωή); Σαφώς και δε διαφωνούμε πάντως. Ωστόσο, στην πράξη είναι αδύνατον να προλάβει η κανονιστική ηθική τις κοινωνικές εξελίξεις. Ειδικά σήμερα με τον καταιγισμό πληροφοριών και τη δράση των νέων τεχνολογιών.

Βλέπεις, οι νόμοι και πάσης φύσεως κανόνες έχουν πάντα χρονική υστέρηση από τις κοινωνικές, ιδεολογικές κι επιστημονικές εξελίξεις. Έτσι, στην ουσία ο κάθε "δεκάλογος" και η κάθε κανονιστική ηθική αξία αναφέρεται σε παλαιότερες κοινωνικές συνθήκες (πλην βασικών αρχών για τη σωματική ακεραιότητα και της περιουσίας). Από αυτά προκύπτει ξεκάθαρα ότι η ηθική είναι μία έννοια υποκειμενική που σχεδόν σταθερά μεταφράζεται με διαφορετικό τρόπο από τον καθένα μας, κι ας έχουμε ανά περιπτώσεις κοινές αξίες κι αντιλήψεις, ομαδικά μεν αλλά προερχόμενες από ατομικά κίνητρα και κριτήρια (όπως οι εκλογές που ψηφίζουμε ανά μόνας αλλά το αποτέλεσμα καταλήγει να είναι συλλογικό).

Σαφώς πάντως οι κανόνες χρειάζονται αλλαγές. Ωστόσο, είναι παρατηρημένο ανθρωπολογικά (ιστορικά και κοινωνικά) ότι σε περίοδο αλλαγών η διαφορά χρόνου είναι μεγάλη, επειδή ακριβώς πρέπει πρώτα να υιοθετηθεί ένα σταθερό κοινωνικό μοντέλο συμπεριφοράς.

ΣΠΙΘΑΣ είπε...

Με τον όρο μετα-ηθική, εννοώ την συνεχή αναζήτηση και την άρνηση στα στερεότυπα.
η ηθική- μετά την κανονιστική ηθική.

Δεν είμαι ο Ασκαρ, για να μιλάω για μεταθάνατιες ζωές, Δείμο:)

Που τον βρήκα τον όρο;
Τον όρο "λουτ" = ελευθερία, πόσοι τον ξέρουν;

Ένα περίγραμμα δίνω με τις λέξεις.

ΣΠΙΘΑΣ είπε...

Το παράδειγμα με την βιοηθική, π.χ., το ανέφερα, επειδή έχει άμεση σχέση με το άλλο σκέλος, την ελευθερία.
Ακριβώς γιατί τίθεται σε αμφισβήτηση η ελευθερία της βούλησης.

Και βλέπουμε πόσο γρήγορα, πια, οι ταχύτητες, οι τεχνολογικές εξελίξεις διαφοροποιούν και τις έννοιες που πρέπει να τις επαναπροσδιορίσουμε με νέους όρους.

Ασκαρδαμυκτί είπε...

Σπίθα, όταν θα βράζεις στη γέννεα, θα με παρακαλάς να βουτήξω το δάχτυλό μου στο νερό και να έρθω απ' τον παράδεισο που θα είμαι για να σε δροσίσω!
Αλλά δεν στο υπόσχομαι να το κάνω...

ΣΠΙΘΑΣ είπε...

Τον Δείμο;
Θα τον σώσεις ;

ο δείμος του πολίτη είπε...

Βασικά, ο όρος "ηθική" εκτός από τα γνωστά θρησκευτικά συμπλέγματα, τα τελευταία 50 χρόνια άρχισε να απλώνεται και σε τομείς επιστημονικούς, όπως η βιοηθική, η δεοντολογία στις ιατρικές και τις συγγενείς τους επιστήμες, σχετικά με τα πειράματα κτλ.

Ασκαρδαμυκτί είπε...

Ο Δείμος θα περάσει πρώτα από καθαρτήριο πυρ!
Πώς το λέγαν στα λατινικά Δείμε;
Πουργκατόριουμ;

ShareThis